Afghanistan: Hiện vật Phật giáo bị đe dọa bởi bạo lực và hợp đồng khai thác

Gần nửa giờ lái xe từ thủ đô Kabul, đường cao tốc hai làn xe đông đúc và chật hẹp là vết sẹo miệng núi lửa từ các thiết bị nổ. Tỉnh Logar, phía Đông Nam thủ đô Kabul, được coi là một trong những nguy hiểm nhất ở Afghanistan. Nó gần khu vực Waziristan biến động của Pakistan, nơi các chiến binh vũ trang tự do dạo chơi qua biên giới.

Ở đây, giữa sa mạc rộng lớn, một cuộc khai quật khảo cổ học lớn đang diễn ra dưới sự giám sát của Bộ Mỏ Afghanistan và Dầu khí (MMP). Mes Aynak ("ít đồng tốt") đã từng là một thành phố trên con đường tơ lụa, là nơi có một trong những hiện vật Phật giáo lâu đời nhất Trung Á, có niên đại vào thời gian của Đại đế Alexander. Tượng Phật và tác phẩm điêu khắc, khu phức hợp tu viện, tháp và các bức bích họa, đồ gốm, tiền xu, đồ trang sức vàng và một mỏ đồng thời cổ xưa được chôn cất bên dưới diện tích 4,8 triệu mét vuông núi này.

Afghanistan bị mất một phần di sản văn hóa vào năm 2001 khi quân Taliban dùng thuốc nổ làm nổ tung hai bức tượng Phật khổng lồ được khắc vào vách đá sa thạch ở Bamiyan, miền Bắc Afghanistan. Bây giờ đất nước có nguy cơ mất đi nhiều hiện vật nghìn năm tuổi nếu việc khai quật này không kết thúc sớm.

Ông Marquis phân tích: "Chúng tôi biết có một mạng lưới thông thương quan trọng trong khu vực này được gọi là Con đường tơ lụa. Chúng tôi cho rằng đạo Phật đã được truyền bá đến những vùng đất mà Con đường tơ lụa đi qua, và cũng có thể là một con đường đồng. Điều đặc biệt thú vị ở di tích này là sự kết nối giữa các tu viện Phật giáo với mỏ đồng.

Vì vậy, tôi nghĩ rằng mọi thứ mà chúng tôi đang có được từ khu vực này sẽ là những thông tin đầy thú vị, những dữ liệu rất mới về một thời kỳ hưng thịnh của Phật giáo, đặc biệt sẽ bồi đắp thêm nhiều nét về lịch sử cổ đại của đất nước này"

Bà Irina Bokova, Tổng Giám đốc UNESCO phát biểu: “Chúng tôi mong muốn bảo tồn và bảo vệ tối đa những gì có thể ở đấy. Đồng thời, chúng tôi hiểu rằng kinh tế phát triển là bài toán khó của nước này. Tin tốt lành là, theo tôi nghĩ, chúng tôi có một chút thời gian, có thể chỉ chừng 3 năm để tiến hành công việc này".

Ngoài ý nghĩa văn hóa của nó, Mes Aynak là trang web của một mỏ đồng chưa phát triển lớn nhất thế giới. Ngày 25/4/2008, MMP ký 30 năm, $ 3000000000 hợp đồng với Tập đoàn Luyện Kim Trung Quốc (Metallurgical Group), (MCC), một doanh nghiệp khai thác khoáng sản nhà nước có trụ sở tại Bắc Kinh. Thỏa thuận này là đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Afghanistan cho đến nay. Trung Quốc đã dành gần 200 triệu USD thanh toán cho chính phủ Afghanistan và trên công việc sơ bộ. Nhưng các dự án khai thác là vào bế tắc cho đến khi khai quật khảo cổ được hoàn tất.

Các nhà khảo cổ cho biết họ sẽ cần ít nhất 25 năm để khai quật toàn bộ, một khung thời gian chính phủ sẽ không bao giờ cho phép. Vì vậy, khai quật một phần của một khu vực ưu tiên cao được gọi là vùng đỏ có thể được hoàn tất trong vòng 14 tháng, các nhà khảo cổ cho biết, nhưng phải có sự giúp đỡ thêm. Và với ước tính $ 40 tỷ USD giá trị đồng dưới Mes Aynak, chính phủ Afghanistan có ít động cơ để chờ đợi lâu hơn nữa. Trung Quốc đang lên kế hoạch để tiếp nhận qua các trang web ở cuối năm nay.

"Từ một bên, người tôi cần thực phẩm. Chúng tôi là những người nghèo. Ngân sách quốc gia của tôi cần phải tạo ra doanh thu. Nhưng ở phía bên kia, tôi phải bảo vệ các di sản quốc tế ", Nasir Ahmad Durrani, Thứ trưởng Bộ mỏ, cho biết trong một cuộc phỏng vấn từ văn phòng của ông ở thủ đô Kabul. Ông thăm Mes Aynak khoảng hai tuần và cho biết MMP đang làm mọi thứ có thể để cung cấp các nguồn lực để đào hoàn thành. 

Theo ông Nasir Ahmad Durrani, Thứ trưởng Bộ mỏ Afghanistan, bao nhiêu năm qua, trên mạng truyền thông đã lên tiếng kêu gọi ngăn chặn sự hủy diệt một thành phố Phật giáo cổ đại tại khu vực Mes Aynak, Afghanistan, bởi một công ty khai thác mỏ của chính phủ nước Trung Quốc (MCC). MCC sẽ khai thác ở vị trí hơn 100 tỷ đô la giá trị của lượng đồng nằm trực tiếp bên dưới ngôi Đại Cổ Tự Phật giáo.

Một vùng đất di sản chứa đựng nhiều tầng lịch sử văn hóa cổ xưa của Afghanistan, các nhà khảo cổ nước này cùng UNESCO đang tích cực chạy đua với thời gian để cứu lấy nó.

Để bảo tồn di sản văn hóa này cho các thế hệ tương lai của Afghanistan và cho cộng đồng quốc tế, ngoài việc cần ngăn chặn việc phá hủy một trong những phát hiện khảo cổ quan trọng nhất của Afghanistan. Việc khai thác mỏ đồng cũng sẽ tàn phá môi trường bằng cách gây ô nhiễm đất và nguồn nước trong tỉnh Logar và giết chết tất cả cuộc sống trong khu vực. Tài liệu này sẽ giúp nâng cao nhận thức quốc tế cho Mes Aynak và ngăn chặn sự hủy diệt tương tự xảy ra với các khu văn hóa khác ở Afghanistan nằm trên hoặc gần các nguồn tài nguyên khoáng sản.  

Tài liệu này cho biết một nhóm các nhà khảo cổ học đang “đấu tranh” để cứu một thành phố Phật giáo 2.600 năm tuổi ở tỉnh Logar, Afghanistan. Dẫn đầu bởi Philippe Marquis của Đại Pháp, người Pháp khảo cổ học Đoàn ở Afghanistan, các chuyên gia cố gắng để ghi lại thành phố Phật giáo cổ xưa của Mes Aynak. Vị trí, được gọi là một trong những khám phá khảo cổ quan trọng nhất ở châu Á.

Nhà khảo cổ Afghanistan, ông Omar Sultan đã đến thăm Mes Aynak lần đầu tiên vào những năm 70 thế kỷ trước. Khi đó ông tin là mọi thứ vẫn còn nằm sâu dưới lòng đất, đá.  Bây giờ ông là cầu nối giữa Chính phủ Afghanistan và những di chỉ tại khu di tích. Đó là thực tế về những gì có thể đạt được ở đây.

Ông Omar Sultan Thứ trưởng Bộ Thông tin và Văn hóa, nhà khảo cổ cho biết: "Để bảo vệ khu vực trên, chúng ta phải loại bỏ tất cả những điều này… để người dân Afghanistan có thể nhìn thấy đây là gì và đây là những gì chúng ta đã bảo vệ. Một trong những vấn đề nan giải ngày nay của Afghanistan là địa phương vẫn chưa đủ năng lực để điều hành quản lý di sản văn hóa.

Di sản văn hóa là điều gì đó mong manh - điều gì đó cần phải được chăm sóc. Nếu chúng ta không chăm sóc nó đúng cách thì ngay cả ký ức cũng sẽ bị xóa nhòa mãi mãi”.