Mùa xuân và lẽ sắc - không

Cuối xuân

Niên thiếu chưa từng rõ sắc, không

Xuân về hoa nở rộn trong lòng

Chúa xuân nay bị ta khám phá

Thiền tọa bồ đoàn ngắm cánh hồng

Niên thiếu hà tằng liễu sắc, không

Nhất xuân tâm sự bách hoa trung

Như kim khám phá Đông Hoàng diện 

Thiền bản bồ đoàn khán trụy hồng.

Thời niên thiếu, khi chưa rõ lẽ sắc, không, mùa xuân đến muôn hoa đua nở nghe rộn rã trong lòng biết bao tâm sự. Khi ấy xuân chỉ là xuân (chứ không phải là hạ hay thu, đông), là hoa là bướm, là làn gió mát mơn man, là cánh én bay lượn trời cao, là cỏ hoa đâm chồi nảy lộc… Mùa xuân là cảnh “hoa mơ, hoa mận nở”, là cảnh “Cỏ non xanh rợn chân trời, Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”…

Khi đã hiểu rõ lẽ sắc, không rồi thì mùa xuân đến, tâm không còn xuyến xao, rung động nữa, và khi xuân đi cũng chẳng nao lòng. Trước cảnh cây đơm hoa kết trái hay héo tàn rơi rụng, tâm thái vẫn an nhiên, bình thản. Bởi xuân có đến, có đi dưới cái nhìn của nhân gian, nhưng xuân mãi vẫn là xuân, không tàn phai, không đi, đến dưới cái nhìn giác ngộ. Khi tâm không còn vọng động nữa, không còn chạy đuổi nữa, tâm càng an định thì cái thấy về lẽ sắc, không càng rõ ràng, cái thấy sáng soi ấy là tuệ giác. 

Sắc chẳng khác không, không chẳng khác sắc; sắc tức là không, không tức là sắc. Bản chất của mùa xuân là sắc, mà cũng là không. Không ở đây không có nghĩa là không có gì cả (thế giới này thiên hình vạn trạng-sắc biểu hiện dưới nhiều hình thái, nhiều dạng thức khác nhau thì làm sao cho là không có gì được), mà là không có tự tính riêng biệt. Điều này cũng có nghĩa là không có một mùa xuân riêng biệt (không có một thực thể mùa xuân), cũng như không có một mùa hạ, mùa thu, đông riêng biệt. Chúng vốn có mặt trong thể cách không riêng biệt đó, sự có mặt đó gọi là diệu-hữu. Sắc hay mùa xuân là diệu hữu, là biểu hiện của cái không-không tự tính.

Nếu có một mùa xuân riêng biệt, có tính chất, tính cách nhất định thì làm gì có những biểu hiện đến, đi dưới cái nhìn của thế nhân, làm gì có cảnh hoa nở, hoa tàn, bởi vì mùa xuân cố hữu, bất biến. Chính vì mùa xuân-sắc vốn không có tự thể, không có tính chất riêng biệt (không tự tính) mà nó biểu hiện muôn sắc muôn màu, muôn hình muôn vẻ. 

Thấy rõ bản chất của mùa xuân, diện mạo của mùa xuân, người giác ngộ không chạy theo sự biểu hiện vô thường của nó, bởi vì những biểu hiện đó chỉ là trò huyễn hóa, chỉ là trò đánh lừa con mắt kẻ tục mê. Khi thấy rõ lẽ sắc, không thì biết mùa xuân không có đến, đi, mùa xuân luôn có mặt nơi đất trời, vạn vật. 

                                                                                   
Phan Minh Đức
Tạp chí Nghiên cứu Phật học số 1 năm 2015