Hành trình Nghệ thuật Campuchia phản ánh niềm hy vọng hiện đại của Campuchia

Cư sĩ Lauren Lida, một nữ nghệ sĩ Phật tử thành đạt ở thành phố Seattle, Hoa Kỳ, tạo ra không gian và cơ hội cho các nghệ sĩ Campuchia đào tạo và xuất sắc. Trung tâm Open Studio Campuchia dẫn đầu các tour nghệ thuật đương đại quanh năm cho các cá nhân, nhóm nhỏ và sinh viên. Những cuộc phiêu lưu dựa trên nghệ thuật độc đáo này mời du khách thập phương hành hương khám phá chiều sâu và bề rộng của bối cảnh nghệ thuật đương đại của Vương quốc Phật giáo Campuchia.

Nữ Cư sĩ Phật tử Lauren Lida, người Mỹ gốc Nhật, cô đã tốt nghiệp Đại học nghệ thuật Cornish. Cô đã đó đây vân du khắp thế giới trước khi tìm thấy một cuộc gọi ở Vương quốc Phật giáo Campuchia hơn 10 năm về trước. Hiện nay, nữ Cư sĩ Phật tử Lauren Lida sống ở Campuchia và thường xuyên về thăm gia đình ở Washington, Hoa Kỳ.

Nữ Cư sĩ Phật tử Lauren Lida vẫn có mối quan hệ mạnh mẽ với nhà nước. Đại diện phòng trưng bày của cô, ArtXchange Gallery, thành phố Seattle, Washington, Hoa Kỳ, và cô đã được bình chọn là một trong những nghệ sĩ để tạo ra nghệ thuật công cộng cho sự bổ sung lớn cho Trung tâm Hội nghị bang Washington, ở trung tâm thành phố Seattle.

Bên cạnh việc làm nghệ thuật, Nữ Cư sĩ Phật tử Lauren Lida dẫn đầu các tour du lịch bao gồm du khách gặp gỡ các nghệ sĩ đương đại của Vương quốc Phật giáo Campuchia và các chương trình tại Open Studio của họ.

Vương quốc Phật giáo Campuchia có một lịch sử với thời gian hàng trăm năm và đã đạt đến mức độ xuất sắc, văn hóa cao nhất.

Tuy nhiên, Vương quốc Phật giáo này cũng đã trải qua đại nạn khủng khiếp, những tội ác man rợ này do chế độ diệt chủng Pol Pot gây ra.

40 năm đã trôi qua nhưng máu, xương của người dân Campuchia vẫn còn vùi lắp trong đất dưới những cánh đồng chết. Những ám ảnh về một quá khứ đau thương dưới chế độ diệt chủng Khmer đỏ - quái thai được sinh ra từ tư tưởng Cộng sản Vô thần cực đoan, ấn tượng đại ác này đối với người dân Campuchia mãi không xóa nhòa. Tội ác man rợ, những kiểu tra tấn dã man của chế độ diệt chủng Pol Pot luôn là những nỗi ám ảnh trong ký ức của người dân Campuchia trong suốt bốn thập kỷ qua.

Theo nhà nghiên cứu Andrew Mertha, Giáo sư Đại học Hoa Kỳ Cornel “nếu không có sự giúp đỡ của bành trướng Bắc Kinh, chế độ Khmer Đỏ không thể tồn tại một tuần lễ”. Bành trướng Bắc  Kinh cung cấp ít nhất 90% viện trợ nước ngoài cho chế độ Pol Pot, từ hàng nhu yếu phẩm, cho đến máy móc xây dựng, vũ khí từ xe tăng, đến phi cơ và pháo các loại, cũng như hỗ trợ xây dựng nhiều nhà máy vũ khí, cảng biển và kể cả sân bay.

Nhà nghiên cứu Andrew Mertha, tác giả một cuốn sách hiếm về vai trò của Trung Quốc với chế độ Khmer Đỏ với tựa đề “Các chiến hữu: Sự trợ giúp của Trung Quốc với Khmer Đỏ 1975-1979” (Brothers in Arms: Chinese Aid to the Khmer Rouge, 1975–1979), nhấn mạnh đến việc Trung Quốc có quan hệ hết sức mật thiết với chế độ Khmer Đỏ, bởi bành trướng Bắc Kinh xem chế độ này là một chỗ dựa chính để kìm hãm Việt Nam.

Lịch sử lâu dài và phức tạp của Vương quốc Phật giáo Campuchia, và khả năng phục hồi của người dân được thể hiện qua hàng loạt nghệ sĩ tài hoa mà chúng tôi đã gặp trong chuyến lưu diễn của nữ nghệ sĩ Phật tử Lauren Lida và bằng cam kết phát triển tiếng nói nghệ thuật của Vương quốc Campuchia.

Tôi đã tham gia một trong những nhóm du lịch nhot của nữ nghệ sĩ Phật tử Lauren Lida vào đầu năm nay. Trong gần hai tuần, chúng tôi đã đi đến 4 thành phố bao gồm Pnom Penh, Kampot, Battambang và Siem Reap, gắn liền với Thánh địa Phật giáo Angkor Wat, một trong những di sản lớn nhất thế giới. Chúng tôi đã thấy một loạt  các cấu trúc trang trại ộp ẹp đến các ngôi già lam cổ tự Phật giáo vùng nông thôn, được thiết kế công phu đến các cửa hàng cà phê và nhà hàng sành điệu tầm cỡ quốc tế.

Nữ nghệ sĩ Phật tử Lauren Lida đã giới thiệu chúng tôi với hơn 20 nghệ sĩ, hầu hết là thanh niên nam nữ. Một số người có cơ hội đi du học, và những người khác đã được sinh ra và hầu như không sống sót trong các trại tỵ nạn cho những người Campuchia trốn sang Thái Lan và các quốc gia khác có chung biên giới.

Vương quốc Phật giáo Campuchia là một trong những quốc gia nghèo nhất châu Á, được đo bằng GDP bình quân nhân khẩu. Nó cũng rất đồng nhất. Dân tộc lớn nhất của Vương quốc Phật giáo này là người Khmer, với gần 98% trong số 16 triệu người thuộc cộng đồng này. Khoảng hơn 97% dân số của quốc gia theo đạo Phật. Vương quốc Phật giáo này người biết chữ cao đến mức 77%.

Nhưng sự chênh lệch kinh tế đã tăng lên kể từ những ngày đen tối của đại nạn diệt chủng của chế độ Cộng sản Vô thần cực đoan Khmer Đỏ. Chế độ Khmer Đỏ chịu trách nhiệm về cái chết của gần 25% dân số do thiếu thốn nghiêm trọng và lao động thể xác khắc nghiệt và tra tấn dã man trong giai đoạn 1975-1979.

Điều quan trọng là phải nhận ra tác động lâu dài của đại nạn diệt chủng của chế độ  Pol Pot và những thập kỷ nội chiến kéo dài đến cuối những thập niên 1990 cuối thế kỷ 20. Rất nhiều nghệ sĩ chúng tôi gặp trong chuyến lưu diễn không sinh ra vào thời điểm đại nạn diệt chủng, nhưng lớn lên trong cuộc nội chiến (kéo dài nhiều năm sau khi Khmer Đỏ bị mất quyền lực về mặt kỹ thuật). Trong thời kỳ này, Campuchia có ít cơ sở hạ tầng, nền kinh tế thị trường chợ đen rộng lớn, nghèo đói lan rộng và bạo lực quân sự chống lại công dân.

Vương quốc Phật giáo Campuchia có một lịch sử rộng lớn của nền văn minh chính trị, nghệ thuật và kiến trúc tiên tiến, có niên đại từ 500 đến 1.000 năm. Nhưng nhiều thành viên của dân số Vương quốc Phật giáo này còn sống trên 50 tuổi là nhân chứng lịch sử chế độ diệt chủng man rợ Khmer Đỏ. Nó vânc liên quan đến những vết thương tâm lý do người thân ly tán, chết chóc, mất đất đai và giáo dục.

Một số nghệ sĩ chúng tôi đã gặp chỉ ra sự chênh lệch kinh tế cho nông dân. Nhiếp ảnh gia Phnom Penh Neak Sophal nói với chúng tôi rằng, một phần ba nông dân chỉ kiếm được 61 xu mỗi ngày.

Gần đây, nữ cư sĩ Phật tử Neak Sophal đã làm việc với phụ nữ nông thôn trong một sự kiện nghệ thuật công cộng. Ở đó, cô đã phỏng vấn họ và hỏi liệu họ có mang theo dụng cụ gia đình quan trọng nhất của họ - nồi cơm gia đình – để tạo ra một tác phẩm điêu khắc ngoài trời. Họ sẽ nhận được một nồi cơm mới để trao đổi.

Một họa sĩ khác có tác phẩm, chúng tôi đã xem tại Phòng trưng bày Mirage ở Siem Riep, họa sĩ Srey Mao, tập trung vào hủy hoại môi trường. Những bức tranh xếp lớn của cô mô tả sự mất mát của cuộc sống nông dân và đất đai xảy ra khi một con đập lớn thất bại ở huyện nhà cô. Tác phẩm nghệ thuật của cô cho thấy những hình thù ma quái trôi nổi dưới mực nước.

Thông qua Trung tâm Open Studio của nữ nghệ sĩ Phật tử Lauren Lida có trụ sở tại Campuchia, nghệ sĩ Phật tử Chan Phoun đã tìm thấy một nơi để thực hành phong cách minh họa đen trắng phức tạp của mình, phát triển kỹ năng lãnh đạo và cải thiện Anh ngữ.

Câu chuyện của Nghệ sĩ Phật tử Chan Phoun là một trong những mất mát và đáng thương tâm. Gia đình anh sống ở vùng nông thôn, đã gửi anh đến làm việc trong một nhà máy gạch  ở tuổi 13 non trẻ. Ở đó, anh bị mất một tay trong tai nạn máy móc. Trước khi được một bệnh viện trẻ em tài trợ nước ngoài ở Phnom Penh hỗ trợ, anh gần như mất mạng.

Khi còn là một thiếu niên bị cắt cụt một tay,  Nghệ sĩ Phật tử Chan Phoun có xu hướng nuôi bò cho đến khi một người đàn ông trong làng kết nối anh với một tổ chức phi lợi nhuận làm việc với thanh biên khuyết tật. Thông qua tổ chức phi lợi nhuận, các nghệ sĩ địa phương và một số dân làng đã chú ý đến tài năng nghệ thuật của anh. Bây giờ, ở tuổi 26, anh đã tìm thấy những nơi để thể hiện và xuất bản tác phẩm nghệ thuật của mình.

Đối với dự án tiếp theo của mình, Nghệ sĩ Phật tử Chan Phoun đang hợp tác với Tập đoàn Phát triển e-Nable và Agile ở Phnom Penh. Họ sẽ đào tạo anh ta sử dụng máy in 3D để anh có theer thiết kế và cải thiện các bộ phận giả in 3D hiện có cho mình và những người khác.

Chúng tôi cũng đã gặp các nghệ sĩ lâu năm trong tour diễn. Một trong số đó là nghệ sĩ người Campuchia được quốc tế công nhận là Pich Sopheap, người đã cho chúng tôi ghé thăm phòng thu lớn mới của ông ở Phnom Penh.

Lần đầu tiên tôi làm quen với nghệ sĩ Phật tử Pich Sopheap sau khi xem các tác phẩm điêu khắc của anh tại Documenta, triển lãm nghệ thuật quốc tế ở Kassel, Đức. Tác phẩm của ông cũng đã được thể hiện trong nhiều bảo tàng và phòng trưng bày trên khắp thế giới; một trong những tác phẩm điêu khắc của ông hiện có thể nhìn thấy tại Quỹ Bill & Melinda Gates ở thành phố Seattle, Hoa Kỳ.

Gia đình của nghệ sĩ Phật tử Pich Sopeap đến Hoa Kỳ với tư cách là người tỵ nạn và định cư ở New Angland. Cuối cùng anh đến trường nghệ thuật ở Chicago, Hoa Kỳ và dành một phần thời gian của mình khi còn là sinh viên học tập tại Paris, Pháp. Sau khi nhận được bằng Thạc sĩ Nghệ thuật (MFA), nghệ sĩ Phật tử Pich Sopeap trở về Campuchia. Nơi đây, ông dành hết tâm huyết để trau dồi phong cách nghệ thuật của mình, thường kết hợp các loại cây bản địa vào tác phẩm của mình. Hiện nay, nghệ thuật của ông được biết đến với thường xuyên có những thanh tre dài được dệt thành các tác phẩm điêu khắc đương đại.

Tại thành phố  Battambang cỡ trung bình nằm gần biên giới Thái Lan, chúng tôi đã gặp các nghệ sĩ của Không gian nghệ thuật Romcheik 5, phòng trưng bày và nhà của các nghệ sĩ đang phát triển Mil Chankrim, Bor Hak, Hour Seyha và Nget Chanpenh. Khi còn trẻ, mỗi người trong số họ bị cưỡng bức lao động tại Thái Lan. Họ đã bị bắt, sau đó được phục hồi bởi một tổ chức phi lợi nhuận.

Tất cả họ đến để học nghệ thuật ở Battambang tại Phare Ponleu Selpak, một trường nghệ thuật thị giác và biểu diễn cao cấp. Mỗi nghệ sĩ đã xuất sắc trong nghệ thuật và thiết kế đồ họa của họ, một số trong đó phản ảnh cuộc sống khó khăn của các thành viên gia đình họ. Không gian phòng trưng bày lớn tại Romcheik 5, khai trương vào tháng 11 năm 2018, tập hợp bộ sưu tập lớn nhất của nghệ thuật Campuchia đương đại. Mua đất và các tòa nhà được hỗ trợ bởi một cựu nhà ngoại giao người Pháp, người đã trở thành một người cha cho các nghệ sĩ trẻ, tất cả những người hiện đang trưng bày và bán tác phẩm của họ trong các phòng trưng bày hàng đầu trên khắp Campuchia.

Battambang cũng là quê hương của Nghệ sĩ Phật tử Chov Theanly, có gia đình là di sản Cmapuchia của Trung Quốc. Anh Chov Theanly tự học, mặc dù anh ấy đã cư trú tại Hoa Kỳ. Anh đã tạo ra những bức chân dung đầy đủ, trang nghiêm của những người mà anh quen biết.

Có thể nói, những tội ác của chế độ Khmer Đỏ để lại những ám ảnh, người ta mất bản sắc và không biết tin tưởng ai trong nhiều năm. Tôi muốn họ thể hiện là siêu mạnh mẽ, xinh đẹp và cảm thấy hy vọng.

Gia đình của Nghệ sĩ Phật tử Chov Theanly trong nhiều thế hệ kính tin Tam bảo và là Phật tử, đặc biệt ông đã ảnh hưởng bởi những nhân vật to lớn và kịch tính được miêu tả trong các bức tranh truyện tôn giáo được tìm thấy trong khu phố của ông.

Ngoài việc gặp gỡ các nghệ sĩ đương đại, một tham vọng khác mà tôi muốn thấy trong chuyến đi Campuchia là chứng kiến vẻ đẹp của Angkor Wat, một Thánh địa Phật giáo được chỉ định là Trung tâm Di sản Thế giới. Cha mẹ tôi đã đi du lịch ở đây vào năm 1969, khi Vương quốc Phật giáo Campuchia vẫn còn chịu ảnh hưởng của sự thống trị của thực dân Pháp kéo dài đến năm 1953.

Angkor War được xây dựng bởi các vị vua Khmer bắt đầu từ thế kỷ 12, quần thể cung điện, tự viện Phật giáo, tượng chư Phật, Bồ tát, La Hán là một trong những kiến trúc lớn nhất và có ý nghĩa nhất về mặt kiến trúc trên thế giới. Nó bao gồm một số ngôi Đền, Chùa phụ được thành lập bằng cách thành công của các vị vua. Và chuyển từ nội dung Ấn Độ giáo sang hình ảnh Phật giáo. Một số tổ chức phi Chính phủ lớn đã làm việc trong nhiều thập kỷ để tiếp tục bảo tồn kho báu thẩm mỹ phức tạp này. Di sản cổ đại này phục vụ như một nguồn cảm hứng và niềm tự hào cho các nghệ sĩ trẻ và tất cả người dân Campuchia hiện đại.

Sau chuyến lưu diễn, tôi đã suy nghĩ về cách các nghệ sĩ đại diện cho di sản, môi trường và con người của họ. Ở Vương quốc Phật giáo Campuchia, các nghệ sĩ đương đại không chỉ tận hưởng các cơ hội kinh doanh được cải thiện mà còn tìm thấy sự can đmar để nói lên thông qua đầu ra bởi sự sáng tạo của họ. Các nghệ sĩ Phật tử Khmer chúng tôi đã gặp là những người tài năng và nghiêm túc, trầm tính và tư duy hoặc nói năng lưu loát và hài hước. Nhiều người nói tiếng Anh xuất sắc nhưng không ai trong số họ muốn rời khỏi phía sau quê hương đất nước của họ.  

Có một niềm tự hào có thể chứng kiến Vương quốc Phật giáo này vẫn bị ám ảnh bởi đại họa diệt chủng nay đã tròn 40 năm. Tôi hy vọng sẽ trở lại để chứng kiến sự thay đổi tích cực.

Nữ cư sĩ Phật tử Lauren Lida sẽ có mặt tại thành phố Seattle, Hoa Kỳ và giới thiệu một phòng trưng bày Pop-up vào lúc 15 giờ chiều (theo giờ địa phương) ngày 09 tháng 05 tới để trưng bày và bán tác phẩm nghệ thuật của cô và của các nghệ sĩ của Trung tâm Open Studio Campuchia. Để xác nhận vị trí, kiểm tra trang Facebook hoặc liên hệ với nữ cư sĩ Phật tử Lauren Lida tại www.laureniida.com.

Để biết thêm thông tin về các tour du lịch nghệ thuật, xem trang web

https://www.openstudiocambodia.com/ và xem lip video của họ dưới đây.

Lip: Open Studio Art Tour - South Coast Cambodia 2018-2019

Vân Tuyền

(Nguồn: The seattle Globalist)