Nhớ về cố Hòa thượng Thích Trí Tâm ở Cà Mau

Nhà cha nuôi của tôi ở Cà Mau, cách chùa Phật Tổ mấy phố, tư gia ông ở số 71 đường Ngô Quyền – phường 9, còn chùa ở phường 4, ngang qua cầu cũ. Đương thời, phục vụ quân đội, ngôi chùa càng gần hơn nơi đơn vị do ông chỉ huy trú đóng - bên chỗ gọi là Cao Thắng. Ông khi còn sinh tiền không chỉ một lần nhắc đến chốn linh thiêng ấy và kể về bà con dân cư xung quanh ngôi chùa. 

Còn tôi, mỗi lần xuống Cà Mau thăm cha nuôi là một lần trước hay sau khi qua Ngô Quyền đều đến chùa viếng, lễ Phật. Nay, cha nuôi của tôi qua đời gần năm rồi, tôi viếng chùa với ý định tìm hiểu về sự kiện Hội nghị chuyên đề Nam tông Khmer ở Cà Mau. Từ Sở nội vụ bộ hành sang chùa có đoạn phải trú, vì trời bất chợt nhạt nhòa mưa...

Tôi miên man nghĩ nhiều về vị khai sơn tạo tự đi vào huyền thoại của vùng đất mới như bậc chân tu và người hùng thời mở đất, chàng trai Tô Quang Xuân – tức Hòa thượng Thích Trí Tâm, vị trụ trì đầu tiên lập nên ngôi chùa.

Tôi tìm hiểu tư liệu về các bậc chân tu từ giữa thế kỷ XIX, những năm 1840 và các tư liệu của ngôi chùa.

Cà Mau những năm chàng trai Tô Quang Xuân theo dòng người vùng ngoài vào đất mới khẩn hoang, anh – do nhân duyên - lập am thảo tranh ở vị trí chùa Phật Tổ ngày nay - thờ đức Quán Thế Âm và bốc thuốc trị bệnh cho dân làng. Những mô tả địa lý – xã hội cho biết tỉnh Cà Mau khi ấy vốn là một vùng đất hoang vu, chuyện anh Quang Xuân cứu hổ có thể mang tính huyền thoại song đáng được xem xét và tin tưởng vì tháp mộ của hổ trung thành với thầy vẫn còn nơi phía sau chùa.

Đức độ, công hạnh và mức độ từ thiện của anh Quang Xuân ngày càng cao, tạo nên hiềm khích và động cơ ám hại, oan án với Tô Quang Xuân xảy ra khi có công văn của chính quyền địa phương chuyển về Gia Định báo cáo âm mưu và hoạt động tạo phản của một thanh niên họ Tô chống triều đình. Tô Quang Xuân bị áp giải về Gia Định thành. Tại đây, quan binh không phát hiện tội trạng của nghi can theo tố cáo và chàng trai họ Tô tiếp tục bị giải ra kinh thành Huế. Khi ấy vương triều nhà Nguyễn do đức vua Thiệu Trị chấp chính. 

Cuộc điều tra của nhà nước không xác lập được tội, chỉ xác nhận rằng người thanh niên ấy mang lòng tin Phật và rất đạo đức, như một tu sĩ Phật giáo dù chưa quy y thọ giới. Tại kinh thành, Tô Quang Xuân vào chùa Kim Chưởng xuất gia, thọ giới và được bậc trụ trì đánh giá cao, bẩm tấu lên đức vua. Vị tân tu sĩ được nhà vua sắc phong Hòa thượng với Pháp danh Thích Trí Tâm như một đặc cách. Không bao lâu sau, Hòa thượng vãng sinh tại chùa Kim Chưởng, triều đình cho đưa nhục thân về Cà Mau và đặt mộ tháp ở phía sau chùa Phật Tổ vẫn còn đến ngày nay như bằng chứng về lịch sử Phật giáo của một vùng đất, về cuộc khẩn hoang và về một án oan đau lòng thời phong kiến.

Dân chúng cảm kích và tri ân cố Hòa thượng, chung sức xây dựng thảo am thành chùa và gọi là “chùa Phật Tổ”. Kiến trúc đẹp, tinh xảo, chính điện ngày nay ở phường 4, căn bản giữ được hình dáng và kết cấu công trình từ giữa thế kỷ XIX - theo nhận xét của giới chuyên môn. Đây được xem là công trình cổ nhất và có giá trị của Phật giáo Cà Mau từ thời kỳ đầu.

Năm 1842, khi Hòa thượng Thích Trí Tâm (Tô Quang Xuân) viên tịch, triều đình Huế ban sắc tứ cho chùa - năm Thiệu Trị thứ II. Như vậy, chùa Phật Tổ hay còn gọi là chùa Quan Âm Sắc Tứ có giá trị tâm linh, văn hóa, lịch sử. Ở Cà Mau hiện còn lưu giữ: tháp mộ cố Hòa thượng khai sơn Trí Tâm, tháp mộ các  bậc tôn túc hậu lai, sắc tứ của nhà vua, kiến trúc chính điện cũ và đặc biệt là các di sản phi vật thể, văn hóa và sử liệu về chàng trai thời mở đất họ Tô, án oan, cùng lịch sử tạo dựng một ngôi chùa.

Hết thảy đều hấp dẫn các sử gia, nhà nghiên cứu Phật học và các nhà nghiên cứu nhằm đánh giá, hệ thống và phân tích lịch sử về một bậc chân tu, cây cổ thụ của vùng đất mới phương Nam có vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần nhân dân trong vùng.

Trước ngày khai mạc Hội nghị chuyên đề Phật giáo Nam tông Khmer VIII ở Cà Mau, kính bút tưởng nhớ công ơn và đức hạnh bậc khai sơn cổ tự, ghi ơn tiền nhân.

-