TT.Thích Chân Quang thuyết giảng chủ đề "Làm sao để có trí thông minh"

Đây là một đề tài có ý nghĩa về mặt tinh thần, một dạng tâm thức chung, nét tính cách căn bản của con người. Bài Pháp thoại đã giúp cho các phật tử nhìn ra được các dấu hiệu của sự thông minh, nắm được các cách rèn luyện để có trí thông minh. Đồng thời, mọi người biết sử dụng trí thông minh của mình để giúp đỡ người khác, cống hiến phụng sự cho đất nước, biến nó thành tuệ giác để nâng thân phận mình lên thành bậc Thánh giữa cuộc đời. 

Đi vào nội dung bài Pháp, đầu tiên Thượng tọa đặt câu hỏi: Tại sao con người làm chủ thế giới này? Thượng tọa khẳng định rằng: Nhờ có trí thông minh nên con người mới làm chủ được thế giới. Con người thua các loại động vật khác về mọi phương diện: Cân nặng, chiều cao, sức khỏe,…Nhưng rồi biết bao giống loài như cá voi là loài cá linh thiêng của đại dương; hổ là chúa tể sơn lâm cũng dần dần bị tuyệt chủng bởi con người. Con người làm chủ đến đâu thì tàn phá tới đó, vì cậy vào trí thông minh của mình.

Có thể nói, con người thông minh nhất nhưng không có nghĩa là các loài khác không thông minh. Sự thông minh của chúng được đo theo đặc tính. Ví dụ, tập tính của loài ong, loài kiến là tính đoàn kết và cần cù rất cao; tập tính của loài chó là sự trung thành với chủ; tập tính của loài khỉ là bắt chước. Với con người, tập tính cho thấy trí thông minh vượt trội chính là sự sáng tạo. Nhờ có sự sáng tạo nên con người mới có thể làm chủ hành tinh này. Thậm chí, làm chủ một cách tàn bạo, tàn phá mọi thứ, tiêu diệt nhiều động vật. Tuy nhiên, sự tàn bạo đó nhiều lúc lại giúp con người ngộ ra được chân lý để nâng mình lên, trở thành bậc Thánh.

Trong thế giới này, con người đứng lơ lửng ở giữa hai cõi: Lên cao là cõi Thánh, xuống thấp là cõi súc sinh. Nếu con người biết dùng trí thông minh của mình một cách đúng đắn để giúp người, giúp đời, để tu tập thì sẽ có ngày ta thông minh siêu việt hơn, đến mức có thể có được tuệ giác của một bậc Thánh. Ngược lại, nếu dùng sai thì trí thông minh sẽ mất khiến ta tụt xuống làm thú. 

Thử hỏi, người thông minh có làm điều ác không? Con người khi thông minh hơn, tự nhiên họ nhận ra được điều thiện điều ác, nên họ từ bỏ điều ác. Người hiền lành thường là người thông minh. Còn người ác mà thông minh thì sự thông minh đó chỉ là tạm bợ, chóng phai tàn. Đây cũng là quy luật của nhân quả.

Giải thích rõ hơn về điều này, Thượng tọa nhắc lại một điều trong Luật Nhân Quả là nếu ta có thứ gì đó nhưng lại sử dụng sai thì nó sẽ mất đi. Ví dụ như người có sức khỏe, có tiền nhưng sử dụng sai lầm phung phí thì sẽ mất hết sức khỏe, không còn tiền bạc. Hoặc ta có trí thông minh nhưng dùng nó để tính toán chuyện bậy bạ thì ta sẽ không còn thông minh nữa, dần dần trở nên ngu ngơ điên loạn. Quy luật này đúng với cả tiền bạc, nhan sắc, vị trí xã hội, v.v...

Trong phạm vi đề tài này, Thượng tọa xoáy sâu đến việc làm sao để tăng trí thông minh lên, vì đa phần con người không đủ trí thông minh. Hơn nữa, cùng là con người nhưng mỗi vùng, mỗi giống nòi đều có cái gene về thông minh khác nhau. Và dân tộc nào thông minh hơn sẽ được lợi thế về cạnh tranh trong quyền lực, tài chính, chính trị, quân sự… Sự thông minh là chìa khóa để người ta nâng một quốc gia lên trở thành hùng mạnh. Vì nếu một quốc gia mà cứ nghèo nàn lạc hậu thì sẽ đi tới sự suy yếu, mà nếu suy yếu rồi thì trước sau gì cũng bị nước khác đô hộ. 

Nên giữa cộng đồng con người này, những người thông minh thường vượt lên chiếm ưu thế, trở thành người chỉ huy, được nhiều danh tiếng, được nhiều quyền lợi, được cái quyền sai khiến kẻ khác. Vì vậy, trí thông minh luôn là điều mà ai cũng thèm khát. 

Thông minh là gì và làm thế nào để nâng chỉ số thông minh của con người lên cao hơn? Để mọi người hiểu rõ về hai từ “Thông minh”, Thượng tọa đã chỉ ra một số biểu hiện của nó là: Hiểu vấn đề rất nhanh; nhớ lâu; sáng tạo giỏi; khả năng suy luận nhanh, chính xác từ những dữ liệu rất ít; trực giác nhạy bén. Nắm được năm biểu hiện này, chúng ta mới có chìa khóa để mở ra các phương pháp giúp mình trở nên thông minh hơn.

Sau khi phân tích năm biểu hiện trên, Thượng tọa khẳng định rằng không có một loại thuốc nào có thể làm cho con người trở nên thông minh. Trí thông minh nằm trên nhân quả. Chính “Tấm lòng” giúp ta mở ra các phương pháp để có thể trở nên thông minh. 

Đầu tiên, người thông minh là người thấy được những góc rất nhỏ, tinh tế của vấn đề. Đó là cánh cửa để ta mở trí thông minh ra. Ví dụ khi bước vào một ngôi chùa, ta thấy gì? Nếu chỉ thấy ngôi chùa lớn quá thì cái trí ta nhỏ. Ngược lại nếu thông minh, ta sẽ thấy thêm nhiều chi tiết rất nhỏ… rất nhỏ. Chẳng hạn, khi bước vào chùa, ta gặp chú điệu trong chùa bước ra chắp tay chào khách với ánh mắt, thái độ có sự đàng hoàng ân cần. Thì ta đánh giá người này không kiêu ngạo, rất khiêm tốn. Như vậy, Tăng chúng trong ngôi chùa này tu hành đàng hoàng, có đạo đức, có đường lối. Vì vậy, chắc chắn phật tử sẽ đến đông, ngôi chùa giáo hóa được nhiều. Hoặc lúc gặp thầy trụ trì bước ra, vừa thoáng thấy ánh mắt của thầy trụ trì nhìn vào người đệ tử của mình và ánh mắt của người đệ tử đó nhìn lại, ta hiểu mức độ thầy trò yêu thương, kính trọng nhau như thế nào, chỉ là ánh mắt thoáng qua thôi. Đó là những điều rất nhỏ. 

Trong khi người kém thông minh chỉ thấy những điều to lớn. Như vậy, muốn mở ra trí thông minh, hãy tập nhìn vấn đề ở những điểm rất nhỏ. Để trẻ thông minh cha mẹ phải dạy con từ những điều rất nhỏ, nói năng phải uốn nắn từng câu chữ, đi đứng phải uốn nắn từng bước.Như vậy trẻ sẽ dần tinh tế, khôn ngoan thông minh lên. 

Đức Phật đã từng dạy các vị Tỳ kheo: “…Thấy sự nguy hiểm trong từng lỗi nhỏ nhặt”. Ví dụ có người đeo hình tượng Phật trên cổ, rồi mang đi theo vào nhà vệ sinh. Đó là lỗi rất nhỏ, nhưng sau này bỗng nhiên mọi cơ hội tốt đẹp trong cuộc đời họ biến mất hết. Đáng lẽ họ phải được quyền chức, sang giàu thì lại vuột mất cơ hội. Đáng lẽ họ phải thi đỗ nhưng lại trượt mất... Ta nghĩ là xui, nhưng thật ra bắt nguồn từ những lỗi rất nhỏ trong quá khứ, có khi chỉ vì đã đeo hình tượng Phật vào nơi ô uế. Lỗi thì nhỏ nhưng quả báo lại rất lớn.

Do đó, đối với mọi việc trên đời này, người có trí tuệ là người nhìn ra những điều rất là nhỏ và biết đến hậu quả rất lớn phía sau đó. Đây là cánh cửa đi vào trí thông minh. Từ đây khi nhìn một vấn đề gì, đừng bao giờ nhìn một cách tổng quát, sơ sài. Đừng nghĩ rằng tôi hiểu rồi, tôi thấy rồi. Hãy xét lại, có khi ta chỉ thấy một phần của nó thôi, còn chín điều khác phơi bày trước mắt, nhưng ta không thấy bởi vì trí thông minh ta kém. 

Cho nên để tập luyện trí thông minh thì điều kiện đầu tiên là hãy bắt đầu tập nhìn những điều rất là nhỏ nhặt trong cuộc sống này. Đó không phải là sự chấp nhất, lặt vặt, nhưng là sự quan sát tinh tế đến những điều rất nhỏ. 

Chúng ta thấy rằng khoa học chỉ tiến bộ khi loài người phát minh ra kính hiển vi, phóng đại mọi sự vật lên để nhìn cho rõ ràng. Nhờ có kính hiển vi, chúng ta mới biết đến vi trùng, nguyên tử, … giúp khoa học tiến được những bước tiến dài. Chỉ những điều nhỏ thôi mà con người đã phát minh ra rất nhiều thứ, thể hiện sự thông minh đã tăng lên gấp bội. Thêm một minh chứng nữa là rất nhiều giải Nobel đã được trao cho các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học thấy được những điều rất nhỏ như tế bào, nguyên tử, phân tử.Tóm lại, cánh cửa đầu tiên mở ra trí thông minh cho ta là biết nhận xét, phân tích sâu sắc một cách thụ động từ những điều rất nhỏ, mà chưa cần tác động hay sáng tạo gì.

Yếu tố thứ hai để thông minh hơn liên quan đến nhân quả. Có một số nghiệp nhân đưa đến quả báo thông minh: 

- Một là thường tính toán tìm cách giúp người.

- Hai là hỗ trợ cho người khác được học tập.

- Ba là lòng kính ngưỡng với những Vĩ nhân, Thánh nhân.

- Bốn là tâm khiêm hạ.

Nếu trong quá khứ ta hay dùng đầu óc của mình để giúp người, hay lao tâm khổ tứ suy nghĩ tìm cách đóng góp cho cộng đồng thì sau này ta thông minh lên. Còn ai dùng cái trí của mình để hại người thì sau này sẽ phải đọa thành giống loài ngu dại, không thông minh. Ngược lại, người mà càng nặng lòng lo cho người khác thì càng thông minh. Nhìn họ, ta thấy toát lên được sự hiền lành, đạo đức, tốt bụng.Còn những người cứ vô tư, vô tâm, sống mà không lo cho ai thì trí thông minh giảm dần, càng lớn thì trí tuệ càng mất đi. 

Hiểu điều này, tâm ta phải đặt tình yêu thương cộng đồng và lòng yêu nước lên trên. Dù không làm được nhiều việc, nhưng tình yêu đó sẽ tạo ra sự thúc đẩy ngầm, thôi thúc ta lúc nào cũng biết trăn trở cho cộng đồng, cho đất nước và nhân loại. Chính điều này cũng đưa đến nhân quả cho những kiếp sau. Như vậy, nếu gieo nhân giúp đỡ người khác trong quá khứ và hiện tại thì ta sẽ được quả báo lại là sự thông minh.

Nghiệp nhân thứ hai là tìm cách giúp cho người được học tập. Hoặc là chính ta đứng ra dạy học tận tình, hoặc ta hỗ trợ về vật chất để họ yên tâm học hành. 

Nhân thứ ba, để có trí thông minh thì ta phải biết thật lòng ngưỡng mộ các bậc Thánh triết, các Doanh nhân. Sự ngưỡng mộ này phải thật sâu sắc, chân thành chứ không phải là sự hời hợt, lúc nhớ lúc quên. Bởi thông thường chúng ta có cảm xúc bồng bột nhiều hơn. Khi nghe người khác khen ai ta cũng nức lòng thêm một chút, rồi sau đó quên đi nhanh chóng. Ngoài việc ngưỡng mộ trong lòng, ta còn phải biết bày tỏ nó với người khác thông qua những lời khen ngợi (hay viết thành những bài văn khen ngợi) cho nhiều người cùng biết thì đó cũng chính là cái nhân của sự thông minh. 

Với các bậc cha mẹ, để giúp con mình trở nên thông minh thì hãy thường xuyên kể cho con nghe những chuyện tốt đẹp, kể về các vĩ nhân, các doanh nhân, để con khởi được lòng kính ngưỡng. Khi có lòng kính ngưỡng rồi thì nhân quả của sự thông minh sẽ linh ứng ngay trong kiếp này.

Thêm nữa, để có được sự thông minh, ta phải biết quan sát, tìm ra và khen ngợi ưu điểm của người khác. Nếu thấy điều gì không tốt ở người khác thì chúng ta góp ý thẳng thắn trước mặt họ và chỉ nói cho một mình họ biết, không được đem cái đó đi nói xấu, chê bai họ sau lưng với người khác. Ngược lại, khi ta khen ai thì phải khen sau lưng một cách chân thành, khen cho nhiều người khác cũng nghe. Lời khen trước mặt không đem lại quả báo lớn bằng khen sau lưng. 

Cũng vậy, trong việc dạy trẻ, các bậc cha mẹ không nên nói xấu người khác trước mặt con. Đồng thời, cũng phải dạy con cách khen ưu điểm và góp ý về nhược điểm của người khác cho đúng đắn, nghiêm khắc. 

Hoặc từ bi sinh ra trí tuệ. Nhân quả này cực kì công bằng chính xác. Cứ mỗi ngày ta quỳ trước Phật hãy nguyện rằng: “Xin Phật gia hộ cho con trải được lòng yêu thương tất cả chúng sinh”. Thì tự dưng ta sẽ thông thái, trí tuệ, sáng suốt, nhìn vấn đề rất sắc bén thấu đáo, bởi vì ta đã gieo nhân từ bi nên gặt được quả trí tuệ. Việc làm đơn giản vậy thôi nhưng lại hiệu quả vô cùng.

Hoặc là gieo nhân khiêm hạ để gặt quả tài năng. Chúng ta thấy nước cứ chảy về chỗ thấp, chỗ trũng. Cũng vậy, khi ta cúi mình thấp xuống thì mọi kiến thức, mọi tài năng của thế gian này đổ vào tim ta. Ngược lại, nếu lúc nào cũng tự đề cao bản thân, cho ta là nhất thì kiến thức, sự thông minh sẽ tự chảy đi mất. Nên người nào lúc nào cũng thấy mình kém dở, nhìn ai cũng tôn trọng thì càng lúc kiến thức càng lớn mênh mông, họ biết được rất nhiều điều trên cuộc đời này, đụng tay vào việc gì cũng giỏi.

Ngoài ra, thiền định cũng là một trong những phương pháp giúp ta mở ra sự thông minh. Tập thiền định đúng cách,khi tâm bắt đầu rỗng rang, giảm dần sự suy nghĩ rồi thì trực giác sẽ xuất hiện.

Như trên, Thượng tọa đã phân tích bốn yếu tố của sự thông minh bao gồm: Hiểu nhanh, nhớ lâu, sáng tạo, suy luận giỏi, và cuối cùng là trực giác. Tuy nhiên, muốn có được trực giác thì phải có hai yếu tố: Một là đời sống rất đạo đức; hai là công phu tu tập thiền định.

Cuối cùng, còn một điều nữa Thượng tọa nhắc nhở mọi người phải bắt đầu sử dụng, khai thác, củng cố trí thông minh mà mình có được. Nghĩa là ta bắt tay hoạch định kế hoạch công việc. Mà tập nhìn thấy, tính trước những chi tiết nhỏ nhất chưa ai thấy được. 

Trước khi kết thúc bài Pháp thoại, Thượng tọa khẳng định lại vai trò quan trọng của trí thông minh trong việc giữ gìn và phát triển đất nước cũng như trong công việc của mỗi cá nhân. Trong cuộc đời này, ai có trí thông minh là người đó được tôn trọng, người đó có giá trị, và dễ thành công. Một dân tộc mà người dân có trí thông minh cao thì dân tộc đó sẽ hùng mạnh.

Để có trí thông minh, mỗi người cần tự giác, siêng năng rèn luyện. Và khi đã có trí thông minh rồi, mọi người cần sử dụng cho đúng đắn, hợp lí để sự thông minh đó ngày càng nảy nở. Đặc biệt, phải biết dùng sự thông minh của mình để giúp đỡ người khác, làm nhiều điều thiện, biến nó thành tuệ giác để nâng thân phận ta lên trở thành bậc Thánh.

Tóm lại, bằng những lời lẽ hết sức đơn giản cùng với những ví dụ thực tế, Thượng tọa đã mang đến những luồng kiến thức mới xung quanh vấn đề “Thông minh”. Nhờ vậy, mọi người nhận thức được rõ ràng hơn về tầm quan trọng, biểu hiện, cách sử dụng cũng như các phương pháp để nâng cao trí thông minh. Từ đây, mọi người có thể tự rèn luyện để nâng tầm trí tuệ của mình, bắt kịp với sự phát triển của thời đại.

Bên cạnh đó, bài Pháp cũng đã gửi một thông điệp vô cùng quan trọng đến với mọi người. Đó là ai cũng thông minh nhưng không phải ai cũng biết cách để mở và gìn giữ sự thông minh của mình. Vậy nên, mọi người cần trau dồi kiến thức, tích cực rèn luyện để trí thông minh của mình được mở ra và nảy nở. Đồng thời, mọi người phải biết sử dụng trí thông minh đó một cách hiệu quả để nó ngày càng phát triển mà không bị thui chột đi. Ngoài việc sử dụng trí thông minh cho mình, chúng ta còn phải biết sử dụng nó để giúp đỡ người khác. Đây vừa là cách để ta phụng sự, cống hiến cho xã hội, cho đất nước, vừa là cách để ta gìn giữ và phát triển trí thông minh cho bản thân mình.

Tuệ Đăng