Đền Mahabodhi là một đền thờ phật giáo ở Bohd Gaya thuộc bang Bihar của Ấn Độ. Ngôi đền này được xây dựng cạnh cây bồ đề cao 52 m với bốn mặt tháp được chạm trổ rất tinh vi. Mahabodhi đã bị tàn phá rất nhiều trong lịch sử, nhưng sau nhiều lần khôi phục lại, ngôi đền có diện mạo như ngày nay. 

Tương truyền rằng, vào khoảng năm 530 BC, Siddhartha Gautama, vị hoàng tử trẻ tuổi của Ấn Độ, nhận thấy được sự đau khổ của dân gian và muốn kết thúc chúng. Ông đi khắp nơi để tìm cách giải cứu. Khi đến bên bờ sông Falgu (gần thị trấn Gaya), ông ngồi thiền dưới gốc cây bồ đề để thỉnh cầu ước vọng. Sau 3 ngày 3 đêm, ông đã thấu hiểu được giác ngộ. Đền Mahabodhi được xây dựng để đánh dấu nơi này.

Đền Mahabodhi là một trong những ngôi đền được xây bằng gạch đầu tiên còn sót lại của Ấn Độ, có ảnh hưởng đáng kể trong việc phát triển ngành kiến trúc ở các thế kỷ sau này.

Về mặt kiến trúc và vị trí, Mahabodhi Bagan hoàn toàn khác các đền tháp Phật giáo trong khu di tích này, đền có hai tầng, một tầng đế và một tầng tháp, chiều cao tổng cộng 42,6 mét, nhưng không rõ vì sao cầu thang lên tầng trên đã bị bít lại.

Ở tầng đế có một gian thờ Phật rộng, nhưng khác với tất cả các đền tháp còn lại, gian thờ này có cửa ra vào, cánh cửa sơn son thếp vàng và được khóa bằng một ổ khóa thép. Chung quanh đền có rất nhiều hốc tường nhỏ, mỗi hốc tường đều có một tượng Phật an vị, tổng cộng có 465 tượng Phật ở nhiều tư thế. Tầng tháp có bốn mặt, gồm hàng trăm bức phù điêu miêu tả cuộc đời đức Phật.

Ở đây có một tảng đá to hình tròn đặt phía bên trái sân, trên mặt đá có hai dấu chân rất to của Đức Phật. Bước vào đền, mọi người đều xếp hàng để làm lễ bái yết trước tượng Phật Thích Ca mạ vàng đặt nơi chính điện. Tượng cao 2m, đặt trên một bệ đá cao 6m, với nét mặt thanh thản và một ngón tay chỉ xuống đất, mặt hướng về phía Đông, giông y tư thế Người ngồi dưới gốc cây Bồ đề năm xưa.

Ra khỏi đền, du khách sẽ thấy cây Bồ đề linh thiêng nằm cạnh đền. Cây Bồ đề cành lá xanh tươi dưới ánh nắng ban mai, được bao bọc bởi một vòng tường thấp bằng đá. Dưới bóng cây là một phiến đá sa thạch đỏ, có tên là Vajrasana ngồi thiền và đắc đạo. Trong sách Đại Đường Tây Vực ký, nhà sư Huyền Trang (tức Tam Tạng, thế kỷ thứ 7) đã mô tả phiến đá này như sau: “Kim cương toà là nơi Đức Phật đạt đến đỉnh cao giác ngộ. Khi cả mặt đất rung chuyển, chỉ có chỗ này là yên tĩnh bất động”. Theo truyền thuyết thì cây Bồ đề này mọc lên đúng vào ngày thái tử Sidharta ra dời, cây Bồ đề đã nhiều lần bị chặt phá và mọc lại. Cây Bồ đề hiện nay được chiết ra trồng từ cây Bồ đề ở Srilanka vốn là một nhánh của cây nguyên thuỷ được đưa sang trồng ở Srilanka từ thế kỷ thứ 3 TCN.

Bohd Gaya, nơi tọa lạc ngôi đền Mahabodhi được ví như “Liên hiệp quốc Phật tự” vì nơi đây tập trung rất nhiều những ngôi chùa của các nước theo Phật giáo trên thế giới. Mỗi ngôi chùa nơi đây được xây dựng theo lối kiến trúc riêng, giống như những ngôi chùa của các nước theo đạo Phật nổi tiếng.

Mỗi năm đền Mahabodhi nói riêng và Bohd Gaya nói chung đón tiếp hàng triệu tín đồ Phật giáo từ khắp nơi trên thế giới đổ về. Họ đến đây để hành hương tại ngồi đền Mahabodhi và được một lần tận mắt nhìn thấy cây bồ đề - nơi Đức Phật từng ngồi thiền định.

Tâm Như