450
Trước lời khen chê
Sống ở đời, người ta không những chỉ vật lộn với cơm ăn áo mặc, chiến đấu với tật bệnh, thiên tai… mà còn với cả thói đời thị phi nữa. Trong Kinh Pháp cú (Bắc truyền), Đức Phật dạy:
Người ta ưa chỉ trích
Vốn là lẽ trong đời
Đã chê kẻ lắm lời
Lại khinh người ít nói
Ghét luôn người nhu hòa
Thiên hạ chẳng chừa ai. (1)
Thật vậy, người đời khen chê, chỉ trích, nói xấu, chụp mũ… cả thiên hạ chẳng chừa ai, kể cả Đức Phật!
Người tu Phật không lay động trước lời khen tiếng chê
Chuyện kể rằng, khi Đức Phật du hóa cùng với 1.250 vị Tỳ-kheo đến nước Ma-kiệt-đà thì có hai thầy trò Phạm chí đi theo. Người thầy tên là Thiện Niệm và người học trò tên là Phạm-ma-đạt. Trong khi người thầy dùng vô số phương tiện để hủy báng Phật, Pháp, Tăng thì người học trò lại bằng vô số phương tiện tán thán Tam bảo. Hai thầy trò mỗi người một tâm tư, mâu thuẫn chống trái nhau.²
Bấy giờ, Đức Thế Tôn cùng các Tỳ-kheo đi đến Trúc Lâm và nghỉ đêm trong vương đường. Các Tỳ-kheo nhóm họp tại giảng đường và bàn luận về thái độ đối nghịch của hai thầy trò Phạm chí. Đức Thế Tôn từ trong tịnh thất, bằng tuệ nhãn thanh tịnh, biết được việc đó, Ngài liền đến giảng đường. Tại đây, Ngài cho biết thái độ của mình về những lời khen chê đó, đồng thời dạy các Tỳ-kheo phương cách nhận thức, đối diện những lời khen chê trong cuộc đời.
1. Nguyên nhân gây mâu thuẫn, chống trái nhau
Trước hết, Đức Phật chỉ cho các Tỳ-kheo biết nguyên nhân hai thầy trò Phạm chí có thái độ trái ngược nhau. Kinh ghi: “Hai thầy trò mỗi người một tâm tư, mâu thuẫn chống trái nhau vì do xu hướng dị biệt, kiến giải dị biệt, thân cận dị biệt”.³
“Các Sa-môn, Bà-la-môn y bản kiếp bản kiến, mạt kiếp mạt kiến, mỗi người tùy theo sở kiến mà nói, tất cả đều gồm trong sáu mươi hai kiến. Mỗi người tùy ý thuyết, thảy đều y trên đó, ở trong đó, chừng ấy không hơn. Cũng như người chài khéo, bằng tấm lưới dày mắc giăng trên ao nhỏ, nên biết, hết thảy các loài thủy tộc trong ao đều lọt vào lưới, không chỗ tránh thoát, chừng ấy không hơn”.⁶
Sáu mươi hai kiến là cơ sở sản sinh ra những trường phái triết học và tôn giáo khác nhau của nhân loại. Mỗi người tùy theo duyên nghiệp mà đi theo một tôn giáo, một triết phái, một pháp môn tu tập… gọi là xu hướng dị biệt.
Kiến giải dị biệt là do nhận thức, hiểu biết khác nhau. Ngoại đạo hiểu chưa đúng về giáo lý đạo Phật là điều bình thường! Ngay khi Đức Phật còn tại thế đã có những Tỳ-kheo hiểu sai lời Phật dạy⁷, huống gì sau Phật Niết-bàn.
Trong Kinh Tiểu kinh dụ dấu chân voi⁸, Đức Phật lấy hình ảnh người thợ rừng theo dấu chân một con voi lớn để cảnh báo đừng vội kết luận khi chưa chứng thực. Qua đó, chỉ có chư Phật mới hiểu được chư Phật. Pháp Phật chỉ có thể cảm nhận bằng thể nghiệm tâm linh, không thể hiểu hết qua văn bản học hay lý luận phàm phu.
Thân cận dị biệt là gần mực thì đen, gần đèn thì sáng. Tiếp xúc lâu ngày với ai sẽ ảnh hưởng tư tưởng, thói quen người đó. Thiền sư Quy Sơn Linh Hựu nói: “Thân cận thiện hữu như đi trong sương sớm, tuy không ướt áo liền, nhưng từ từ sẽ thấm lạnh”.
Kinh Bổn tế⁹ nói: thân cận ác tri thức → nghe pháp ác → bất tín → không chánh tư duy → không chánh niệm → không thủ hộ các căn → ba ác hành → năm triền cái → vô minh → hữu ái → luân hồi.
Ngược lại, thân cận thiện tri thức → nghe điều thiện → có tín → chánh tư duy → chánh niệm → thủ hộ các căn → ba diệu hành → bốn niệm xứ → bảy giác chi → minh giải thoát.
Tóm lại, một khi đã có xu hướng dị biệt, kiến giải dị biệt, thân cận dị biệt thì mâu thuẫn, chỉ trích nhau là điều khó tránh, dù cùng trong một tôn giáo.
2. Thái độ trước lời khen chê
Thấy rõ những lời khen chê đến từ ba nguyên nhân trên, Đức Phật dạy:
“Này các Tỳ-kheo, nếu có ai dùng phương tiện hủy báng Như Lai, hủy báng Chánh pháp và chúng Tăng, các ngươi không nên ôm lòng phẫn nộ… Vì nếu các ngươi ôm lòng phẫn nộ thì tự các ngươi đã bị kẹt rồi.
Nếu có ai khen ngợi Phật, Pháp và Tăng, các ngươi cũng chớ lấy làm vui mừng, hãnh diện. Vì nếu sinh tâm vui mừng là đã bị kẹt rồi… Vì đó chỉ là duyên cớ nhỏ nhặt về oai nghi giới hạnh, mà hàng phàm phu ít học… chỉ bằng vào sở kiến để tán thán một cách chân thật”.¹⁰
Vui mừng hay buồn phiền trước thị phi là tự hại đời mình. Người con Phật hãy sống đúng Chánh pháp, giữ tâm chánh niệm tỉnh giác trước mọi ngọn gió đời.
Chú thích:
1. Kinh Pháp cú (Bắc truyền), kệ 412.
2. Trường A-hàm 21, Kinh Phạm võng.
3. Kinh đã dẫn.
4. Bản kiếp bản kiến (本劫本見), pubbantakappikā, quan điểm khởi nguyên thế giới.
5. Mạt kiếp mạt kiến (末劫末見), aparantakappikā, quan điểm mạt thế.
6. Kinh đã dẫn.
7. Trung bộ 38, Đại kinh đoạn tận ái.
8. Trung bộ kinh, số 27.
9. Trung A-hàm, số 51.
10. Trường A-hàm, kinh đã dẫn.
CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT
Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.
STK: 117 002 777 568
Ngân hàng Công thương Việt Nam
(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)
TIN LIÊN QUAN
Dành cho bạn
Từ "chẩn đoán bằng định mệnh" đến "bước nhảy xuyên hầm lượng tử"
Phật pháp và cuộc sống
15:43 18/11/2025
Ánh sáng Phật giáo, giải Nobel Vật lý 2025 và hành trình chuyển hóa của hiện tượng Khắc Hưng.
Mẹ tôi cũng bán bắp
Phật pháp và cuộc sống
12:57 18/11/2025
Trên đường từ Trường Đại học Quy Nhơn về phòng trọ, chỗ gần ngã tư có một người phụ nữ lớn tuổi bán bắp luộc hay ngồi ở đấy. Tôi đi bộ đến trường, chiều nào tan học về cũng gặp cô và nghe cô mời chào.
Ta cứ tưởng thứ mình tìm nằm ở bên ngoài
Phật pháp và cuộc sống
08:50 18/11/2025
Tình yêu lớn nhất mà ta khao khát là cảm giác được hiểu, được an trú, được bình yên không đến từ ai cả. Nó đến từ khoảnh khắc ta quay về bên trong và thấy mình đủ.
Thân này thật sự là khách trọ
Phật pháp và cuộc sống
08:16 18/11/2025
Có thân là có khổ, điều ấy ai cũng từng nghe nhưng không phải ai cũng thấy. Ta chỉ thật sự thấy khi thân bắt đầu đau, khi hơi thở trở nên nhọc, khi một căn bệnh bất ngờ kéo đến và lấy đi những gì ta tưởng thuộc về mình.
Xem thêm
