Bảo tồn không gian di sản làng Diềm: Nghĩ về ý thức sống hoà hợp với thiên nhiên của Đức Phật

Đức Phật không chỉ là bậc giác ngộ trong giáo pháp mà còn là biểu tượng của sự hài hòa với vạn vật. Thiên nhiên - núi rừng, sông suối, cây cỏ - không chỉ là bối cảnh mà còn là môi trường nuôi dưỡng tâm linh, là không gian cho thiền định và tĩnh lặng nội tâm.

Từ khi đản sinh dưới gốc cây Vô ưu, thành đạo dưới cội Bồ-đề bên dòng sông Ni Liên Thuyền, cho đến khi nhập Niết-bàn giữa rừng Sa-la song thọ, cuộc đời Đức Phật là một hành trình hòa điệu cùng thiên nhiên.

Sự hiện diện của Ngài trong từng không gian ấy cho thấy thiên nhiên không chỉ nuôi dưỡng thân thể mà còn giúp con người nhận ra chân lý về vô thường, duyên khởi và lòng từ bi.

Từ tinh thần đó nhìn lại hôm nay, câu chuyện bảo tồn di sản, bảo vệ không gian văn hóa - đặc biệt qua trường hợp làng Diềm (Bắc Ninh) - trở thành lời nhắc nhở sâu sắc về cách chúng ta đối xử với đất mẹ, với di sản văn hóa và môi trường sống.

Trong thời đại đô thị hóa nhanh chóng, khi những cánh đồng dần biến mất, hồ ao bị san lấp, sông ngòi bị lấn chiếm, con người dường như đang rời xa nhịp thở của thiên nhiên.

Bắc Ninh đặt mục tiêu trở thành thành phố trực thuộc Trung ương vào năm 2030 - khát vọng phát triển ấy chính đáng. Nhưng như nhiều chuyên gia đã cảnh báo, một đô thị văn minh không thể chỉ được đo bằng số tầng cao ốc hay những khu đô thị sang trọng. Phát triển thật sự phải gắn với việc giữ gìn “hồn cốt” văn hóa, phải để con người trong đó được sống hạnh phúc - chứ không chỉ tồn tại giữa bê tông.

Câu chuyện người dân làng Diềm “cầu cứu” đừng đánh đổi di sản lấy bê tông là minh chứng sống động. Làng Diềm - nơi có đền Vua Bà, thủy tổ của dân ca quan họ - không chỉ là di sản vật thể mà còn là không gian văn hóa sống động, nơi tiếng hát và tình người đan xen với sông Cầu, đồng ruộng, mái đình. Nếu san lấp đồng ruộng để dựng lên những bức tường bê tông, Bắc Ninh có thể có thêm vài khu đô thị mới, nhưng sẽ mất đi một phần ký ức dân tộc - mất đi “hồn vía” của văn hóa Kinh Bắc.

Người dân nơi đây mong làng Diềm được bảo tồn đúng nghĩa: không phải bằng cách “đóng khung di sản” trong viện bảo tàng, mà là giữ lại nếp sống chan hòa với thiên nhiên - nơi văn hóa được thực hành, được thở. Họ mong được phát triển mô hình du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, nơi du khách đến không chỉ để nghe quan họ mà còn để cảm nhận hơi thở của một miền quê thanh bình. Cũng như Bến Tre đã từng biến kẹo dừa, sông nước và đàn ca tài tử thành tài sản văn hóa - làng Diềm hoàn toàn có thể trở thành điểm đến vừa gìn giữ truyền thống vừa tạo sinh kế bền vững.

Từ câu chuyện nhỏ ấy, nhìn rộng ra, ta thấy không ít nơi ở Việt Nam đang lặp lại sai lầm: đánh đổi cảnh quan và hệ sinh thái để lấy lợi ích trước mắt. Đà Lạt mất dần rừng thông, Sa Pa bê tông hóa núi đồi, nhiều dòng sông bị bức tử vì dự án. Thiên nhiên không “trở mặt” với con người - chỉ là con người đã quên rằng mình không thể sống tách rời khỏi thiên nhiên. Bê tông hóa, đô thị hóa không kiểm soát sẽ để lại hệ lụy khôn lường: ô nhiễm, biến đổi khí hậu, mất bản sắc văn hóa, và một thế hệ trẻ không còn biết “quê hương” là gì.

Giáo lý duyên khởi của Đức Phật chỉ rõ: “Cái này có thì cái kia có, cái này diệt thì cái kia diệt”. Khi ta phá rừng, san sông, chôn lấp quá khứ - thiên nhiên sẽ phản ứng bằng lũ lụt, hạn hán, ô nhiễm, và con người chính là người gánh chịu hậu quả. Thiên nhiên không thù hận, chỉ phản chiếu lại những gì con người đã gieo.

Vì vậy, câu chuyện làng Diềm không chỉ là vấn đề văn hóa - mà còn là lời cảnh tỉnh đạo đức. Nó đòi hỏi mỗi chúng ta, đặc biệt là người quản lý, người hoạch định chính sách, phải có cái nhìn dài hạn, phải lắng nghe tiếng nói của cộng đồng, của người dân - những người sống gắn bó máu thịt với vùng đất. Mọi quy hoạch cần bắt đầu từ con người và vì con người, không phải vì lợi nhuận hay thành tích.

Từ góc nhìn Phật giáo, con người và thiên nhiên vốn đồng sinh, đồng tồn. Đức Phật dạy: “Không có gì tồn tại độc lập. Cái này nương vào cái kia mà thành”. Khi hiểu sâu sắc nguyên lý ấy, con người sẽ biết trân quý từng nhành cây, dòng nước; sẽ biết tiết chế lòng tham, không tận diệt để vun vén cho riêng mình.

Phật pháp hướng con người đến đời sống tỉnh thức - thấy được mối liên hệ nhân quả giữa hành động và hậu quả. Giữ gìn môi trường, bảo tồn di sản không chỉ là trách nhiệm xã hội, mà còn là một biểu hiện của tâm từ bi. Khi ta biết yêu thương đất trời, cây cỏ, sông suối, ta đang nuôi lớn lòng nhân ái trong chính mình.

Và có lẽ, từ câu chuyện bảo tồn không gian di sản làng Diềm, ta nhận ra rằng sống hòa hợp với thiên nhiên chính là cách sống bền vững nhất - không chỉ cho một ngôi làng, một vùng đất, mà cho cả tương lai của dân tộc.

Giữa nhịp sống hiện đại, mỗi người Việt cần học lại bài học giản dị mà Đức Phật từng sống: trở về với thiên nhiên, sống hài hòa, biết dừng lại đúng lúc, để đất và người cùng an lành.