450
Bất khả tư nghị là như thế nào?
Trong Phật giáo có một thuật ngữ là bất khả tư nghì (nghị) 不可思議 Hễ nói tới điều gì không thể hiểu được thì người ta bèn nói đó là điều bất khả tư nghì. Thật ra dù cho điều gì sâu kín khó hiểu cũng không hẳn phải là bất khả tư nghì. Thí dụ nói nhất thiết duy tâm tạo 一切唯心造 tuy khó hiểu nhưng không phải là bất khả tư nghị.
Cho nên toàn bộ thế gian của con người đều là sản phẩm của bộ não.
Một nhà triết học của Đức thế kỷ 18 là Immanuel Kant cho rằng : Người ta không nhận thức được vật tự thể (Ding an sich), mà chỉ nhận thức được sự trình hiện (Erscheinung) của nó. Sự trình hiện này được hình thành bởi con người trong vai một chủ thể, bởi giác tính thuần túy (reiner Verstand). Từ đó Kant lập ra thuyết Bất khả tri. Bất khả tri cũng chính là Bất khả tư nghị, muốn nói là con người không thể nhận thức được chân lý, bởi vì cái mà bộ não nhận thức được chỉ là trình hiện, là ảo hóa không phải chân lý.
 |
Nó là cái chưa qua sự biến đổi của bộ não, là bản lai diện mục trước khi cha mẹ chưa sinh ra ta. Có nhiều thuyết và nhiều danh từ để gọi nó. Phật giáo gọi là Phật hay Tánh Giác hoặc Tánh Không. Nó vô sinh, vô thủy vô chung, vô hình, vô thể. Nó đã sẵn có trước khi không gian và thời gian và vật chất được tạo ra, nó không phải là tưởng tượng của bộ não. Vậy trước Big Bang nó cũng đã có sẵn rồi.
Vì nó không qua bộ não nên bộ não không thể nhận biết được nó, do đó nói là bất khả tư nghị hay bất khả tri. Mà hễ khi nó qua bộ não thì sẽ biến thành trình hiện và không còn là vật tự thể hay nguyên thể nữa. Vì nó không phải là sản phẩm của bộ não nên nó là tuyệt đối, là bất nhị, không có sự đối đãi của chủ thể và đối tượng. Nó không có cặp phạm trù mâu thuẫn, nghĩa là không thiện không ác, không đúng không sai, không hiện hữu cũng không phải không tồn tại.
Tất cả cấu trúc vật chất như nguyên tử, phân tử, thiên thể, sinh vật… đều là trình hiện, không phải là bản lai diện mục. Tất cả những thứ khác như không gian, thời gian, tư tưởng, tình cảm, văn hóa cũng đều là trình hiện, không phải là chân lý.
Khoa học ngày nay hình dung bản lai diện mục bất khả tư nghị đó là Trường thống nhất, một thứ có dạng sóng gọi là miền tần số (frequency domain), vô hình, vô thể, vô thủy vô chung, không phải là vật chất mà chỉ là thông tin. Thông tin đó nằm trong mặt phẳng hai chiều, không có bề dày, không có thể tích. Do đó nó có thể nằm trong một hố đen mà không bị tiêu mất, ở chỗ gọi là chân trời hiện tượng (event horizon). Ví dụ một chiếc ví da được ném vào một hố đen. Ví da biến mất nhưng bản lai diện mục của cái ví da là thông tin thì không bị mất mà nằm ở chân trời hiện tượng của hố đen và từ thông tin đó có thể khôi phục lại hoàn toàn cái ví da nguyên thủy.
Loden1
Chân trời hiện tượng của hố đen
Video sau đây minh họa cho ý tưởng này :
https://www.youtube.com/watch?v=8BEl7M74P04
Vũ Trụ Toàn Ảnh- Khi Một Vật Rơi Vào Hố Đen Sẽ Ra Sao ?
Tóm lại Phật hay Tánh Giác hay Chánh biến tri, các tôn giáo khác gọi Thượng Đế hoặc Chúa Trời, hoặc cái người đời thường gọi là chân lý, là bất khả tư nghị bởi vì nó không phải là sản phẩm tưởng tượng của bộ não. Cái mà chúng ta có thể nghĩ bàn chỉ là vũ trụ toàn ảnh, chỉ là một thực tại ảo.
Truyền Bình
CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT
Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.
STK: 117 002 777 568
Ngân hàng Công thương Việt Nam
(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)
TIN LIÊN QUAN
Dành cho bạn
Lịch sử tiếp nhận Kinh Địa Tạng ở Việt Nam
Nghiên cứu
11:15 21/09/2025
Kinh Địa Tạng, bằng góc nhìn “thật giáo” (nói thẳng giáo lý cần trình bày) là hình ảnh đức Đại nguyện Địa Tạng vương Bồ tát – Ngài xuất hiện như cánh cửa nhân đạo giúp chúng sinh lạc lối có thể tìm được ánh sáng quay về nẻo chính.
Phật giáo Việt Nam và sự dung hợp tam giáo thời Trần
Nghiên cứu
14:00 30/11/2024
Có thể thấy, Phật giáo - Nho giáo và Đạo giáo đã có sự dung hòa, bổ sung cho nhau để cùng hướng đến xây dựng đời sống tinh thần và đời sống nhân văn cho xã hội.
Ứng dụng triết lý Phật giáo Trúc Lâm trong xây dựng, phát triển đất nước
Nghiên cứu
08:45 25/11/2024
Phật giáo là cuộc sống, không có sự phân biệt bất cứ thành phần nào trong xã hội, Phật giáo chính là quá trình đi tìm chân lý. Chân lý thì không nằm trong Phật giáo mà nằm trong cuộc sống.
Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử: Dấu ấn của Phật giáo thời Trần
Nghiên cứu
09:40 15/11/2024
Thời đại nhà Trần, không những độc lập dân tộc, tự chủ về đời sống kinh tế, chính trị, xã hội…, mà còn độc lập, tự chủ về hệ tư tưởng làm chỗ dựa cho đời sống tinh thần của nhân dân Đại Việt thế kỷ XIII – XIV.
Xem thêm
