Bớt dính mắc là bớt đau khổ

Chấp hay chấp thủ là trạng thái tâm dính mắc vào ngũ uẩn. Đây là một chướng ngại tâm. Ngũ uẩn (khandha) có năm khối - sắc uẩn, thọ uẩn, tưởng uẩn, hành uẩn, thức uẩn - bao gồm tất cả các hiện tượng vật lý và tâm lý. Uẩn đầu tiên thuộc về sắc pháp (thân), bốn uẩn còn lại thuộc về danh pháp (tâm).

Sắc uẩn là khối vật chất, là thân tứ đại.

Thọ uẩn là cảm giác.

Tưởng uẩn là ghi nhận để nhớ lại, nhận biết lại.

Hành uẩn là tạo tác, bao gồm nhiều tâm sở. Tâm sở thiện như: niệm, huệ… và tâm sở bất thiện như: tham, sân, si. Nhưng mỗi thời điểm chỉ có một số tâm sở hoạt động mà thôi.

Thức uẩn là nhận biết đơn thuần về sự có mặt của đối tượng.

Thủ (upādana) là tham ái mạnh mẽ, chấp giữ thật chặt các đối tượng. Ngũ uẩn thủ là ngũ uẩn trở thành đối tượng cho sự chấp thủ của tâm.

Vì vô minh và tham ái, cùng với nghiệp quả lâu đời, ta hiểu sai về ngũ uẩn nên chấp giữ nó. Sở dĩ ta dính mắc vào ngũ uẩn là vì ta không thấy được sự thật về sắc uẩn, thọ uẩn, tưởng uẩn, hành uẩn, thức uẩn.

Ta không thấy chúng như từng pháp hay thành phần riêng biệt với những đặc tính riêng và đặc tính chung, không thấy chúng sanh khởi hay hiện hữu tùy thuộc vào điều kiện hay nhân duyên.

Xưa nay ta chấp sắc uẩn là tôi, là của tôi như: tay của tôi, đầu của tôi, tóc của tôi… Trong khi đó sắc uẩn gồm 32 thể trược như: tóc, lông, móng, răng, da, thịt, gân, xương, tủy… Nếu chia thân thành từng phần như vậy, ta còn chấp chúng là tôi, là của tôi nữa không?

Tương tự như vậy, ta cho cảm giác này, buồn vui này là tôi, là của tôi; suy nghĩ này là tôi, là của tôi. Nếu tách cảm giác ra, suy nghĩ ra, ta có chấp nhận từng phần đó là tôi, là của tôi nữa không?

Khi quán thân bất tịnh, ta thấy từng phần thân ô trược hay không được trong sạch để bớt dính mắc mà thôi.

Chỉ khi hành thiền Minh Sát Niệm Xứ, ta mới phân biệt được thân và tâm, thấy rõ liên hệ nhân quả giữa hai hiện tượng này, và kinh nghiệm được các đặc tính riêng cùng ba đặc tánh chung của chúng là vô thường, khổ và vô ngã, ta mới không còn chấp giữ chúng là tôi, là của tôi nữa.

Chấp thủ là nguyên nhân dẫn đến đau khổ và vô minh

Làm sao để không còn chấp nữa?

Có kỹ thuật tu niệm, có trí nhớ chánh niệm ghi nhận những hiện tượng đang sanh khởi ngay trong khoảnh khắc hiện tại. Khi thở vào, biết thở vào; khi thở ra, biết thở ra; khi bụng phồng, biết bụng phồng; khi bụng xẹp, biết bụng xẹp. Không có tôi ở phồng hay xẹp, hay phồng xẹp không phải là tôi, là của tôi. Chỉ có sự phồng sự xẹp ở nơi đó và sự hay biết ở nơi đó. Sắc chỉ là sắc thôi, không là gì khác. Cứ như vậy mà chánh niệm ghi nhận thân hay quán thân trong thân.

Rồi cảm thọ phát sinh vì có sự chuyển động của sắc uẩn, như cảm giác đau khi ngồi thiền. Nếu chấp, ta sẽ cho cảm giác đau là ta, là của ta. Nhưng nếu hành giả biết Chánh Niệm ghi nhận thì đau chỉ là đau, tê chỉ là tê, ngứa chỉ là ngứa thôi. Chỉ có sự đau ở nơi đó và sự hay biết ở nơi đó. Thọ chỉ là thọ, không là gì khác. Cứ như vậy mà chánh niệm ghi nhận cảm thọ hay quán thọ trong thọ.

Trong khi ghi nhận, nếu suy nghĩ, phán đoán, tưởng tượng, dự phòng… sanh khởi trong tâm, hành giả chánh niệm các trạng thái tâm này như chúng đang là. Suy nghĩ chỉ là suy nghĩ thôi, có sao ghi nhận như thế không thêm không bớt, không có tôi trong sự suy nghĩ, hay sự suy nghĩ không phải là tôi, là của tôi. Chỉ có sự suy nghĩ xảy ra và sự hay biết về suy nghĩ mà thôi. Tâm chỉ là tâm, không là gì khác. Cứ như vậy mà chánh niệm ghi nhận tâm hay quán tâm trong tâm.

Nếu trong khi ghi nhận mà các chướng ngại tâm như tham lam, sân hận, hôn trầm, trạo cử, hoài nghi hay thấy, nghe, ngửi, nếm, xúc chạm xảy ra… hãy Chánh Niệm ghi nhận các hiện tượng này một cách khách quan, có sao ghi nhận vậy… không phải là tôi, không phải là của tôi. Chỉ có hiện tượng sanh khởi và tâm hay biết mà thôi. Các đối tượng của tâm hay pháp chỉ là pháp thôi. Cứ như vậy mà chánh niệm ghi nhận pháp hay quán pháp trong pháp.

Khi sự ghi nhận được liên tục, chánh niệm trở nên vững vàng. Nhờ chánh niệm vững vàng, định tâm phát triển mạnh mẽ, tâm không suy nghĩ, không có tưởng để cộng tôi hay ta vào thân tâm, chỉ có tâm lặng thinh đơn thuần nhận biết đối tượng. Không có tôi, ta nào trong đó cả.

Chừng nào thấy rõ và thuộc nằm lòng luật thiên nhiên là như vậy, sự thật là như vậy, hành giả sẽ không còn chấp ngũ uẩn là tôi, là của tôi nữa. Sự nằm lòng đó như một cuốn tự điển lớn ở trong tâm. Nhờ nó mà hiểu rõ ý nghĩa của thân tâm nên bớt dính mắc.

Bớt dính mắc bao nhiêu là bớt đau khổ bấy nhiêu. Với nó, trí tuệ phát sinh. Trí tuệ là minh soi sáng để khắc phục, chiến thắng vô minh, chấm dứt được dòng sinh tử luân hồi.