Mùa xuân thiền môn và Thiền sư

Bốn mùa thay đổi muôn vật chuyển xoay, theo quan niệm người đời mỗi khi đông tàn xuân đến, trong lòng rộn rã lo mừng xuân đón xuân. Rồi bao nhiêu tục lệ từ xưa truyền lại, nào là đưa ông táo, thiệp chúc xuân, dựng nêu, rước ông bà, chúc Tết, lì xì...

Bước vào cửa thiền, chúng ta hãy nghe Sơ tổ phái Trúc Lâm Yên Tử, Điều ngự Giác hoàng, nói về xuân:

    Niên thiếu hà tằng liễu sắc không

   Nhất xuân tâm sự bách hoa trung

   Như kim khám phá Đông hoàng diện

   Thiền bản bồ đoàn khán trụy hồng.

   (Thuở bé chưa từng rõ sắc không

   Xuân về hoa nở rộn trong lòng

   Chúa xuân nay bị ta khám phá

   Chiếu trải giường thiền ngắm cánh hồng).

Khi còn là một thiếu niên ở ngôi vị ông hoàng, mỗi mùa xuân về trăm hoa đua nở trong vườn ngự, ngài làm sao không bâng khuâng trước những màu sắc lung linh, những làn hương ngào ngạt cho được. Sắc hương hương sắc quyện cả tâm hồn của ông hoàng trẻ tuổi. Thế rồi bao nhiêu tâm sự đều gởi gắm vào trăm hoa.

Đến khi tìm thấy được đạo, cởi bỏ mọi danh vọng tài sắc thế gian, cạo tóc mặc áo nhuộm, ngài bước chân vào cửa thiền. Gia công tu tập, ngài khám phá được chân lý của vũ trụ, thấy được mặt thật xưa nay của chính mình. Giờ đây ngài không còn bị sắc hương lôi cuốn, tâm hồn lóng trong tự tại, lặng lẽ ngắm nhìn chúng nở tàn một cách an nhiên. Từ đây hoa nở hoa tàn không còn là hình ảnh khiến tâm hồn người Tăng sĩ phải vui buồn theo. Dòng thời gian cuồn cuộn trôi, hiện tượng trong không gian luôn luôn chuyển mình sanh diệt, song dưới con mắt một thiền sư đạt đạo vẫn thấy có một cái gì hiện hữu thoát ngoài luật sanh diệt của thời gian.

Chúng ta hãy nghe lời nhắn nhủ của Thiền sư Giác Hải, một thiền sư đời Lý, cũng nói về xuân:

   Xuân lai hoa điệp thiện tri thì

   Hoa điệp ưng tu cộng ứng kỳ

   Hoa điệp bản lai giai thị huyễn

   Mạc tu hoa điệp hướng tâm trì.

           (Xuân về hoa bướm gặp nhau đây

   Hoa bướm phải cần hợp lúc này

   Hoa bướm xưa nay đều là huyễn

   Giữ tâm bền chặt bướm hoa thay).

Con người và muôn vật đều bị cuốn phăng theo dòng thời gian bất tận. Sự chết sống sanh diệt của người và vật đều ứng hợp theo thời tiết. Hoa nở, bướm lượn tìm hương đều lệ thuộc vào mùa xuân. Nếu chúng ta cứ bám víu vào bản thân, vào ngoại cảnh thì ôi thôi! Dòng luân hồi sanh tử lôi cuốn chúng ta không biết đến đâu cho cùng.

Chúng ta phải gan dạ nhìn thẳng vào lẽ thật của bản thân của ngoại cảnh, mới thấy chúng là tướng trạng tạm bợ vô thường, là giả hình bởi nhân duyên chung hợp. Quả thật là huyễn hóa không có gì chắc thật. Chỉ chân tâm của chính mình, mới là cái chân thật bất sanh bất diệt, mà lâu nay chúng ta đã lãng quên. Giờ đây, chúng ta phải quả quyết sống thật với nó, không một phút giây nào lơi lỏng. Ấy là chúng ta đặt chân trên đường giải thoát, cởi bỏ sợi dây sanh tử luân hồi. Đây là lời nhắn nhủ của Thiền sư Giác Hải bảo chúng ta phải “hướng tâm trì”.

Thêm một hình ảnh xinh đẹp lạ thường của một mùa xuân bất tận, do Thiền sư Chân Không đáp lời hỏi của một thiền khách:

    Xuân đến xuân đi ngỡ xuân hết

   Hoa nở hoa tàn chỉ là xuân.

Nhìn thời gian sanh diệt, con người mải lo âu và tiếc nuối. Thấy xuân đến lại nghĩ đến xuân đi, rồi e sợ sẽ bơ vơ không còn tìm thấy mùa xuân đâu nữa. Tâm trạng khát khao lo sợ ấy dồn dập nung nấu con người, khiến họ khô héo chết mòn và hơ hải phập phồng cho một ngày mai. Ngày mai họ không còn biết nó ra sao, mờ mịt tối tăm. 

Với thiền sư, hôm nay và ngày mai đều là vô nghĩa, chúng chỉ là những chiếc áo cũ mới thay đổi trên một thân người. Đứa bé khi mặc một chiếc áo cũ thì xịu mặt xuống, được quàng chiếc áo mới thì hí hửng lên. Đấy là chúng quên mình mà chỉ nhớ chiếc áo, nên chỉ một bề vui buồn theo chiếc áo. Với người lớn ắt không như thế, vì tự biết đời mình đã đổi thay biết bao nhiêu chiếc áo. Khi thấy được lẽ thật, người ta sẽ không còn bận rộn trong hình tướng giả dối ấy nữa. Vì thế, Thiền sư Chân Không đã kết luận “hoa nở hoa tàn chỉ là xuân”. Ấy là đạo miên viễn vậy.

Bước sang thiền sư Trung Hoa, để xem quan niệm các ngài có gì khác lạ. Chúng ta hãy nghe Thiền sư Cao Phong Diệu ngâm nga bốn câu thơ, trước đại chúng trong ngày Tết Nguyên đán:

                           Tuế đán

   Bách niên nan ngộ tuế triêu xuân

   Xá nữ sơ trang việt dạng tân

   Duy hữu Đông thôn Vương đại tả

   Y tiền mãn diện thị ai trần.

    (Trăm năm khó gặp sáng ngày xuân

   Trang điểm cô em dáng thanh tân

   Chỉ có thôn Đông Vương chị cả

   Như xưa đầy mặt dính bụi trần).

Mùa xuân là mùa khí hậu ôn hòa ấm áp. Mỗi độ xuân về, ngàn cây muôn cỏ đều khoác vào mình một chiếc áo mới. Sự điểm trang của cảnh vật nhịp nhàng với sự điểm trang của con người. Những đứa bé gái áo tím quần hồng, lược cài trâm giắt, lũ lượt kéo đi thăm viếng chúc tụng nhau. Thật là một cảnh nhộn nhịp xinh tươi của ngày xuân.

Trong khi con người và vạn vật đang phô diễn sắc hương, đang tưng bừng chúc tụng, thì bên làng Đông một chị nàng đứng tuổi, vẫn trang nghiêm như tượng nữ thần, vẫn im lìm như hình thạch nữ để mặc cho sương pha bụi phủ, không hề vướng chút đổi thay. Gương mặt của chị vẫn bình thản an nhiên như tự thuở nào.

Đây là một xảo thuật của thiền sư khéo trình bày cho chúng ta thấy, bên hình ảnh biến ảo đổi thay, lại có một cái thâm trầm bất sanh bất diệt.

Đến Thiền sư Tiếu Ẩn Hân, chúng ta sẽ thấy một hình ảnh sáng rỡ ẩn trong hiện tượng mịt mù, diệu lý bất sanh bất diệt nằm gọn trong cảnh vật sôi động sanh diệt. Hãy nghe ngài ngâm một bài kệ trong dịp xuân về:

   Kim cang chánh thể lộ đường đường

   Vạn tượng sum la bát-nhã quang

   Dẫn khứ lai cơ siêu đương niệm

   Vô âm dương điạ lý toàn chương

   Mộc kê báo hiểu đề thâm hạng

   Thạch nữ nghinh xuân xuất động phòng

   Cộng hỉ long hồ đa thụy khí

   Thiền phong thời tống ngự lô hương.

   (Kim cang chánh thể hiện rỡ ràng

   Cảnh vật muôn vàn bát-nhã quang

   Cơ bặt khứ lai đương niệm thoát

   Đất chẳng âm dương lý toàn bày

   Gáy sáng gà cây trong nẻo vắng

   Mừng xuân gái đá ra động phòng

   Đáy hồ rồng vẫy vui vô hạn

   Đưa tiễn gió xuân một lò trầm).

Trong muôn ngàn cảnh vật đã chứa sẵn thể Kim cang Bát-nhã rực rỡ, chỉ cần dứt sạch mối manh lại qua sanh diệt thì chánh niệm hiện tiền vượt ngoài mọi đối đãi. Chính chỗ âm dương chưa phân kia là chân lý hiện bày.

Đẹp đẽ thay trên cảnh tượng ồn náo biến động đã ngầm chứa một cái bất động, như gà gỗ gáy sáng, gái đá mừng xuân. Rồng nhả hơi trên mặt hồ trong lặng để cùng tiếp đón một mùa xuân, lò trầm hương tỏa quyện theo gió thiền. Thật là ảo ảnh lồng trong chân thường, chân thường hiện bày trong ảo ảnh, khiến chúng ta không còn lầm lẫn tìm kiếm chân lý ngoài sự vật vô thường, không lầm bỏ vọng tưởng mà lấy chân như. Đó là quan niệm chân chánh của thiền sư nhìn vào cuộc đời vậy.

HT.Thích Thanh Từ