Nhà tôi có một căn gác nhỏ, trên lợp fibro nên rất nóng, dành để đựng đồ vật không thường dùng. Lần tôi lên đó tìm cuốn sách cũ. Ngạc nhiên tột độ. Một cái ổ nhỏ xinh nằm ngay ở thành cửa sổ, và hai chú chuột nằm gọn trong đó ngủ ngon lành. Tôi lặng đi, không muốn nhúc nhích, sợ chúng sẽ thức giấc vụt chạy. Lũ chuột thính tai thế mà không hay tôi đang đứng bên và có thể dùng thứ gì đó kết liễu cuộc sống của chúng. Tôi xuống kể lại câu chuyện này với người nhà, gọi chúng là đôi vợ chồng. Bẵng đi thời gian lâu, tôi lên lại căn gác và quên luôn chuyện này, đến nay cái ổ cũng biến đâu mất. Tôi không hề làm ảnh hưởng đến cuộc sống của chúng, thật lạ là trong nhà chuột không sinh sôi thêm, không thấy phá phách gì.

Một chuyện khác, từ cô em hàng xóm. Cô kể. Sáng ấy đi thể dục (đúng hơn là hành thiền niệm Phật), về đến nhà cô liền múc nước tưới vạt rau trước hiên chỉ vài mét vuông. Lạ. Sao thấy cụm đất cứ trồi lên hụp xuống như con gì đang thở. Lấy cái que khơi thì giật mình, một con ba ba lớn bằng hai bàn tay. Vậy con ba ba này từ đâu tới? Hay nó thoát ra khỏi một trong dãy quán nhậu ngoài quốc lộ, đã bò cật lực suốt đêm để làm một cuộc giải thoát ngoạn mục. Nhưng tại sao nó không tạt vào nhà nào, lại rẽ ngang vào nhà cô - vốn là một Phật tử thuần thành duy nhất ở xóm. Hay ngẫu nhiên nó bò vào đây, và đã được cô âm thầm mang đi phóng sanh.

Dĩ nhiên con người không cần phải hiểu ngôn ngữ của loài vật mới hiểu chúng. Bồ-tát thương loài vật như mẹ thương con. Phật xem hết thảy chúng sinh hữu tình đều là quyến thuộc của mỗi người từ vô thỉ, đều là Phật vị lai. Phương hại loài vật chính là phương hại quyến thuộc, là không hiểu chính mình cũng là Phật vị lai đồng đẳng. Thế nên Đức Phật luôn khuyên nên ăn chay để mở lượng từ bi vốn sẵn trong tâm mọi người.

Lạm bàn vào vấn đề ăn chay, thiết nghĩ chúng ta cần giải quyết mối tương quan giữa con người và con vật. Con người là động vật bậc cao. Con vật là động vật bậc thấp. Như vậy, giữa hai loài này khác trước hết ở chữ “cao” và “thấp”, nhưng đều là động vật, không nên ăn thịt nhau. Con vật do trí óc kém phát triển, sống theo bản năng tăm tối là điều dễ hiểu. Con người với trí thông minh vượt trội, lại có quá nhiều người sống dựa vào bản năng nên nhân tâm tụt dốc thảm hại.

Đức Phật không bảo người tu tại gia phải tuyệt đối ăn chay, mà trước hết khuyên người nên ăn theo Tam tịnh nhục: ăn thịt của con vật khi không giết nó, không thấy nó bị giết và không nghe tiếng nó kêu [cứu] khi bị giết. Tuy nhiên nếu một lòng hướng về Phật, một lòng nguyện được về Tây phương Cực lạc thân cận cùng mười phương chư Phật thì việc tiến tới ăn chay cũng cần thiết lắm, bởi trước hết nó thể hiện sự tương ưng với tâm Phật. 

Trường trai sức khỏe có đảm bảo? Ngày nay khoa học đã chứng minh, ăn mặn đương nhiên sức khỏe tăng nhanh so với ăn chay, song mầm bệnh nhiều hơn ăn chay. Xét về nghiệp lực: ăn mặn trái với Đạo, ăn chay thì ngược lại. Ấy là chưa bàn đến vấn đề cốt lõi: nếu chay tịnh đạm bạc, ăn với tâm vui vẻ thì thức ăn ấy là thuốc dưỡng sinh. Còn trước mặt đủ sơn hào hải vị song ta ăn với tâm tham sân thì thảy đều có thể tiết ra độc tố. Dễ hiểu hơn, ai thực hành viên mãn Thập thiện, thì vài cọng rau cũng đủ giúp họ khỏe mạnh và minh mẫn. Mỗi vận mạng đều tiệm tiến theo nghiệp quả mà bản thân tạo ra. Sống thuận với Đạo có thể cải tạo vận mạng, trái với Đạo vận mạng thường bị rút ngắn.

Người tu thường có những chướng ngại cơ bản cần đả phá là vọng tưởng - chấp trước - phân biệt. Nếu căn cơ không thuộc hàng tiền “thất lai”, thường niệm “A Di Đà Phật” sẽ đẩy lùi vọng tưởng. Chấp trước lớn nhất là xem thân này đồng với ta (thật ra chỉ là “của ta” như áo quần), từ đó không tin nhân quả luân hồi. Muốn trừ chấp trước phải thâm nhập kinh điển Đại thừa, mà trước hết cần đọc/nghe giảng kinh Địa Tạng, kinh Vô lượng thọ, v.v… Phân biệt lớn nhất là cho con người thuộc hàng tối cao trong trời đất. Từ đó xem thường, đối xử tàn tệ với loài vật mà không biết rằng trong các đời quá khứ chúng ta cũng từng khoác vô số thân khác nhau thuộc tam đồ. 

Con người hơn loài vật nhưng không thể tự thân sống dưới nước và bay trên bầu trời cao rộng. Thừa nhận người cao hơn người cốt nơi trái tim chứ không ở cái đầu, nhưng con người lại phủ nhận tình thương vô hạn của con vật. Bởi chúng cũng chảy nước mắt khi bị lôi vào các lò mổ, chúng cũng xả thân cứu người, chúng cũng đứt ruột mà chết khi nhìn con bị thợ săn sát hại...

Công phu tu tập của hành giả thể hiện rõ nét ở lượng từ bi nới rộng đến đâu. Nếu thấm nhuần chân lý con vật cũng có Phật tánh, dĩ nhiên khi tổn người hại vật chính là hại mình, bởi ta và vật và tha nhân vốn không hai. Rộng hơn, theo tinh thần kinh điển: vạn vật đều cùng một tự tánh câu thông khắp hư không trọn pháp giới; lẽ nào ta tự hủy hoại dần chính ta.