Phương pháp sư phạm của Đức Phật

>>Phật tử có thể đọc thêm loạt bài về Đức Phật 

Có một thời gian tôi cầm phấn trường làng, qua đó có đối chiếu về phương pháp sư phạm của Đức Phật thông qua kinh điển và phi kinh điển của Người, mới nhận thấy cách hoằng pháp đặc biệt hiệu quả - ở khía cạnh kỹ thuật, thậm chí ngay cả với nghiệp vụ sư phạm tiên tiến ngày nay vẫn thấy ngỡ ngàng.

Con đường Đạo được tìm thấy đã được Phật phát biểu ngay từ đầu: vĩ đại, lớn lao, bất khả tư nghị. Và Người đã hạ thấp giản lược giáo lý cho hợp căn cơ số đông và con đường truyền đạo của Đức Chí Tôn đã cho thấy phương pháp sư phạm tối ưu với đại chúng muôn hình vạn trạng.

Tùy đối tượng, Đức Phật chỉ giáo thích hợp và lịch sử Phật giáo ghi nhận nhiều trường hợp thông qua chớp nhoáng diện kiến, Phật đã giác ngộ được từng cá nhân riêng lẻ, sự chứng đắc nhiệm mầu, đấy là hiệu quả phương pháp sư phạm đặc biệt của Người.

Đạo là một phạm trù rộng lớn – nếu xét về phạm trù như một triết học - thì triết học ấy cũng mênh mông lắm, chưa nói đến sự nhiệm mầu bất khả tư nghị mang tính tâm linh. Vậy mà vô số nhân sinh hoặc được trực tiếp Đức Phật chỉ giáo hoặc thông qua các Đệ tử lớn của người, hoặc qua các học trò nhiều thế hệ khắp Đông – Tây, hay thông qua kinh điển... đã hiểu Đạo với những chừng mực khác nhau, có những chứng đắc khác nhau. Nếu nhìn nhận Đạo Phật dưới góc nhìn rằng đấy là một giáo dục thì giáo dục ấy đạt thành quả không hề khiêm tốn, còn nhìn ở khía cạnh phương pháp sư phạm, quả thực Đức Phật đã là Thầy giáo vĩ đại.

Cách giáo huấn của Phật thông qua hình tượng hóa để triển khai các phạm trù mang tính khái quát rất cao: như kề về câu chuyện tiền thân của Người và vô số chi tiết khác với nỗ lực hướng số đông đến Đạo một cách có hiểu biết chứ không áp đặt.

Nền giáo dục thế gian hình thành và phát triển trong nhiều nghìn năm đã chứng kiến những thay đổi lớn, ngày nay phương pháp dạy và học đã khác trước rất nhiều, sự hỗ trợ kỹ thuật rất tốt, hạ tầng vật chất nói chung có bước vượt bậc... Nhưng nếu phân tích phương pháp giáo huấn của Đức Phật vẫn là công việc xứng đáng với các nhà sư phạm lớn, theo tôi ít ra là về kỹ thuật.

Đức Phật sinh ra trong tầng lớp quý tộc và có vị trí trong Hoàng gia Ấn cổ đại, đã được thụ hưởng nền giáo dục cao cấp. Bằng tâm từ và trí tuệ, Người đã chuyển giao niềm tin của mình cho đại chúng theo những phương cách linh hoạt nhất, với điều kiện thô sơ nhất thời ấy.

Ngày nay các tăng ni làm hoằng pháp từ nền tảng giáo dục của Giáo hội từng nước với hệ thống trường lớp không khác sự học thế gian, cũng dựa vào tiến bộ kỹ thuật sư phạm của thế gian, nhưng học tập phương pháp của Đức Phật vẫn là một ưu tiên cần, theo tôi, bởi phương pháp ấy ưu việt.

Người Thầy giáo vĩ đại Thích Ca Mâu Ni đã để lại cho nhân gian, đại chúng và chư tăng ni chẳng những pho lý luận về một niềm tin có hiểu biết Đạo Phật, mà còn phương pháp chuyển tải niềm tin ấy. Bất khả tư nghị.