Hại không được, thiên thần trở sinh lòng cung kính, tham vấn Phật pháp. Đức Phật chỉ bày ý đạo, nhờ đó ông chứng quả Tu đà hoàn.

Lược giải

Tìm hiểu nội dung chương này, chúng ta nên chú ý bốn điểm sau đây:

1. Đầu tiên chúng ta phải xác quyết rằng bối cảnh của giai thoại này xảy ra sau khi Đức Phật thành đạo, và có thể trong những tuần lễ đầu tiên, dưới cây Bồ đề đại thọ, khi Đức Phật đang chần chừ trong trạng thái nửa muốn hóa độ chúng sinh vì chúng sinh đau khổ và nửa muốn vô dư Niết bàn vì sợ chúng sinh không kham thọ nổi giáo pháp quá cao sâu mà Ngài vừa chứng ngộ. Câu nói: “Đức Phật chỉ bày ý đạo, nhờ đó ông chứng quả Tu đà hoàn” cho phép chúng ta khẳng định điều này. Bởi lẽ người giác ngộ viên mãn mới khai ngộ đối tượng chứng quả (dù chỉ là sơ quả).

2. Thiên thần: Theo Đinh Phúc Bảo, thiên thần là dịch nghĩa của từ Phạm Thiên (Revata), Phạm Thiên là tên gọi chung cho Đế Thích và tất cả thiên chúng.[1] Nhưng theo kinh điển thì Thích Đề Hoàn Nhân và thiên chúng của ông rất mực ủng hộ Phật pháp. Kinh Pháp Hoa nói, khi Đức Phật khởi ý định nhập Niết bàn, không thuyết pháp độ sinh, thì chính ông là người đầu tiên khởi thỉnh Đức Phật chuyển pháp luân và sau đó là mười phương chư Phật: “Xưa ta ngồi đạo tràng, xem cây cùng kinh hành, trong 21 ngày. Ta nghĩ như vậy. Trí tuệ của ta đặng, vi diệu bậc đệ nhất. Chúng sinh các căn chậm, làm sao mà độ đặng. Bấy giờ các Phạm Thiên, cùng các trời Đế Thích, bốn Thiên vương hộ đời và trời Đại Tự Tại cùng các thiên chúng khác, trăm ngàn ức quyến thuộc, chắp tay cung kính lễ, thỉnh ta chuyển pháp luân…”[2]

Tài sắc - ngọt ít, đắng nhiều

Do đó, thiên thần ở đây, phải là thiên ma ngoại đạo (loại thiên ma luôn cản phá Phật đạo)[3] hay thiên ma Ba Tuần. Cũng theo từ điển trên, thiên ma Ba Tuần còn gọi là Thiên ma hay Thiên tử ma, tức là Ma vương của cõi trời thứ sáu có rất nhiều quyến thuộc, là những đối tượng luôn quấy phá, làm trở ngại Phật đạo.

Theo bản chú giải của TT. Hoàn Quan, chúng ta dễ hiểu hơn: “Thiên ma ở dục giới, thuộc cõi trời thứ sáu (tức Tha Hóa Tự Tại Thiên) tìm cách quấy nhiễu Phật. Cõi trời này, sự thọ dụng về ngũ dục rất là vi tế thắng diệu. Vị Thiên chủ tên là Ba Tuần cũng là vị trụ trì năm thứ dục của dục giới. Tất cả chúng sinh ở dục giới muốn cầu được ngũ dục tối thượng đều phải cung phụng vị này. Nhưng Phật đạo lại xuất ly dục giới, nên bị chúng Thiên ma này ghét. Vì thế, chúng đem Ngọc nữ hiến cho Phật”.

3. Chúng ta thấy thái độ của Đức Phật luôn là thái độ sáng suốt. Ngài không hề bị những cám dỗ tầm thường như là sắc đẹp “mỹ nhân kế”. Do đó, là đệ tử Ngài, tiếp nối con đường hoằng hóa của Ngài, chúng ta cần có thái độ sáng suốt nhìn thẳng vào bản chất của mọi sự cám dỗ, khinh bỉ nó, vượt lên trên nó, để chu toàn sứ mạng sứ giả Như Lai trong mọi bối cảnh và mọi thời đại. Không chiến thắng mọi cám dỗ, chúng ta sẽ thất bại trên đường hoằng hóa và ngay trong cả đời thường tu tập. Nghĩa là chúng ta “Bán đồ nhi phế”, trở lại đời sống thế tục, vốn như một ngục tù chật chội.

4. Sự đố kỵ, quấy nhiễu, hãm hại của những phần tử xấu đối với người thiện, hoạt động đạo đức, có thể coi như là một điều không thể tránh khỏi. Là kẻ xấu nên họ luôn luôn tìm hại người thiện dưới mọi hình thức. Nhưng để quy phục những phần tử như vậy, chúng ta phải có thái độ và cách xử sự thật sáng suốt, cứng rắn. Sáng suốt và cứng rắn ở đây không phải là đối kháng mà là vận dụng phương tiện uyển chuyển, chuyển hóa tâm người. Ở đây, Đức Phật phủ nhận sự bất thiện của thiên ma, nhưng không phẫn nộ mà chỉ phản vấn để thức tỉnh thiên ma: “Cái đãy da chứa nhiều bất tịnh, anh đem đến đây làm gì?”. Không phải là xua đuổi, mà là khuyên rất nhỏ nhẹ, ý nhị, nhưng đầy tính thuyết phục: “Hãy mang đi đi, ta không cần đến”. Chính nhờ như thế mà thù thành bạn, thiên ma thành người giác ngộ (chứng quả Tu đà hoàn).

Do đó, vấn đề này rất cần để chúng ta lưu tâm, chiêm nghiệm vận dụng trong phạm vi truyền đạo của mình. Từ bốn điểm này chúng ta đúc kết thành hai bài học:

1. Đam mê sắc đẹp hay chạy theo nhiều cám dỗ của nữ sắc, tất không làm nên đại sự, đại nghiệp.

2. Nóng nảy, không khế lý, khế cơ, tất không hóa độ được ai, nhất là những đối tượng cựu thù.

Xét về nguyên tác, kinh này được tìm thấy trong Kinh Tập (Suttanipata) (Sn,163) từ kệ 835-847, tr. 125-127, bản dịch của Hòa thượng Minh Châu, với tựa đề là Kinh Magandiya.

Truyện cổ Phật giáo: Thần thông không chống được nghiệp lực

Magandiya là tác giả hiến kế “dâng Ngọc nữ”. Bản nguyên tác không mô tả rõ vị này là ai, mà chỉ ghi lại cuộc đối thoại bằng thi kệ giữa Đức Phật, bậc tự tại vô nhiễm, với y mà thôi. Nội dung cuộc đối thoại (bằng thi kệ) chỉ xoay quanh vấn đề sự bất tịnh của nữ sắc, sự chấp thủ và sự giải thoát, thăng tiến phạm hạnh là từ bỏ sự chấp thủ. Đức Phật giải thích tường tận ba điều đó cho Magandiya, tuy nhiên bản nguyên tác cũng không cho biết gì về sự chứng đắc như bản dịch của hai ngài Ma Đằng và Trúc Pháp Lan. Sau đây là nguyên văn Kinh Magandiya:

Thế Tôn:

“Sau khi thấy khát ái

Bất lạc và tham đắm

Không thể có ưa muốn

Đối với sự dâm dục

Sao, với bao đầy tràn

Nước tiểu, phân uế này

Ta không có ước muốn

Với thân động chạm đó.”

Magandiya:

 “Nếu Ngài không ước muốn

Ngọc báu như thế này

Nữ nhân được mong cầu

Bởi rất nhiều đế vương

Hãy nói như thế nào

Là tri kiến của Ngài

Giới cấm và sinh mạng

Cùng sự hữu phát sinh .”

Thế Tôn:

 “Thế Tôn liền trả lời

Cho Magandiya

Với ta không có nói

“Ta nói như thế này”

Sau khi quan sát kỹ

Sự chấp thủ trong pháp

Trong tất cả tri kiến

Ta không có chấp trước

Ta thấy sự cất chứa

Tịch tịnh trong nội tâm.”

Magandiya:

 “Các lý thuyết quyết định

Ngài nói vị ẩn sĩ

Không nắm giữ thuyết nào

Còn về ý nghĩa này

Của hai chữ nội tịnh

Thế nào bậc hiền trí

Hiểu biết hai chữ ấy?”

Thế Tôn:

 “Sao Bà la môn ấy.”

Lại nói: “Đây sự thật.”

“Đây chính là nói láo

Để gây tranh luận

Với si không hề có

Bằng nhau, không bằng nhau

Do đâu nó có thể

Mắc vào tranh luận được

Đoạn tận mọi nhà cửa

Sống làm kẻ không nhà

Ẩn sĩ không thân thiết

Với một ai ở làng

Trống không các dục vọng

Không xem trọng sự gì

Không nói chuyện tranh luận

Với một ai ở đời

Vị ấy sống viễn ly

Mọi sự việc ở đời

Bậc long tượng không chấp

Và không nói đến chúng

Như hoa sen có gai

Sinh ra ở trong nước

Không bị nước và bùn

Mắc dính và thấm ướt

Như vậy bậc ẩn sĩ

Nói an tịnh, không tham

Không bị dục và đời

Mắc dính và thấm ướt

Bậc trí không do kiến

Cũng không do thọ tưởng

Đi đến sự kiêu mạn

Không có tham dự vào

Không để cho hành động

Cho truyền thống dắt dẫn

Không để bị chi phối

Trong trú xứ của ý

Người không ưa thích tưởng

Không có bị trói buộc

Vị được tuệ giải thoát

Không có sự si mê

Và không ai chấp thủ

Tư tưởng và tri kiến

Người ấy sống xung đột

Với mọi người ở đời.”

Chú thích:

[1] Phật học đại từ điển, tr. 471.

 [2] Phẩm Phương Tiện, tr. 87.

 [3] Phật học đại từ điển, tr. 477.