Từ Thiếu Lâm - Tây Thiên đến Phật học viện vươn tầm quốc tế

Chỉ có điều, khác với Trung Quốc, Thiếu Lâm Tự của Trung Quốc nghe nhắc tới là người ta lập tức liên tưởng đến một môn phái võ thuật lớn, là đề tài, cảm hứng của bao nhiêu tiểu thuyết, phim ảnh võ hiệp.

Còn Thiếu Lâm Tự của Huế thì ngược lại, nổi tiếng với truyền thống giáo dục, là cái nôi đào tạo tăng tài, nơi sản sinh ra những bậc “long tượng” của không chỉ Phật giáo Huế mà cho cả Phật giáo nước nhà.

Ngôi chùa mà chúng tôi đang nói đến chính là Tây Thiên - Một ngôi chùa Tổ có tuổi đời hơn trăm năm, tọa lạc tại phường Thủy Xuân, TP.Huế (nay là Q. Thuận Hóa), cách đàn Nam Giao chỉ chừng 500m về phía đông nam.

Để đến được Tây Thiên, khách có thể lên Nam Giao, rồi theo đường Tam Thai men dọc la thành phía đông của di tích này đi về hướng nam, gần hết la thành sẽ thấy tấm biển đề Chùa Tổ Tây Thiên bằng xi măng dựng bên đường, theo mũi tên chỉ dẫn mà đi thêm một đoạn ngắn nữa là tới. Đây là lối đi thông dụng hồi trước. Sau này, nhà cửa người dân xây cất nhiều, con đường dẫn vào chùa trở nên chật hẹp, nhà chùa đã cho mở lối đi mới từ mé hữu của Tam quan, băng qua khu cồn mồ phía trước rồi rẽ phải, nối thông ra đường Minh Mạng qua kiệt 47, đoạn đầu dốc cầu Lim. Lối đi này rộng rãi, láng bê tông phẳng phiu nên nay được nhiều người chọn lựa.

Theo sử liệu, chùa được Hòa thượng Thanh Ninh Tâm Tịnh khai sơn vào năm 1902. Thoạt tiên chỉ là một ngôi thảo am, được Hòa thượng đặt tên Thiếu Lâm trượng thất. Đến năm 1904 được đổi thành Thiếu Lâm Tự. Năm 1911, chùa lại một lần nữa được đổi tên là Tây Thiên Phật cung. Tên Chùa Tổ Tây Thiên hay Tổ đình Tây Thiên như hiện tại chỉ bắt đầu có từ năm 1933, sau khi chùa được vua ban cho tấm biển “Sắc tứ Tây Thiên Di Đà tự”.

Ngoài là cơ sở thờ tự và thực hành các hoạt động Phật sự thường thấy như bao nhiêu chùa khác, thì hoạt động giáo dục là dấu ấn đặc biệt và đậm sâu nhất ở Tây Thiên - Trung tâm giáo dục, đào tạo Tăng tài đầu tiên, quy mô và quy củ nhất tại miền Trung Việt Nam những thập kỷ đầu của thế kỷ 20. Ấy là ngày 19/9 năm Ất Hợi (16/10/1935), Hội Phật học An Nam và Hòa thượng trú trì đã cho thành lập và khai giảng Phật học viện Tây Thiên. Học viện có đủ cả 3 cấp học là Sơ, Trung và Cao đẳng; quy tụ tất cả các lớp Sơ, Trung đẳng Phật học từ các chùa Vạn Phước, Trúc Lâm, Tường Vân, Báo Quốc… về đây. Tham gia giảng dạy có quốc sư Phước Huệ, các hòa thượng Giác Tiên, Giác Hạnh, Giác Bổn... Giám đốc do Hòa thượng Tâm Khoan đảm trách; Phó Giám đốc gồm các Hòa thượng Từ Quang, Giác Hạnh, Trí Thủ… Truyền dạy kiến thức ngoại điển có các cư sĩ tên tuổi như Lê Đình Thám, Nguyễn Khoa Toàn, Cao Xuân Huy, Cao Xuân Sang,...

Tròn 1 năm sau ngày khai giảng, Học viện Tây Thiên được nâng cấp và đổi tên thành Xuân kinh Đại Phật học tràng. Học tăng khắp 17 tỉnh khu vực miền Trung từ Thanh Hóa đến Bình Thuận về theo học rất đông; riêng bậc đại học đã trên 50 vị. Các học tăng xuất thân tự Học viện đã là nguồn nhân lực kịp thời, quý báu cho phong trào chấn hưng Phật giáo lúc bấy giờ không chỉ của Huế, miền Trung mà cho Phật giáo trong nước.

Khoảng giữa thập niên 1940, để mở rộng quy mô hơn nữa, Hội An Nam Phật học đã xây dựng Đại tòng lâm Kim Sơn ở làng Lựu Bảo (Hương Hồ - Hương Trà (cũ), nay là TP.Huế) và di chuyển học viện từ Tây Thiên về đây. Tiếc là sau đó do dã tâm xâm chiếm nước ta lần nữa của thực dân Pháp, Đại tòng lâm Kim Sơn đã bị chiếm làm đồn giặc sau một thời gian tồn tại khá ngắn ngủi.

Mạng mạch truyền thừa

Từ sau 1955, do những biến động lịch sử, hoạt động giáo dục Phật giáo tại đất Huế có xu hướng bị co lại về cả quy mô lẫn cấp học, chủ yếu lui về với các lớp học tại các chùa, tự viện. Song, với truyền thống và nền tảng vững chắc, sau ngày đất nước thống nhất (1975), nhất là khi Giáo hội PGVN được thành lập (1981), hoạt động giáo dục của Phật giáo Huế đã dần được phục hồi rồi ngày càng lớn mạnh, quy củ và chuyên nghiệp.

Năm 1997, sự ra đời của Học viện Phật giáo Việt Nam (HVPGVN) tại Huế có thể được xem là một mốc son đáng nhớ của giáo dục Phật giáo Huế, là sự kế tục xứng đáng truyền thống của Phật học viện Tây Thiên và của Đại tòng lâm Kim Sơn sau đó. HVPGVN tại Huế là một trong 4 HVPG trong cả nước (bao gồm HVPG Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, và HVPG Nam tông Khmer). Sau gần 30 năm hình thành và phát triển, HVPGVN tại Huế đã và đang đào tạo được 15 khoá cấp Cử nhân, 4 khóa Thạc sĩ. Những Tăng Ni sinh sau khi tốt nghiệp tại Học viện có người tiếp tục học lên; một số khác đã đảm trách Phật sự của giáo hội các cấp từ trung ương đến địa phương với nhiều thành tựu đáng ghi nhận.

Cuối năm ngoái (tháng 11/2024), lần đầu tiên HVPGVN tại Huế đã tổ chức Hội đồng Bảo vệ đề cương Luận án Tiến sĩ và bắt đầu hướng dẫn để nghiên cứu sinh thực hiện đề tài. Đó là một dấu mốc đáng nhớ nữa của HVPGVN tại Huế trong hoạt động giáo dục, đào tạo tăng tài.

Bên cạnh giáo dục, HVPGVN tại Huế còn có nhiều hoạt động nổi bật khác như nghiên cứu khoa học; thành lập “Trung tâm lưu trữ và nghiên cứu” và đã trưng tập được một khối lượng đáng kể sách vở, tư liệu, hiện vật quý hiếm, hứa hẹn sẽ là một địa chỉ tham quan, nghiên cứu đáng tới cho du khách, phật tử và giới học thuật. Nhiều năm trở lại đây, Học viện còn thiết lập và mở rộng giao lưu, quan hệ quốc tế với nhiều đại học, tổ chức giáo dục Phật giáo các nước… Với nhiều thành tựu đã gặt hái, HVPGVN tại Huế hướng đến và thực tế đang dần trở thành một trung tâm giáo dục đại học PGVN ở khu vực miền Trung, đa ngành, đa chức năng, ngang tầm với các đại học khác trong nước, khu vực và quốc tế.