Tục mở cửa mả ở Nam Bộ

Thông thường sau khi chôn cất người quá cố khoảng 3 ngày thì gia chủ tổ chức mở cửa mả tại mộ phần người chết. Nhiều người còn nặng sự mê tín thì quan niệm rằng: người chết sau khi được an táng dưới mộ dù là mộ đất hay mộ xi măng thì vong linh sẽ không được siêu thoát, họ sẽ bị khổ sở, đày ải quanh quẩn dưới mộ sâu, vì vậy cần phải mở cửa mả để vong hồn họ ra khỏi huyệt mộ về chốn siêu thoát.

Trong khi làm lễ, gia chủ phải có con gà con dắt theo để nó kêu lên khiến hồn người chết nghe tiếng gà thức dậy bởi họ quan niệm người chết sẽ ngủ mãi mãi nếu không có tiếng gà đánh thức. Con gà con còn biểu tượng cho hình ảnh thiếu vắng tình thương của cha mẹ. Nếu người quá cố còn trẻ và chưa có vợ (chồng) thì không nhất thiết phải có con gà con.

Song song đó, người ta còn làm cái thang nhỏ bằng tre, trúc, hay bằng cây chuối có 7 thanh chắn ngang (nếu người mất là đàn ông), 9 thanh (nếu người chết là đàn bà) với quan niệm để người chết có thể leo lên khỏi huyệt một cách dễ dàng hơn. Cây thang năm tấc biểu trưng cho ngủ thường, ba ống trúc tượng trưng tam cang. Cạnh đó gia chủ còn đem theo cây mía lau tượng trưng  cho việc cha mẹ nuôi con khổ nhọc mà ốm o gầy mòn như cây lau, cây sậy (?)  

Cạnh đó người cúng còn chuẩn bị hai bình bông, hai đĩa trái cây (1 cúng đất đai, 1 cúng vong); 3 ống trúc dài khoảng 4 tấc vót nhọn một đầu: 1 đựng muối, 1 đựng nước, 1 đựng nước – bịt lại bằng nilon trên đầu ống trúc và 4 cây đèn cầy, 5 thứ đậu, 5 thẻ tre dài 4 tấc vót nhọn 1 đầu (để làm bài vị cúng ngũ phương ngũ thổ tôn thần); 6 chén chè, 2 đĩa xôi, một bộ tam sên (trứng, thịt, tôm), 7 cái chung, một bình trà, một xị rượu, 18 con chim để phóng sanh.

Theo đạo Phật, không có lễ mở cửa mả mà chỉ có lễ an vị mộ. Nghĩa là sau khi chôn cất ba ngày, con cháu trở ra mộ thăm viếng đắp sửa phần mộ cho chu đáo, vì trong ngày an táng gia quyến bận rộn nên mọi việc đắp mộ đều giao cho đạo tỳ. Trong khi tang quyến phải rước vong về nhà làm lễ an sàng, sợ rằng đạo tỳ làm không kỹ lưỡng, do đó mới ra thăm mộ kiểm tra sửa sang lại. Đồng thời tang quyến nhân đây làm lễ cúng vái tỏ lòng thương nhớ. Lễ này có thể gia chủ tự cúng, không nhất thiết mời thầy. Hơn nữa, hôm an táng xong đã rước vong về nhà làm lễ an sàng thì đâu còn hồn nào dưới mộ mà phải mở cửa mả cho hồn lên. 

Không cần đem theo gà, mía vì đó chỉ là hình thức tượng trưng hiếu đạo của nhà Nho, chỉ cần hoa trái xôi chè để cúng ở mộ là đủ. Riêng quan điểm của Nho gia, 3 ngày sau khi có người thân qua đời thì gia tộc phải khóc than tỏ lòng thương tiếc. Nhiều gia đình có người ở xa thường làm lễ “xả tang” trong ngày mở cửa mả để không phải có mặt trong những lần cúng tiếp theo như cúng 7 ngày, 21, 49. 100 ngày; không phải để tang người chết nữa. Khi đó, thầy tụng vừa tụng kinh vừa lấy cây lược chải đầu và cắt một nhúm tóc nhỏ của người được xả tang.

Đạo Phật không đặt nặng hình thức chỉ chú trọng vào thực tế, người sống nếu thật lòng thương nhớ người chết thì phải làm các việc phước thiện như tụng kinh niệm Phật, cúng dường Tam bảo, bố thí, phóng sanh... hồi hướng công đức cho người chết, như thế vong linh mới an lạc, siêu thoát. 

Tuy có phần nặng về tâm linh siêu nhiên nhưng tục lệ nầy đã và đang được rất nhiều cư dân Nam bộ duy trì từ hàng trăm năm qua như một sự tưởng nhớ với người quá cố.