Năm 1316, Đệ nhị tổ Pháp Loa cho thành lập Quỳnh Lâm viện – trường đại học Phật giáo đầu tiên ở nước ta, trung tâm đào tạo tài năng lớn của Thiền phái Trúc Lâm.

Đến thời Lê, Quỳnh Lâm là nơi thiền sư Chân Nguyên phục hưng thiền phái Trúc Lâm sau thời gian dài mai một. Khoảng cuối thế kỷ XVII, vua Lê và các chúa Trịnh đã trùng tu tôn tạo Trung tâm Phật giáo Quỳnh Lâm.

Thời Nguyễn, xây dựng thêm 5 ngọn tháp nữa để ghi nhớ các nhà sư đã trụ trì tại Quỳnh Lâm.

Trong lịch sử, chùa Quỳnh Lâm được xây dựng vào thời vua Lý Thần Tông (1127 – 1138), nổi tiếng nhất là chùa có pho tượng Phật Di Lặc bằng đồng cao khoảng 20m từng được coi là một trong An Nam tứ đại khí và một tấm bia đá lớn cao 2,5 m, rộng 1,5 m với hoa văn hình rồng uốn lượn mềm mại.

Chùa còn có một chuông đồng lớn được đúc vào năm Minh Mệnh thứ 9 (1828), chuông cao 1,45m; đường kính 0,70m.

Quỳnh Lâm - Ngôi chùa nghìn năm tuổi lưu giữ An Nam tứ đại khí của nước ta

Năm 1947, giặc Pháp ném bom chùa bị hủy hoại hoang tàn. Năm 1990 bằng nguồn tiền công đức của nhân dân khắp mọi nơi, chùa được xây dựng lại nhằm ghi dấu một công trình đã từng vang bóng trong lịch sử.

Tháng 4 năm 2016, chùa Quỳnh Lâm được đầu tư xây dựng và trùng tu tổng thể. Sau hơn 4 năm thi công, thực hiện các hạng mục công trình một cách thiện xảo, tinh tế về mặt kiến trúc và mỹ thuật…đến tháng 11 năm 2020, công trình được cơ bản hoàn thành đúng vào dịp kỷ niệm 690 năm ngày Thiền sư Pháp Loa viên tịch, Viện Trần Nhân Tông thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức Hội thảo khoa học: “Thiền sư Pháp Loa: Sự nghiệp tu hành, Thiền học và dấu ấn lịch sử – kỷ niệm 690 năm Đệ nhị tổ Pháp Loa viên tịch”.

Lễ khánh thành chùa Quỳnh Lâm di tích quốc gia đặc biệt nhà Trần

Trải qua bao thăng trầm, do chiến tranh, phong hóa của thời gian, hỏa hoạn, có những giai đoạn chùa chỉ còn lại dấu tích vang bóng một thời. Song, hàng năm cứ đến ngày 4 tháng 2 Âm lịch nhân dân và du khách thập phương lại đổ về trảy hội Quỳnh Lâm.