Điều thiên tai muốn nói

Sau lũ, thứ còn lại chỉ là những lớp bùn đất, là ngổn ngang những tài sản hư hỏng, là những giọt nước mắt chảy dài trên những gò má đen sạm vì lam lũ của người dân. Thiên tai địch hoạ, vốn dĩ là chuyện của “đất trời”, khó bề lường trước được; nhưng lại gây ra nhiều nỗi mất mát, đau thương cho người dân vô tội. Nhưng ngay ở nơi đấy, cũng hiển lộ cho chúng ta rất nhiều bài học quý giá về bản chất thật sự của cõi đời này, mà chính đức Phật đã chỉ dạy cho chúng ta rất nhiều trong kinh điển.

Trong rất nhiều bản kinh, đức Phật đã chỉ ra cho chúng ta thấy thế gian này là khổ: “Đây là Thánh đế về khổ, này các Tỳ - kheo. Sanh là khổ, già là khổ, chết là khổ; sầu, bi, khổ, ưu, não là khổ, oán ghét gặp nhau là khổ, thương mà chia ly là khổ, mong cầu không được là khổ. Tóm lại năm thủ uẩn là khổ”. Bản chất cuộc đời vốn là khổ. Nếu có vui, thì cũng chỉ là cái vui giả tạm bên ngoài, nhưng lại tiềm ẩn bên trong những mầm mống của sự khổ đau và sa đoạ. Do vậy, nhiều người cho rằng đạo Phật là đạo bi quan yếm thế, xa lánh cuộc đời. Nhưng nào phải vậy, Đức Phật chỉ ra cái khổ nơi thế gian, không phải để tô đen cuộc sống; làm con người chán nản với hiện sinh; mà là để ở ngay nơi cảnh khổ, mở ra một con đường hướng tới giải thoát, đạt được hạnh phúc thật sự và dài lâu.

Đức Phật đã dạy rằng: “Này các Tỳ kheo, sắc - thọ - tưởng hành thức là thường hay vô thường? Các Tỳ kheo trả lời rằng:

“Sắc - thọ - tưởng – hành thức là vô thường”. - “Cái gì vô thường là khổ hay lạc?” - “Là khổ bạch Thế Tôn”. - “Cái gì vô thường, khổ, chịu sự biến hoại, có hợp lý chăng nếu chánh quán cái ấy: “Cái này là của tôi. Cái này là tôi. Cái này là tự ngã của tôi”? – “Thưa không, bạch Thế Tôn”. Chúng ta thấy rằng, Khổ - dưới góc nhìn của đạo Phật, còn bao hàm ý nghĩa về Vô thường và Vô ngã. Vạn pháp, vì do đủ duyên hội tụ mà hình thành, không có một cái nào có bản chất thật sự của nó, nên gọi là vô ngã. Vì vô ngã nên luôn thay đổi không ngừng, có sinh rồi diệt, ấy là vô thường. Vì vô ngã và vô thường nên luôn mang những yếu tố bất toàn, giả tạm; đưa đến sầu, bi, khổ, ưu não, đó là Khổ. Do đó, vô thường - khổ - vô ngã luôn có mối quan hệ mật thiết, khắn khít với nhau.

Đức Phật có dạy rằng, tất cả tài sản thế gian đều bị năm thứ cướp mất. Một là bị lửa cướp mất, hai là bị nước cuốn trôi, ba là bị trộm cướp lấy mất, bốn là bị vua quan tịch thu, năm là bị con bất hiếu tiêu phá. Lũ lụt tại miền Bắc và miền Trung mấy ngày vừa qua, tài sản tích góp bao nhiêu năm của người dân đều bị trôi chìm theo dòng nước chảy xiết là một minh chứng cho lời dạy đó của đức Phật. Có người mất hết tài sản đã đành, có người còn mất luôn cả người thân ruột thịt. Chỉ trong khoảnh khắc, nước lũ đã lấy đi tất cả. Giàu cũng như nghèo đều lâm vào cảnh màn trời chiếu đất, cha mẹ mất con, vợ mất chồng, nỗi đau thương, tuyệt vọng của người dân đạt đến tận cùng.

Vạn pháp đang chỉ vận hành theo đúng quy luật vô thường của riêng nó là “thành – trụ - hoại – không” hay “sanh - trụ - dị - diệt”. Nó chẳng mang trong mình đặc tính là khổ đau hay vui sướng. Khổ hay vui, đều do nơi tâm niệm của con người cảm nhận mà thành. Con người, ngay nơi một niệm dính mắc “thường hằng” với tài sản, với người thân, với những ấm êm thường nhật của mình; rồi sống trong vô minh mà ngộ nhận đó là “bến đỗ bình yên mãi mãi”, để khi vô thường chợt đến, vạn pháp đổi thay hoại diệt, thì đau khổ không thể nào chịu nổi. Nhưng cũng ngay chính lúc này, lũ lụt là một cơ hội quý giá cho chúng ta thức tỉnh “giấc mộng vô minh”, chiêm nghiệm lại những gì mà đức Phật đã chỉ dạy về sự vô thường của vạn pháp và nêu cao lối sống tuỳ duyên không chấp trước.

Sống tuỳ duyên là sống tuỳ theo duyên sanh hay diệt của vạn pháp. Đối với duyên tốt chúng ta cũng không quá vui mừng, tham đắm; đối với duyên xấu cũng không sinh sầu khổ, chống trái, bi luỵ, đau thương. Chúng ta chỉ sống trọn vẹn với giây phút hiện tại, với tất cả những nhân duyên đang xảy ra với mình, vì khi ấy, ta đã hiểu rõ được quy luật vô thường sanh diệt, nên vẫn giữ được cho tâm bình an, vững chãi với những đổi thay của cuộc sống.

Dân gian có câu: “một đời ta bằng ba đời nó”, tài sản là vật ngoài thân, dù có giá trị đến đâu cũng không sao đánh đổi được bằng mạng sống của con người. Giữa dòng lũ quét như lưỡi hái của tử thần, dù tài sản có mất đi, nhưng chúng ta vẫn giữ được mạng sống, thì đó đã là một điều may mắn. Còn con người là còn tất cả; vì vậy, khi vô thường xảy đến, hãy thực tập quán chiếu mọi thứ theo hướng “tuỳ duyên” rằng: “tài sản này không phải là sở hữu vĩnh cữu của tôi, có rồi phải mất, không bằng cách này thì cũng theo cách khác, điều may mắn nhất là tôi vẫn còn sống”. Đó là cách nhìn nhận đúng đắn nhất để chúng ta thoát ra khỏi những trói buộc vào trạng thái khổ đau khi phải mất mát gia sản của chính mình.

Bên cạnh đó, thiên tai còn cho chúng ta về một bài học đáng giá hơn, đó là phải đầu tư vào loại tài sản nào, để không bị vô thường chi phối. Rõ ràng, tài sản vật chất mang tính chất vô ngã, do duyên hợp mà có, có rồi phải mất; luôn bị chi phối bởi quy luật vô thường. Nhưng cũng có những loại tài sản vượt khỏi quy luật vô thường của tạo hoá, hướng tới dài lâu vĩnh cữu. Trong kinh, đức Phật đã chỉ dạy rằng: “Có bảy tài sản không bị lửa, nước, vua chúa, ăn trộm, các kẻ thừa tự, thù địch chi phối. Thế nào là bảy? Tín tài, giới tài, tàm tài, quý tài, văn tài, thí tài và huệ tài. Bảy loại tài sản này không bị lửa, nước, vua chúa, ăn trộm, các kẻ thừa tự, thù địch chi phối. Ai có tài sản này, người ấy là đại phú, thiên nhân giới khó thắng” . Ta thấy rằng, bảy tài sản kể trên chính là những tài sản của bậc thánh, đến từ việc hưng khởi niềm tin nơi Tam bảo, biết vâng giữa và nghiêm trì giới luật. Đó còn là biết xấu hổ với chính mình và người khác về những điều sai quấy. Đồng thời còn là việc ham thích nghe và học hành tinh chuyên về tam tạng; và biết san sẻ bố thí cúng dường đến những người nghèo khó và những bậc tu hành chân chính. Những hành động ấy, chính là những tài sản tâm linh vô giá và dài lâu, tích luỹ được từ việc tu hành của mỗi người mà đức Phật đã chỉ dạy.

Thiên tai nói chung và đợt lũ lụt tại miền Bắc và miền Trung nói riêng vừa qua, như một hồi chuông cảnh tỉnh mọi người về sự thực tập những lời dạy của đức Phật; là một bài học cho chính mỗi người nhận ra về đặc tính vô thường – khổ - vô ngã của vạn pháp; là một tấm gương để mỗi người tự soi chiếu lại về sự thực tập những thiện pháp trong đời sống hằng ngày của chúng ta như thế nào với những trường hợp bất trắc của cuộc sống. Ông bà ta có câu: “Còn da lông mọc, còn chồi lên cây” - lũ lụt qua đi, sau những mất mát đau thương, thì vẫn còn đó những tấm lòng khắp mọi miền hướng về vùng lũ. Đó là động lực, để mỗi người dân bắt đầu làm lại cuộc đời của mình. Bắt đầu lại từ việc tích luỹ tài sản tâm linh thông qua việc biết tu tập, bỏ ác, làm lành; là phát tâm quy y Tam bảo và thọ trì năm điều đạo đức; là một lối sống đầy lòng nhân ái và sẻ chia; là việc nhận ra bản chất thật sự của đời sống này là giả tạm, mong manh, để từ đó biết sống tuỳ duyên và buông bỏ những tham sân si chấp trước. Những điều đó mới là một nền tảng vững chắc của một đời sống hướng thượng; là loại tài sản bất hoại của hàng bậc thánh mà chúng ta cần phải tích chứa; là hàng rào bảo vệ chính mình an toàn nhất trong mọi hoàn cảnh, đúng như lời đức Phật đã chỉ dạy:

“Có cơ hội gieo trồng phước đức

Nhớ siêng năng chăm sóc làm hoài

Căn lành tăng trưởng mỗi ngày

Những ai tích phước, nay mai an lành”  

(Kinh Pháp cú, phẩm Ác, kệ 118)

Chú thích:

1. HT. Thích Minh Châu, Kinh Tương Ưng Bộ - Tập II, II. Phẩm Chuyển Pháp Luân, NXB. Tôn Giáo, Hà Nội, 2013, tr. 783.

2. HT. Thích Minh Châu dịch, Kinh Tương Ưng 2 Thiên Nhân Duyên, Chương VII Tương Ưng Ràhula II. Phẩm Thứ Hai, Viện Nghiên Cứu Phật Học Việt Nam, TP. Hồ Chí Minh, 1991, tr. 440.