Đức Phật đã giác ngộ gì vốn là một câu hỏi lớn của người tu học Phật pháp muốn biết.

Thường chúng ta được nghe nói nhiều về sự kiện giác ngộ của đức Phật Thích Ca Mâu Ni từ phương diện linh thiêng thần thánh vi diệu mà trong nhiều kinh luận đề cập. 

Phật pháp rộng lớn uyên áo thâm sâu vô cùng không phải ai cũng có thể hiểu đến nơi đến chốn. Chính vì vậy, không ít người hiểu Phật pháp một cách nửa vời, ít đạt hiệu quả chuyển hóa khổ đau trong đời sống hiện thực. 

Có người thông minh học tu theo Phật vài ba chục năm, biết rất nhiều kinh luật luận, triết lý nhà Phật nhưng khi được hỏi:

Thật ra cuối cùng đức Phật đã giác ngộ cái gì? thì sẽ lúng túng, không trả lời được, hoặc trả lời lan man...

Có thể trả lời ngay: Đức Phật đã giác ngộ chân lí, chân lí duyên khởi, thấu rõ nhu thật nguồn gốc bản chất của vạn pháp, vũ trụ, con người và cuộc đời.

Đức Phật thành đạo là sự kiện tối quan trọng trong lịch sử Phật giáo

Triết lí duyên khởi của Phật giáo giải quyết tận nguồn gốc của các vấn đề bức thiết nhất của con người từ xưa đến nay: nhân sinh quan, thế giới quan, bản thể luận, siêu hình luận, vũ trụ luận, giải thoát quan, đạo đức quan...

Duyên khởi là trái tim, là cốt tủy, là hạt nhân của mọi triết lý Phật giáo

Nói ngắn gọn về triết lý duyên khởi: Cái này sinh thì cái kia sinh, cái này có thì cái kia có, cái này diệt thì cái kia diệt, cái này không thì cái kia không.

Các triết lý quan trọng của Phật giáo như Vô ngã, khổ, vô thường, tính không, nhân quả đều được đặt trên nền tảng cơ sở của duyên khởi. 

Ai không thấu rõ như thật về lý duyên khởi sẽ rất khó đi vào Phật giáo, nếu không muốn nói là không hiểu về Phật giáo. 

Mọi thứ trên thế gian không có cái gì tồn tại một mình, độc lập và vĩnh viễn mà là do nhiều nhân duyên hợp lại thì thành, tan rã thì hoại.

Ví dụ một căn nhà phải do các duyên như thợ xây, cát đá gạch xi măng, thiết kế....mới thành

Thể xác con người là do các duyên: đất, nước gió lửa...hợp thành

Toàn bộ con người do các phần thân và các phần tâm (sắc thọ tưởng hành thức) hợp lại mới thành...

Đau khổ phiền não của chúng ta từ đâu có?

Do duyên vô mình, có hành, có thức danh sắc lục nhập xúc thọ ái thủ hữu sinh lão tử dẫn đến có ưu bi khổ não...

Làm sao hết ưu bi khổ não? 

Vô minh diệt thì hành diêt..thức diệt.....ái diệt, thủ diệt... ưu bi khổ não diệt là hết khổ đau phiền não

Các nhà Phật học Nam truyền nhấn mạnh khi tham ái, chấp thủ diệt thì khổ não không còn

Khi ta gặp phải bất kì khó khăn, khổ đau, chướng ngại trong đời sống thực tế, ta dùng tuệ giác duyên khởi chiếu vào thì sẽ đối diện, giải quyết được tận gốc vấn đề một cách trí tuệ và hiệu quả

Trong nhiều kinh đức Phật khẳng định:

Ai thấy duyên khởi là thấy pháp, ai thấy pháp là thấy Như Lai

Nói dễ hiểu là người nào thấu rõ như thật về lý duyên khởi là người đó thấu rõ chân lí vạn pháp, bản chất mọi sự vật hiện tượng, người đó có tuệ giác của Phật. 

Tóm lại, ai học theo chân lý giác ngộ của đức Phật, sống với tuệ giác duyên khởi, dùng tuệ giác duyên khởi soi sáng thì có thể nhìn thấu như thật về cuộc đời, con người, thế giới, vượt thoát khổ não, giải quyết mọi khó khăn chướng ngại, đạt được an vui hạnh phúc hướng đến giác ngộ, giải thoát Niết Bàn.

Phật giác ngộ

Lý duyên khởi

Duyên hợp sẽ thành

Duyên tan sẽ hoại

Không tự tính