"Không vui không buồn"

Một thời Thế Tôn ở Safketa, rừng Anjana, tại vườn Nai. Rồi thiên tử Kakudha, sau khi đêm đã gần mãn, với nhan sắc thù thắng chói sáng toàn khu rừng Anjana, đi đến đảnh lễ, bạch Thế Tôn:

Thưa Sa Môn, Ngài có hoan hỷ không?

Ta được cái gì, này Hiền giả, mà Ta hoan hỷ?

Nếu vậy, thưa Sa môn, có phải Ngài sầu muộn?

Ta mòn mỏi cái gì, này Hiền giả, mà Ta sầu muộn?

Thật như vậy, này Hiền giả.

Làm sao, này Tỷ kheo

Ngài không có sầu muộn

Tuy vậy, Ngài cũng không

Có được sự hoan hỷ

Làm sao nay Ngài lại

Ngồi cô độc một mình

Không có được hoan hỷ

Cũng không bị dao động

Thật sự, này Dạ xoa

Ta không có sầu muộn

Tuy vậy ở nơi ta

Hoan hỷ không khởi lên

Dầu nay Ta có ngồi

Riêng một mình cô độc

Ta không có hoan hỷ

Cũng không bị dao động

Làm sao, này Tỷ kheo

Ngài không có sầu muộn

Làm sao ở nơi Ngài

Hoan hỷ không khởi lên

Làm sao nay Ngài lại

Ngồi cô độc một mình

Không có được hoan hỷ

Cũng không bị dao động

Hoan hỷ chỉ có đến

Với người tâm sầu muộn

Sầu muộn chỉ có đến

Với người tâm hoan hỷ

Do vậy, này Tỷ kheo

Không hoan hỷ, sầu muộn

Vậy nên, này Hiền giả

Ông phải biết như vậy

Đã lâu, con mới thấy

Bà la môn tịch tịnh

Vị Tỷ kheo không sầu

Cũng không có hoan hỷ

Đã an toàn vượt khỏi

Chỗ người đời đắm say

(ĐTKVN, Tương Ưng Bộ 1, chương II, phẩm Cấp Cô Độc, Phần Kakudha, VNCPHVN ấn hành, tr 124)

Lời bàn: 

Hầu hết chúng ta đều sống với những hoài niệm trong quá khứ và các sự hướng ở tương lai mà hiếm khi an trú vào hiện tại. Vì không thiết lập được chánh niệm để an trú nên tâm của chúng ta thường lang thang, chạy theo cảnh bên ngoài hoặc chơi trò trốn tìm với chính mình, buồn vui theo vọng tưởng.

Tâm lý của chúng ta luôn dao động, lẫn lộn buồn vui. Đôi khi tâm ta rơi vào trạng thái không vui cũng không buồn nhưng vì thiếu chánh niệm nên ta cảm thấy cô đơn, trống trải. Thậm chí một vài người sợ hãi khi phải đối diện với chính mình liền tìm cách chạy trốn như điện thoại tâm sự với người thân, nghe nhạc, xem phim hoặc đi ngủ.

Nên những ai chưa từng trải nghiệm thiền định, thiết lập một đời sống hướng nội, chánh niệm tỉnh giác thì khó mà hiểu được sức sống nội tại và sự an tĩnh, thảnh thơi của hành giả. Thật không dễ hình dung về cách sống bình dị, đơn độc, thanh bần, trầm lắng, xem ra chẳng có gì vui cẩ, mà người ta cứ sống vậy suốt đời.

Theo tuệ giác Thế Tôn, người ta buồn vì có vui (hết vui thì thấy buồn) và người ta vui vì có buồn (hết buồn thì thấy vui). Chỉ có những người thiết lập được sự bình an, tâm tư lắng đọng không bị cảnh bên ngoài chi phối, vượt lên sự buồn vui thường tình mới thực sự vững chải, an trú trong hạnh phúc và tịnh lạc.