Phú Yên: Về Tổ đình Từ Quang thăm vườn xoài Đá Trắng

Normal 0 false false false MicrosoftInternetExplorer4

 Muốn ăn tương ngọt Thiên Thai thiếu gì…”

Chánh điện Tổ đình Sắc Tứ Từ Quang (Đá Trắng) Phú Yên

Chùa có tổng diện tích khoảng 5.000m². Sở dĩ chùa có tên Đá Trắng là do chùa được xây dựng trên đồi đá trắng rất đẹp, cho nên chùa còn có tên Bạch Thạch Từ Quang tự.

Tháp Tổ Khai sơn Tổ đình Sắc tứ Từ Quang (Đá Trắng) Phú Yên

Theo lời giới thiệu của Đại lão Hòa thượng Thích Đồng Giải, nguyên Trưởng BTS GHPGVN huyện Củng Sơn, hiện trụ trì chùa Linh Đài (xã Hòa Đa, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên), tổ đình Sắc tứ Từ Quang do Thiền sư Diệu Nghiêm khai sáng vào năm 1797.

Ngài Pháp Chuyên - Luật Truyền - Diệu Nghiêm (1738-1810) là Tổ đời thứ ba của dòng Chúc Thánh tông Lâm Tế, là người nối pháp đời thứ 36 của dòng Lâm Tế Chúc Thánh, một bậc quảng bác đa văn trước tác nhiều kinh luận.

Năm 1793, Thiền sư Pháp Chuyên – Luật Truyền – Diệu Nghiêm đến đây dựng một thảo am dịch kinh Hoa Nghiêm. Bốn năm sau, (1797) ngài kiến tạo một ngôi chùa lá mái. Năm 1889, chùa được vua Thành Thái ban sắc tứ. Năm 1929, chùa bị hỏa hoạn, quý Thầy vận động phật tử khắp nơi phát tâm đại trùng tu.

Tháp của chư vị Tổ sự tiền bối dày công xây dựng và lưu truyền

Đến thăm chùa Sắc tứ Từ Quang hôm nay, chúng tôi vẫn theo con đường độc đạo lát đá dẫn đến cổng chùa từ hơn hai trăm năm qua. Trước hết, chúng tôi vào viếng khu vườn tháp Tổ để tưởng nhớ công ơn các bậc Tổ sư tiền bối khai sáng và truyền thừa. “Ơn giáo dưỡng một đời nên huệ mạng. Nghĩa ân sư muôn kiếp khó đáp đền” Đây là khu vườn Tháp có quy mô nhất nhì trong nước.

Vê thăm Từ Quang, không chỉ vì cái bề dày lịch sử từ thời vua Quang Toản nhà Tây Sơn năm 1797, về con đường lát đá độc đáo, khu vườn tháp Tổ cổ kính theo phái Đại Thừa hay quả đại hồng chung nặng 330kg do Hoà thượng Pháp Ngũ đúc tại kinh đô Phú Xuân vào năm Duy Tân thứ 9. Nhắc đến Tổ đình sắc tứ Từ Quang – Bạch thạch tự là nhắc về một loại xoài nổi tiếng đã đi vào ca dao, huyền tích. “Bạch thạch yêm ba, Nhị bảo ngự thiện .”Câu ca dao “Rủ lên Đá Trắng ăn Xoài, Muốn ăn tương ngọt Thiên Thai thiếu gì…”hay câu nói cửa miệng“Xoài Đá Trắng, Sắn Phường Lụa” đã cho thyaas tiếng tăm của giống xoài tiến vua này. Quả thật, những huyền tích về hành trình tiến vua cũng như sự “khó tính” của loại xoài này khiến nó nổi tiếng.

Khu vườn tháp Tổ tại chùa Từ Quang, Phú Yên

Xoài Đá Trắng trong khuôn viên chùa khi chín màu vàng tươi, ngọt thơm dịu nhẹ. Thời Nguyễn đây là vật phẩm tiến vua. Mỗi năm vào tết Đoan Ngọ, tỉnh Phú Yên phải dâng vua từ 1000 đến 2000 quả xoài. Xoài quý và hiếm đến mức có giai đoạn, quan huyện lệnh cắt cử sai nha canh dưới từng gốc xoài, ghi chép, thu hái.

Họ phải đếm từng nụ xoài lúc mới tượng trái và chăm nom cho đến khi xoài già mới làm lễ hái trái. Đây là giống xoài tượng trái nhỏ như nắm tay thiếu niên, khác với các giống xoài khác. Tuy nhiên, điều làm cho xoài ở đây nổi tiếng là bởi hương vị thơm dịu và ngọt lịm của nó. Và để phân biệt với các loại xoài khác, người ta gọi đây là xoài Đá Trắng.

Đại hùng Bảo điện Tổ đình Sắc Tứ Từ Quang (Đá Trắng)

Tương truyền, xoài Đá Trắng trái nhỏ, vỏ mỏng, cùi ngọt lịm, để được lâu, hương không phai, mùa quả chín, mùi thơm đặc trưng bay xa vài trăm mét. Đặc biệt, các giống xoài khác khi ra hoa màu vàng, xoài Đá Trắng thì hoa màu trắng và duy chỉ những cây trồng trong khuôn viên chùa thì quả mới có những đặc điểm quý hiếm kia.

Câu chuyện kể rằng thời nhà Nguyễn, một vị quan đã ghé chân qua đây, được ăn xoài Đá Trắng do quý Thầy dâng tặng nên về kể cho vua nghe, từ đó xoài Đá Trắng được tiến vua hàng năm.Cũng lại có tương truyền rằng, vua Nguyễn Ánh xưa kia trong những lần dừng chiến thuyền ở vịnh Xuân Đài trên đường hành quân đánh nhau với quân Tây Sơn đã có dịp thưởng thức đặc sản vùng này và tỏ ra ưa thích xoài Đá Trắng nên bắt đầu từ thời Gia Long, thứ quả này bắt đầu được cung tiến.

Cây xoài trong khu vườn xoài ngự Đá Trắng chùa Từ Quang (Phú Yên)

Cũng vì quý hiếm mà cây xoài Đá Trắng thuộc chùa nhưng chùa lại không được quản lý. Vào mùa thu hoạch nhưng lại không được hái, được ăn. Nhưng như có một điều kỳ lạ rằng năm nào cũng vậy, khi quan quân thu hoạch xoài xong, Thầy trụ trì sai chú tiểu ra tìm, thế nào cũng còn sót lại vài trái ẩn núp đâu đó trong lá để làm lễ dâng Phật. Những người mộ đạo thì cho đó là tấm lòng che chở vật quí của đất để dâng lên Phật. Kẻ có tấm lòng thực tế thì bảo rằng đó là tấm lòng thành kính của những người canh giữ đã cố ý để sót lại những trái xanh cho chùa. Và khi xoài chín, màu vàng mới lộ ra và hương thơm của xoài báo thức cho nhà chùa tìm hái để dâng Phật. Nhờ có những trái xoài sót lại này mà giống xoài ở chùa Đá Trắng mới được nhân rộng ra khắp vùng núi Xuân Đài, ra tới nhiều nơi khác trên đất nước Việt Nam, dù những đặc điểm quý hiếm kém xa trái xoài tổ tiên trong khuôn viên của chùa.

Được biết, Hòa thượng Thích Viên Mãn, người 40 năm mang đất ra xây chùa Từ Tôn ở Hòn Đỏ - Nha Trang cũng đã về quê hương Phú Yên, lên chùa Đá Trắng xin 14 hạt xoài tiến vua này đem gieo giữa biển khơi.

Cho đến nay, số cây xoài cổ thụ còn lại không nhiều và tương truyền, cũng vì sự nổi tiếng của loại xoài này mà vào thời vua Thành Thái, chùa Đá Trắng được vua ban sắc tứ. Và chắc hẳn, nếu theo đúng lời tương truyền, thứ xoài tiến vua được nhân rộng đó phải được trồng ở khuôn viên của chùa, nơi tạo thành những đặc điểm khiến nó trở nên quý hiếm. Liệu có phải do thứ đá trắng đặc trưng của vùng hay mùi thơm vị ngọt được tạo thành trong không gian đất Phật nhuốm đầy huyền thoại?

Năm 1997, tổ đình Sắc Tứ Từ Quang (Đá Trắng) được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia.

Chữ Hán khắc trên đại hồng chung cổ tại Tổ đình Từ Quang

Vừa qua, Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho biết, trong số 13 cây và cụm cây vừa được Hội đồng Cây di sản Việt Nam xét và công nhận lần này có cụm cây xoài Đá Trắng của Phú Yên. Cụm cây xoài Đá Trắng là một quần thể gồm 20 cây xoài ngự có tuổi hơn 220 năm, được trồng trong khuôn viên Khu di tích lịch sử Quốc gia tổ đình Sắc tứ Từ Quang (Đá Trắng).

Những cây xoài cổ thụ Đá Trắng ngày càng cho trái ít dần, tỉnh Phú Yên đang tìm cách lưu giữ và nhân giống xoài quý hiếm này. Theo Sở Văn hóa Du lịch Thể thao tỉnh Phú Yên lễ công bố Cây di sản Xoài ngự sẽ được tổ chức vào ngày 9 và 10 tháng giêng năm 2014, tại tổ đình Sắc tứ Từ Quang, Phú Yên, nhân ngày lễ hội của chùa.

Toàn cảnh Tổ đình Sắc tứ Bạch Thạch Từ Quang (Phú Yên)

Tháp Tổ Khai sơn Tổ đình Sắc tứ Từ Quang (Đá Trắng)

Tổ đình Sắc tứ Từ Quang Tự (Đá Trắng) Phú Yên

Bia tháp Tổ Khai sơn Pháp Chuyên - Luật Truyền - Diệu Nghiêm

Giếng nước chùa Tổ đình Từ Quang cung cấp nước cho dân dùng

Viết xong trong những ngày Tìm về chốn Tổ Liễu Quán

Trí Bửu -  2013