450
Tri, Giác và Trí khác biệt ở đâu?
Hỏi: Trong Phật học thường nói đến Tri, Giác và Trí. Xin thầy phân biệt ba khái niệm này?
Người ta thường nhầm lẫn tri thức với trí tuệ
Đáp:
• Tri là cái biết của suy nghĩ, của phân tích, của so sánh, đối chiếu. Nó thuộc về ý thức, dựa trên kinh nghiệm, sách vở, lời người khác truyền lại. Tri có thể gọi là cái biết của “sở tri”.
• Giác là cái biết tỉnh thức, là trực nhận, là cái thấy ngay tức thì mà không qua phân tích. Giác không thuộc sở hữu của riêng ai, nó vốn có sẵn nơi tất cả.
• Trí là năng lực vận dụng của Giác khi đã tỏ ngộ. Đây là Trí huệ Bát Nhã, không còn lầm lẫn giữa bóng dáng vọng tưởng và thực tại.
Hỏi: Như vậy, Tri và Giác khác nhau ở chỗ nào?
Đáp: Khác nhau rất xa.
• Tri giống như nhìn mặt trăng qua mặt hồ. Mặt hồ còn sóng, trăng hiện lên méo mó, chẳng thật.
• Giác giống như ngẩng đầu nhìn thẳng vầng trăng trên trời, sáng tỏ, không sai lệch.
Tri có tính chất gián tiếp luôn qua trung gian của ý niệm. Giác thì trực tiếp không qua trung gian nào cả.
Hỏi: Nếu Tri có thể giúp phân biệt chánh tà, vậy tại sao vẫn nói phải vượt qua Tri?
Đáp: Vì Tri chỉ có ích trong giai đoạn sơ cơ, giống như phèn bỏ vào nước đục để lắng cặn. Nhưng nếu cứ bám chặt vào Tri, thì lại trở thành Sở Tri Chướng.
Người tu cần thấy rằng Tri không phải là cứu cánh. Tri chỉ dẫn lối, nhưng dừng ở Tri thì không bao giờ chạm được Thật Tánh. Đến giai đoạn cuối, Tri phải được buông bỏ, để Giác hiển lộ.
Hỏi: Vậy Trí khác gì với Giác?
Đáp: Giác là sự tỉnh ngộ, là ánh sáng bừng hiện. Trí là năng lực ứng dụng của Giác.
• Khi Giác chưa hiển, Trí chưa dùng được.
• Khi Giác đã hiển, thì Trí phát sinh tự nhiên, gọi là Bát Nhã Trí Huệ.
Ví như: Mở mắt thấy ánh sáng (Giác), rồi từ đó biết đường đi lối về, không vấp ngã (Trí).
Hỏi: Người ta có thể lầm Giác với Tri không?
Đáp: Rất dễ lầm. Nhiều người cho rằng khi mình suy tư sâu sắc, lý luận tinh tế, đó là Giác. Nhưng kỳ thực, cái đó vẫn thuộc Tri – tức là tâm phân biệt. Giác không thuộc về phân tích, mà là sự im lặng sáng tỏ, thấy tức thì.
Ví như nghe một tiếng chuông, tâm lặng sáng thì ngay đó là Giác. Nhưng nếu khởi niệm phân tích: tiếng này cao hay thấp, to hay nhỏ, hay dở ra sao…thì đó là Tri.
Hỏi: Vì sao trong Thiền, các Tổ luôn cảnh báo về sự lẫn lộn này?
Đáp: Vì người tu nếu lầm Tri là Giác, thì sẽ mãi đứng bên ngoài cửa đạo. Họ tưởng mình đã thấy, đã hiểu, nhưng thực ra vẫn đang trôi nổi trong phân biệt. Tổ thường nói: “Hễ lọt vào suy lường thì chẳng dùng được”.
Người kiến tánh, khi nghe một câu kệ, liền thấy ngay, liền biết ngay đó là Giác. Người chưa kiến tánh, nghe rồi suy nghĩ, lý giải, so đo – đó chỉ là Tri.
Hỏi: Như vậy, con đường đúng phải là đi từ Tri đến Giác, rồi phát Trí?
Đáp: Đúng thế.
• Ban đầu, phải học Tri, để không lạc vào tà kiến.
• Rồi từ Tri, buông bỏ suy lường, để Giác hiển lộ.
• Khi Giác hiển, tự nhiên Trí phát sinh.
Cho nên, người học đạo chớ lẫn lộn: Tri là phương tiện, Giác là then chốt, Trí là hoa trái.
CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT
Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.
STK: 117 002 777 568
Ngân hàng Công thương Việt Nam
(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)
TIN LIÊN QUAN
Dành cho bạn
Quở trách hay xúc phạm chư Tăng mang nghiệp rất nặng!
Phật giáo thường thức
17:28 20/11/2025
Việc quở trách hay xúc phạm chư Tăng - theo lời dạy của ngài Luang Pu Mun - không chỉ là hành vi bất thiện trong đời sống thường nhật, mà còn là một loại nghiệp rất nặng, có thể đưa người tạo nghiệp vào những cảnh giới đau khổ sau khi chết.
Tu là trở về nguồn cội, quá trình biến đổi tâm thức và tư duy
Phật giáo thường thức
16:00 20/11/2025
Tu không phải chỉ là việc đơn thuần lên chùa, ăn chay, và tụng kinh niệm Phật; cũng không chỉ là việc tìm đến những nơi hẻo lánh, xa rời thế tục.
Vì sao niệm Phật mà tâm chẳng được quy nhất?
Phật giáo thường thức
14:32 20/11/2025
Niệm Phật điều cần yếu là thường xuyên đặt mình vào trường hợp sắp chết, sắp đọa địa ngục thời không khẩn thiết cũng tự khẩn thiết. Dùng tâm sợ khổ để niệm Phật, ấy là “xuất khổ diệu pháp đệ nhất” cũng là “tùy duyên tiêu nghiệp diệu pháp đệ nhất”. Tâm niệm Phật sở dĩ chẳng qui nhất là do lỗi của tâm đối với sự sanh tử chẳng tha thiết.
Xem thêm
