>>Phật pháp và cuộc sống

Chúng ta sống để được tự do và hạnh phúc, nhưng phải có hiểu biết và nhận thức đúng đắn, chứ không phải chấp trước, nắm giữ, tôn sùng nguyên tắc quá đáng. Khi ta cảm thấy còn yếu kém, chưa đủ sức vượt qua rào cản của si mê, tội lỗi, thì ta phải biết tôn trọng nguyên tắc để giúp mình kìm hãm bớt những thói quen xấu còn đang tiềm ẩn trong tâm. Cho đến khi ta đã làm chủ được các cảm xúc tốt, xấu, không còn bị những thứ này chi phối, thì có thể ung dung, tự tại, đi vào đời hóa độ chúng sinh mà không phải lo toan, bận bịu ta người, được mất, hơn thua, phải quấy, vì ta đã sẵn sàng chịu trách nhiệm về mọi hành vi của mình qua thân, miệng, ý.

Trong suốt quá trình sống để tiến hóa, con người đã tìm ra phương pháp làm chủ bản thân để đạt được an lạc, hạnh phúc, đó là sự ý thức nhận biết của chính tâm ý mình. Từ những ý thức đó, nhờ sự chiêm nghiệm, quán chiếu, suy xét, tìm tòi, ta biết rõ sự thật, giả trong cuộc đời, mà chuyển kiến thức hiểu biết thành trí tuệ. Nhờ trí tuệ đó, ta biết cách soi sáng muôn loài vật để giúp mình sống an lạc, hạnh phúc.

Thói quen của con người luôn hướng tới để tìm kiếm sự hưởng thụ, nên cần phải có nhiều tài sản, của cải, danh vọng, sắc đẹp, sống lâu, ăn ngon, mặc đẹp, ngủ nhiều, và yêu thích cảm xúc thoải mái khoái lạc, ghét bỏ cảm xúc khó chịu. Cho nên, chúng ta muốn duy trì trạng thái bình an, hạnh phúc lâu dài, thì phải biết buông xả những cảm xúc không tốt, không cần thiết.

Đó là sự trải nghiệm quý báu của các bậc hiền Thánh đã đi trước, nhờ siêng năng tinh cần tu tập bằng nhận thức sáng suốt, và phải trả một giá rất đắt, để ta ngày nay có cơ hội thực tập và lãnh hội.

Chúng ta muốn sống được an lạc, hạnh phúc thì phải từ nơi tâm mình, để khỏi phải mất thời gian tìm tòi. Khi quay lại chính mình, ta ít để xảy ra những lỗi lầm đáng tiếc mà làm mình và người đau khổ. Chính vì vậy, ai sống được như thế thì khỏi phải bận bịu lo toan những thứ được mất, hơn thua, thành bại trong cuộc đời, mà chỉ tùy duyên làm lợi ích để chuyển hóa nỗi khổ, niềm đau thành an vui, hạnh phúc ngay trong giờ phút hiện tại.

Ai cũng có thói quen sống và quan niệm khác nhau, nên ta muốn sống hòa hợp, vui vẻ cùng nhau không phải dễ dàng và đơn giản tí nào. Mỗi người đều có một suy nghĩ và nhận thức riêng, vả lại tâm tính con người thường xuyên thay đổi bất thường, nên ta khó mà cân bằng cảm xúc, do đó phải lấy hạnh dung hòa làm nền tảng, hòa mà không đồng và có sự cảm thông cho nhau.

Chính vì tâm ý và tập nghiệp mỗi người khác nhau, không ai giống ai, nên nhu cầu sinh hoạt càng đông và lớn, ta phải có nguyên tắc cần thiết nhất định để trở thành tiếng nói chung mà bảo vệ cho nhau. Có những nguyên tắc được ghi chép thành văn bản được mọi người biết đến rõ ràng, có những nguyên tắc mọi người cần phải ý thức và có lòng tự trọng cao mới giữ cho nhau được.

Do đó, nguyên tắc có những cái bất di bất dịch, có những cái phải được thay đổi để phù hợp với hoàn cảnh sống hiện tại. Con người luôn tiến bộ và không ngừng đổi mới, những người sống có nguyên tắc và biết bảo vệ hợp lý là người có bản lĩnh, biết đặt mình vào khuôn phép mà vẫn sống an lạc, hạnh phúc, và biết hòa hợp với mọi người.

Chúng ta thử giả sử, thế gian này nếu không có pháp luật thì con người sẽ sống ra sao. Ai muốn làm gì thì làm mà không có khuôn phép chung, thì chắc chắn, nó sẽ thành một bãi chiến trường đẫm máu vì sự si mê chấp ngã và lòng tham của con người.

Một số người bê tha, tùy tiện sống không có ý thức, thích thì làm, không thích thì thôi, họ sống bằng cảm tính nên bất chấp mọi hậu quả. Gia đình, xã hội nào có nhiều con người như thế thì thế gian này sẽ bất an, loạn lạc. Do đó, cuộc sống của chúng ta cần phải có nguyên tắc để giúp mọi người từng bước thuần thục thói quen xấu mà biết sống hòa hợp với nhau.

Dân gian Việt Nam có câu: “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”. Nếu ta không chiêm nghiệm kỹ càng thì thấy nó rất thông thường, nhưng đó là một nguyên tắc rất cần thiết cho những người còn đầy dẫy tham, sân, si, dễ bị lây nhiễm thói quen xấu.

Nói chung, ai đã thật sự trưởng thành hoặc đã vượt qua biển khổ, sông mê nhờ trải nghiệm và tự tại, làm chủ bản thân, thì đối với họ, những nguyên tắc đó không cần thiết nữa. Chính vì vậy, các vị Thiền sư tay cầm bình rượu, tay xách cá chép hòa nhập vào cuộc đời, vượt khỏi khuôn phép, để có cơ hội gần gũi, nhằm thực hiện lý tưởng cao cả và mục đích to lớn.

 Chúng ta sống để được tự do và hạnh phúc, nhưng phải có hiểu biết và nhận thức đúng đắn, chứ không phải chấp trước, nắm giữ, tôn sùng nguyên tắc quá đáng. Khi ta cảm thấy còn yếu kém, chưa đủ sức vượt qua rào cản của si mê, tội lỗi, thì ta phải biết tôn trọng nguyên tắc để giúp mình kìm hãm bớt những thói quen xấu còn đang tiềm ẩn trong tâm. Cho đến khi ta đã làm chủ được các cảm xúc tốt, xấu, không còn bị những thứ này chi phối, thì có thể ung dung, tự tại, đi vào đời hóa độ chúng sinh mà không phải lo toan, bận bịu ta người, được mất, hơn thua, phải quấy, vì ta đã sẵn sàng chịu trách nhiệm về mọi hành vi của mình qua thân, miệng, ý.

Có một chú tiểu, tuy đã được xuất gia trong chùa nhiều năm, nhưng có cố tật hay ăn cắp vặt. Các huynh đệ lớn đã nhiều lần nhắc nhở, khuyên nhủ và cũng đã trình lên Thiền sư, nhưng chẳng thấy thầy chỉ dạy gì hết mà chỉ nói một câu, “thôi, các chú hãy ráng bao dung và độ lượng một chút”.

 Một hôm, vẫn chứng nào tật nấy, chú lấy trộm một món đồ có giá trị, nên các huynh đệ liền dẫn giải chú đến gặp Thiền sư, đồng thanh kiến nghị, dứt khoát phải đuổi chú đi ngay lập tức, “nếu sư phụ không giải quyết thì huynh đệ chúng con sẽ bỏ đi hết”.

Ở vào vị thế chủ đạo, Thiền sư vẫn bình tĩnh, an nhiên, chỉ nói một câu đơn giản, nhẹ nhàng mà đầy đủ ý nghĩa, “các con muốn đi đâu thì đi, vì các con đã có ý thức về mọi suy nghĩ, nói năng, cho đến hành động của mình, nên các con đi đâu và ở đâu cũng sống được an ổn mà không làm phiền lòng người khác; còn chú tiểu này phải ở lại để ta hướng dẫn và dạy dỗ thêm”.

Cả đại chúng đều bàng bàng hoàng và sửng sốt trước lời nói của Thiền sư, tất cả chỉ để đánh đổi một mình chú tiểu hư đốn. Nhưng khi mọi người bình tâm lại, chiêm nghiệm lời dạy của Thiền sư, mới thấy rõ tấm lòng bao dung và độ lượng của Người. Nhờ sự bao dung và độ lượng ấy mà vị Thiền sư đã giúp chú tiểu hồi tâm phục thiện, sau này trở thành bậc Pháp khí trong Thiền môn.

Thiền viện là nơi để mọi người đến học hỏi và tu tập, nhằm thay đổi những lỗi lầm, chuyển hóa tham lam, sân giận, si mê và cái thói quen xấu khác thành vô lượng trí tuệ, từ bi. Ở ngoài đời cũng có những nguyên tắc nhất định của nó, để giúp mọi người ngăn ngừa tội lỗi vì lòng tham lam, ích kỷ, hẹp hòi; còn giới luật trong nhà chùa nhằm để nhắc nhở chúng ta ngăn ngừa và không rơi vào hố sâu của tội lỗi, từng bước thay đổi thói quen xấu để chuyển ba nghiệp thân, miệng, ý được thanh tịnh, sáng suốt, mà ngày càng sống tốt hơn để làm vuông tròn đạo và đời.

Nhiều người quá cố chấp, chỉ lấy khuôn vàng thước ngọc, tôn thờ nguyên tắc, ai làm khác đi thì không chịu, vô tình tạo nên bức tường thành kiên cố, làm con người ta không có cơ hội chuyển hóa được lỗi lầm.

Như những người bị vướng vào vòng tệ nạn xã hội, nhẹ thì được đưa vào các trung tâm để cải hóa, nặng thì bị xử án tù một năm, cho đến chung thân hoặc tử hình. Những người đang bị như vậy, họ đang ở trong tâm trạng oán giận, thù hằn và luôn trách móc, oán ghét xã hội. Nếu ta chỉ dùng biện pháp thích đáng để trừng trị thì không còn gì để giáo dục và giúp họ chuyển hóa những lầm lỡ khi xưa, còn làm tăng thêm lòng oán giận, hận thù. Vì trong họ chỉ có ý nghĩ duy nhất là ta đã cùn đời rồi, quan niệm cùi không còn sợ lở, nên khi có cơ hội làm ác là họ sẵn sàng làm ngay.

Ta muốn làm một người tốt để có sự hiểu biết chân chính và thật sự tin sâu nhân quả, là cả một quá trình học tập và chuyển hóa. Thế gian trồng cây phải mất ít nhất 10 năm mới có thể sử dụng, còn chúng ta trồng người phải mất cả trăm năm mới có thể thay đổi và buông xả các thói quen thâm căn cố đế như tham lam, ích kỷ, hẹp hòi và lường gạt, trộm cướp của người.

Ta oán giận, thù hằn, ghét bỏ, nên chửi mắng, đánh đập, giết hại lẫn nhau. Ta si mê mờ mịt, nên rơi vào chỗ tối tăm, do uống rượu say sưa, hay dùng các chất kích thích độc hại như xì ke, ma túy. Cho nên, muốn giúp người phạm lỗi ý thức được sự tác hại của nó mà từng bước cố gắng làm lại cuộc đời, thì ta phải giáo dục họ tin sâu nhân quả, làm lành được hưởng phước, làm ác chịu khổ đau, và tự tin chính mình có khả năng sáng suốt để làm lại cuộc đời.

Nguyên tắc làm người tốt là phải có nền tảng quan trọng là ý thức và hiểu biết, giúp chúng ta biết được điều hay lẽ phải, đùm bọc, san sẻ, nâng đỡ cho nhau bằng tình người trong cuộc sống. Trước tiên, chúng ta phải ý thức rằng, khổ đau do sự giết hại gây ra, mình không giết người và hạn chế tối đa việc giết hại các loài vật, bảo vệ môi trường, thiên nhiên, không khai thác bừa bãi. Ta không trực tiếp, xúi bảo, hay hoan hỷ, vui vẻ khi thấy người khác gây hại.

Giết hại là nhân gây thù chuốc oán, làm khổ đau cho nhau không có ngày thôi dứt. Cuộc sống của chúng ta vô cùng quý giá, ai cũng tham sống sợ chết, cớ sao ta đành lòng nhẫn tâm giết hại người và vật một cách vô cớ.

Chúng ta ý thức được như vậy là nhân mở rộng và phát triển lòng từ bi, nên lúc nào mình cũng khởi lên tâm niệm chia vui, sớt khổ mà sống yêu thương, cùng san sẻ và nâng đỡ cho nhau. Quả báo của sự giết hại là nhân dẫn đến chết yểu, chết bất đắc kỳ tử, chết do tai nạn bất ngờ và sống dưới sáu mươi tuổi, đều gọi chung là sống không thọ.

Chúng ta ý thức được khổ đau do gian tham, trộm cướp, lường gạt lấy của người bằng nhiều hình thức. Trộm có nghĩa là lén lấy hay canh me, rình rập, không cho người khác thấy. Cướp có nghĩa công khai lấy, hoặc dùng sức mạnh để tước đoạt, khống chế lấy. Cân non bán thiếu, trốn thuế, lường gạt đều gọi chung là trộm. Lợi dụng quyền cao tham ô, hối lộ, ăn chặn, bắt chẹt người phải đưa tiền đều gọi là cướp.

Nhân gian tham trộm cướp có quả báo dẫn đến nghèo cùng, khốn khổ, làm thuê, làm mướn, nô lệ, ở đợ mà vẫn thiếu trước, hụt sau, nếu giàu có, nhiều tài sản, của cải, nhưng vẫn không được thụ hưởng, mà phải sống như người nghèo khổ.

 Chúng ta ý thức được sự khổ đau do sống không chung thủy, một vợ - một chồng, hay dan díu, ngoại tình, làm khổ đau gia đình người khác. Ai tham đắm về hưởng thụ khoái lạc xác thịt quá đáng sẽ dễ làm mất hạnh phúc gia đình vì ghen tuông, giận dỗi, mắng nhiếc, đánh đập và trả thù bằng nhiều hình thức. Quả báo hiện đời không bao giờ có mái ấm gia đình hạnh phúc, và mai sau sẽ chịu hậu quả không bao giờ có được đời sống gia đình trọn vẹn.

Chúng ta ý thức được khổ đau do lời nói dối để lường gạt hại người. Nói dối là việc có nói không, việc không nói có, hay hứa với người rồi mà không giữ lời, hoặc lạc lọng, tráo trở. Quả báo hiện đời nói không ai tin, và mai sau bị người gạt lại.

Chúng ta ý thức được khổ đau do si mê gây ra bởi uống rượu, say sưa, hay dùng các chất kích thích có hại, hoặc sử dụng xì ke, ma túy. Rượu tác hại mười, còn xì ke, ma túy tác hại gấp trăm ngàn lần. Quả báo hiện tại và mai sau sẽ bị si mê, khờ dại, bệnh thần kinh, và lý trí ngu ngơ, mờ mịt, sống không hiểu biết, và khó có cơ hội được trở lại làm người bởi nghiệp si mê này.

Nói tóm lại, muốn làm người tốt trong hiện tại và mai sau, chúng ta phải biết ý thức trong từng suy nghĩ, lời nói và hành động của mình, làm thế nào để không tổn hại cho người khác. Khi ta đã có ý thức rồi thì mỗi cử chỉ, hành động, lời nói của mình đều được lợi lạc.

Đối với thế gian, cuộc sống chỉ có chiến trường và thương trường, nên lúc nào cũng sử dụng nguyên tắc cứng ngắt, theo quan niệm, có công thì thưởng, có tội thì trừng. Nếu ai cũng bám chặt vào quan điểm trên thì trái tim hiểu biết và độ lượng của mình sẽ bị chai cứng, bởi thiếu tâm lượng từ bi.

Cho nên, các nước tiến bộ bãi bỏ hình thức tử hình, để kẻ tử tội ý thức được hành động sai trái của mình mà biết ăn năn, sám hối, làm lại cuộc đời. Do đó, có những cái ta phải dùng pháp luật để trừng trị thích đáng, có những cái ta phải dùng sự bao dung và độ lượng, để giúp người kia vượt qua mặc cảm tội lỗi mà ý thức được rằng, ai cũng là người tốt, nên cố gắng làm lại cuộc đời.