bát tướng có nghĩa là:

(八相) Tám thứ tướng uy đức. Cũng gọi Thích ca bát tướng, Bát tướng thành đạo, Như lai bát tướng, Bát tướng thị hiện, Bát tướng tác Phật. Là tám tướng thành Phật và cũng là tám nghi thức giáo hóa chúng sinh trong một đời của Phật. Đó là : 1. Tướng từ cung trời Đâu suất xuống. Lúc Bồ tát từ cung trời Đâu suất sắp giáng thần, Ngài xem thấy nước Ca tì la vệ trong cõi Diêm phù đề là nơi chư Phật thời quá khứ đều sinh ra ở đấy, khi ấy Bồ tát liền hiện ra năm điềm lành: a. Phóng ánh sáng lớn b. Quả đất chấn động c. Cung điện của các vua bị che khuất không hiện d. Mặt trời, mặt trăng và các tinh tú không chiếu sáng nữa e. Hàng trời, rồng v.v... đều kinh sợ. Hiện những điềm lành ấy rồi, Bồ tát mới hạ sinh. 2. Tướng gá thai. Lúc sắp gá thai, Bồ tát xem thấy vua Tịnh phạn tính hạnh hiền từ, Ma da phu nhân 500 đời trước đã từng làm mẹ Bồ tát, nên Ngài đến đó gá thai. Người có căn cơ lớn thấy Bồ tát ngồi trong lầu gác bằng gỗ chiên đàn, người căn cơ nhỏ thì thấy Ngài cỡi voi trắng sáu ngà, và vô lượng chư thiên trỗi các kĩ nhạc, đi vào hông bên phải của Ma da phu nhân, thân ánh ra ngoài sáng như ở trong ngọc lưu li. 3. Tướng giáng sinh. Ngài sinh ra vào ngày mồng tám tháng tư, lúc ấy Ma da phu nhân ở trong vườn Lâm tì ni, tay đang vin cành vô ưu thì Bồ tát dần dần từ hông bên phải sinh ra, lúc ấy dưới gốc cây mọc lên bảy hoa sen to bằng bánh xe, Bồ tát đứng trên hoa đi vòng bảy bước, đưa tay phải lên, nói (Đại 50, 16 thượng) : Trong tất cả các trời người, ta là bậc tôn quí hơn hết. Bấy giờ, Long vương Nan đà và Long vương Bạt nan đà ở giữa hư không tuôn xuống hai thứ nước ấm và mát rưới lên mình Thái tử, lúc ấy thân Ngài lộ ra mầu vàng ròng, đầy đủ 32 tướng, phóng ánh sáng lớn, chiếu khắp ba nghìn thế giới đại thiên. 4. Tướng xuất gia. Đến năm 19 tuổi, Thái tử đi dạo bốn cửa thành, thấy tướng già, bệnh, chết, chán cõi đời vô thường, tâm nghĩ đến việc xuất gia, bèn đến thưa vua cha xin cho xuất gia, vua cha không bằng lòng, ngày mồng 7 tháng 2, thân Ngài phóng ra ánh sáng chiếu tới cung trời Tứ thiên vương và cung trời Tịnh cư. Chư thiên thấy rồi, đến chỗ Thái tử, đầu mặt lễ dưới chân Ngài, bạch rằng (Đại 50, 24 thượng): Từ vô lượng kiếp đến nay Ngài đã tu các hạnh nguyện, nay chính là lúc đã thành thục. Vào lúc đêm khuya, Thái tử lên ngựa đến rừng khổ hạnh của ông tiên Bạt già cạo bỏ râu tóc. 5. Tướng hàng ma. Lúc sắp thành đạo dưới gốc cây bồ đề, quả đất rúng động, Bồ tát phóng ánh sáng lớn che khuất cung điện của ma. Khi ấy, ma Ba tuần liền sai ba người con gái đến làm loạn tịnh hạnh của Ngài, Bồ tát dùng sức thần biến ba con ma trẻ đẹp thành các bà già. Ma vương nổi giận, hạ lệnh cho tất cả quân ma nổi sấm sét, mưa tuôn xuống những viên sắt nóng, bánh xe dao, gậy gộc, cung tên bắn ra để hại Thái tử, nhưng các thứ ấy đều dừng lại giữa hư không và biến thành hoa sen, không hại được Thái tử. Bọn ma vương buồn rầu, thất vọng và giải tán. Từ dưới lên trên : Đản Sinh, Hàng Ma, Thành Đạo, Sơ Chuyển Pháp Luân, Niết Bàn. 6. Tướng thành đạo. Sau khi hàng phục quân ma, Bồ tát phóng ánh sáng lớn rồi vào định. Trong định, Ngài thấy suốt hết các việc thiện ác đã làm ở các kiếp quá khứ, việc sinh đây chết kia... Ngày mồng 8 tháng chạp, lúc sao mai mọc, Ngài hoát nhiên đại ngộ, được đạo Vô thượng, thành tối chính giác. 7. Tướng nói pháp. Sau khi thành đạo, Bồ tát muốn nói pháp để độ chúng sinh, nhưng lại tự nghĩ (Đại 50, 36 hạ): Các chúng sinh không thể tin nhận được đạo của ta (...), nếu ta ở đời cũng không có ích lợi gì, chi bằng vào Niết bàn vô dư thì hơn. Ngay khi ấy, Phạm thiên đến trước bạch Phật (Đại 50, 37 trung): Bạch Thế tôn! Ngày nay biển pháp đã đầy, cờ pháp đã dựng, trống pháp đã đặt, tất cả đều sẵn sàng nay đã đúng lúc, tại sao Ngài lại định bỏ hết thảy chúng sinh mà vào Niết bàn, không chịu nói pháp?. Bấy giờ, đức Như lai nhận lời thỉnh cầu của Phạm thiên, Ngài liền đến vườn Lộc dã, trước hết vì năm ông Kiều trần như quay bánh xe pháp Tứ đế, rồi về sau lần lượt nói các giáo pháp Đại thừa, Tiểu thừa. 8. Tướng Niết bàn. Đức Như lai hóa độ thế gian được 45 năm thì vào Niết bàn. Ngày 15 tháng 2 Ngài ở thành Câu thi na, giữa hai cây sa la, nằm trên giường bảy báu, khu rừng bỗng nhiên biến thành mầu trắng giống như bạch hạc. Bấy giờ, đức Thế tôn nhận bữa cơm cuối cùng do Trưởng giả Thuần đà cúng dường rồi Ngài bảo bồ tát Văn thù sư lợi (Đại 50, 70 hạ): Các thiện nam tử hãy tự tu tâm, cẩn thận chớ buông thả!. Thế rồi, vào nửa đêm đức Như lai nhập Niết bàn. Bấy giờ là năm 383 trước kỉ nguyên. Sau khi đức Phật vào Niết bàn, các trời người dùng nghìn tấm lụa quấn quanh thân Ngài, làm áo quan bằng bảy thứ báu, tẩm đầy dầu thơm, chất các cây thơm, châm lửa để đốt; đốt xong, thu lấy xá lợi chia làm tám phần, xây tháp cúng dường. Trên đây là tám tướng nói trong Tứ giáo nghi quyển 7 và Thích ca phổ quyển 1 đến quyển 4, thông thường gọi là Tiểu thừa bát tướng (Tám tướng Tiểu thừa). Còn luận Đại thừa khởi tín thì không có tướng Hàng ma mà thay vào đó bằng tướng Trụ thai và gọi là Đại thừa bát tướng, hoặc Bát tướng thành đạo theo Phật giáo Bắc truyền. Ngoài ra, Phật giáo Nam truyền còn có thuyết Tứ đại sự (bốn việc lớn), như trong Phật truyện bằng bia đá đã khắc bốn tướng: Giáng đản, Thành đạo, Sơ chuyển pháp luân, nhập Niết bàn, gọi là Tứ đại sự. Còn những nơi thành tựu Tứ đại sự này thì gọi là Tứ thánh địa. [X. Thập địa kinh luận Q.3; Tổ đình sự uyển Q.8]. (xt. Phật Diệt Niên Đại, Thích Ca Mâu Ni).

Trên đây là ý nghĩa của từ bát tướng trong hệ thống Tự điển Phật học online do Cổng Thông tin Phật giáo Việt Nam cung cấp. Các từ khóa khác về Phật học trên hệ thống sẽ được tiếp tục cập nhật.