Cách trung tâm Hà Nội khoảng 50 km về phía Nam, chùa Long Đọi Sơn thuộc địa phận xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Chùa nằm trên núi Đọi, ngọn núi vươn lên giữa vùng chiêm trũng của Hà Nam.

Ngọn núi từ xa trông giống một con rồng lớn hướng về phía kinh thành Thăng Long. Chùa được mang tên núi, ngoài ra chùa còn có tên “Diên Linh tự” hay “Long Đọi”. Chùa nằm ở vị trí sơn thủy hữu tình, yên tĩnh càng làm cảnh chùa thêm tĩnh mịch và huyền bí.

Chùa Long Đọi Sơn tựa vào núi Ðiệp với ba dòng sông bao quanh. Quanh chân núi có 9 giếng nước tự nhiên mà người dân vẫn gọi là chín mắt rồng. Để lên đến chùa, du khách phải leo gần 400 bậc đá men theo triền núi. Trước tam quan chùa là nhiều gốc cây cổ thụ có tuổi thọ hàng trăm năm.

Theo sử sách, chùa do vua Lý Thánh Tông và Vương Phi Ỷ Lan chủ trì xây dựng từ năm 1054. Đến năm 1121, vua Lý Nhân Tông tiếp tục tôn tạo và xây thêm bia bảo tháp Sùng Thiện Diên Linh, nay là bảo vật quốc gia. Đến đầu thế kỷ XV, khi giặc Minh xâm lược, chùa bị phá hủy nhiều. Đến khoảng năm 1591, người dân đã trùng tu lại ngôi chùa.

Vào năm Tự Đức thứ 13, chùa Long Đọi Sơn được sửa sang tiền đường, thượng điện, nhà tổ, gác chuông… Đến năm 1864, chùa tiếp tục được tu sửa hành lang, đúc tượng Di Lặc, đúc khánh đồng và khánh đá.

Trong kháng chiến chống Pháp, ngôi chùa lại bị tàn phá. Sau ngày hòa bình lập lại, chính quyền cùng người dân đã cùng nhau trùng tu chùa. Lần sửa chữa vào năm 1958 đã hoàn tất những công trình chính. Đầu những năm 2000, chùa tiếp tục được tu bổ, tôn tạo xây dựng mới nhằm phục vụ việc bảo vệ và phát huy giá trị di tích.

Giữa tả môn, hữu môn chùa sừng sững nhà bia xây theo kiểu chồng diêm tám mái. Hai mươi bậc đá dựng đứng như chiếc thang dẫn đến sân chùa, kề đó là hai dãy nhà động tội bày ra 10 cửa ngục, nhắc nhở người ta vươn tới chân thiện mỹ. Trong nhà bia có tấm bia bảo vật quốc gia Sùng Thiện Diên Linh cao 2,5m, rộng 1,65m.

Bệ bia là khối đá hình chữ nhật dài 2,4m. Mặt bia được chia làm hai nửa tạc hình hai con rồng, đuôi ở đoạn sau xoắn thành bốn khúc. Phía sau chùa là sân, vườn hoa, hai bên sân đặt tượng các vị La Hán. Cạnh vườn hoa có nhà thờ tổ, nhà giảng đường và nhà khách.

Bên cạnh những pho tượng cũ của chùa, các pho tượng mới cũng được sắp đặt kỳ công để giữ nét cổ kính. Các di vật còn giữ được ngoài bia Sùng Thiện Diên Linh còn có sáu pho tượng Kim Cương. Giá trị không kém là hai pho tượng hình người cánh chim cao 40cm, rộng 30cm cùng rất nhiều mảng đầu rồng, đầu thú bằng đất nung thời Lý.