Ý nghĩa của các hình thức lạy Phật

Ý nghĩa các ấn tướng qua hình tượng của Đức Phật

Thông thường lễ Phật, mỗi người có quan niệm và lời giải thích riêng không đồng nhất, tất cả đều đúng. Tuy nhiên, tra cứu về nguồn gốc và ý nghĩa, thì lạy Phật thể hiện sự tôn kính tột cùng, vì thế gian thường cho cái đầu là cao thượng hơn cả. Nhưng đem so bàn chân đức Phật thì còn thấp bé hơn nhiều. Chính vì thế mà thuở đức Phật còn tại thế.

1. Lạy úp 2 bàn tay:  Đệ tử mỗi khi cung kính đảnh lễ Phật thường úp mặt xuống 2 bàn chân đức Phật mà hôn.

2. Lạy ngửa 2 bàn tay:  A Nan, hay Xá Lợi Phất... muốn cầu thỉnh Phật thuyết pháp thì trịch áo bày vai hữu, cung kính ngửa đôi bàn tay lễ sát đất, thể hiện sự cầu xin (xin xỏ) giáo pháp, ngưỡng mong sự thương xót và ban cho.

Vậy 2 ý nghĩa trên cho thấy:

- Nếu lạy Phật để thể hiện sự cung kính thì nên úp 2 bàn tay xuống đất tưởng tượng như hai bàn chân của Phật đang duỗi ra để mình gieo mặt xuống hôn lấy.

- Khi đảnh lễ thỉnh Chư tăng thuyết pháp hoặc trai tăng cúng dường, thì ngửa đôi bàn tay thể hiện sự cầu xin Chư tăng ban cho lời dạy, ban cho ân đức để người lạy, tăng thêm phần phước đức.

Do đó, khi lạy phải "Ngũ thể đầu địa" (5 vóc phải sát đất. Nghĩa là 2 đầu gối ra 2 bàn chân, 2 cùi chỏ ra 2 bàn tay và cái đầu phải sát đất). Đó là hình thức cần phải áp dụng đúng lúc, thích nghi trong phép lễ bái.

3. Lạy theo kiểu Phật giáo Tây tạng: Chắp tay để từ trán trở lên, khi lạy quỳ xuống và chúi thẳng nằm sấp về phía trước. Ý nghĩa này có lẽ lấy theo thời Phật tổ Đăng Nhiên, ngài Thiện Huệ Bồ Tát cung kính dọn đường cho Phật đi, vì gấp quá còn đọng lại vũng nước, Phật tổ Nhiên Đăng đã đến, ngài Thiện Huệ Bồ Tát không ngại thân mình xõa tóc và trải thân xuống cho Phật đi qua và được thọ ký 91 kiếp sau sẽ thành Phật hiệu là Thích Ca Mâu Ni.

4. Lạy không sát đất, gối và 2 tay trước chống xổm lên:  Như đa số người Trung Quốc. Kiểu lại này có nghĩa là ăn năn, hối hận chuộc lỗi lầm. Như Lương Võ Đế chấp vào sự tướng không đạt lý. Sau cùng nhà vua hối hận cho vẽ bức tượng “Nhà vua quỳ bò, đức Phật ngồi trên lưng”. Ở Việt Nam, vua Lê Hy Tông (1663-1716) Hòa thượng Tông Diễn cảm hóa nhà vua, vua sám hối cho khắc bộ tượng, hiện tại vẫn còn lưu giữ tại chùa Hòe Nhai, Hồng Phúc tại số 19 phố Hàng Than quận Ba Đình, Hà Nội.

Ý nghĩa ba lạy đầu và ba lạy cuối trong thời khóa lễ tụng niệm như thế nào?

5. Cách lạy mới nhất hiện nay: Khi lạy úp 2 bàn tay xuống đất, chùi thẳng ra trước, xong lạy ngửa 2 bàn tay lên, cuối cùng nắm 2 bàn tay lại rồi đứng lên. Không rõ bắt nguồn từ đâu nhưng được giải thích: úp 2 bàn tay xuống quán tưởng 2 bàn chân đức Phật, ngửa 2 bàn tay có nghĩa là cầu xin đức Phật (hoặc đỡ 2 bàn chân đức Phật), nắm lại có nghĩa giữ gìn giáo Pháp của Phật v.v... Lối giải thích này cũng có ý nghĩa. Nhưng xét cho cùng khi lễ Phật thì cung kính ra cung kính, cầu xin ra cầu xin, vâng giữ ra vâng giữ.

Sự hợp nhất cung kính, cầu xin, vâng giữ cùng một lúc như thế thể hiện cái tham vi tế của người cải biên, cầu mong được nhiều công đức khi lạy Phật. Phật pháp không lìa thế gian, sự hòa hợp của Phật giáo vào cuộc sống phải gắn liền với thực tế nhưng phải đúng giáo lý mà đức Phật và chư Tổ dày công truyền bá từ ngàn đời. Sự thay đổi là chấp nhận được nếu trong điều kiện cái cũ bất khả kháng. Tuy nhiên, xét về hình thức và ý nghĩa, cách lạy “kiểu mới” này không khác gì cách lạy của chư Tổ nhưng nó lại nuôi dưỡng cái bản ngã quá lớn của người chế ra đó. Thể hiện cách này là mới, là phù hợp thời đại, là đẹp và đả phá cái cũ thì khác nào chúng ta đi ngược lại lời dạy của Phật: Vô Ngã, Vô Pháp.

Do đó, hành giả cần phải suy xét thật kỹ trước khi áp dụng lối lạy này. Bởi chỉ cần một mảy mún tâm tham khởi sinh là nó lại lớn dần chóng vánh, đặc biệt là thời mạt pháp này, môi trường tốt để cả nội và ngoại ma phát triển; không chi là lợi lạc cho hành giả.

Thích Nhật Quang

(Chùa Long Phước, Lấp Vò, Đồng Tháp)