Một vị thiền sư dạo bước trên sân chùa, gặp một người phụ nữ đến vãn cảnh. Vốn cô thường hay đến chùa, có chút quen biết nên thiền sư chào hỏi với cô vài câu. Quan sát một lúc vị thiền sư nói với cô ta:

– Hôm nay cô trang điểm rất đẹp, gương mặt nhìn thật dễ thương.

Cô ấy rạng rỡ hẳn lên:

– Thật thế ạ ? Vui quá. Cảm ơn thầy.

– Ấy nhưng bộ đồ cô mặc trông quê mùa quá. Với lại giọng cười nghe hơi vô duyên.

Mặt cô ta biến sắc, từ đang tươi tắn bỗng tối sầm lại. Cô quay sang chỗ khác, không nói gì thêm. Chờ một lát sau, thiền sư lại hỏi:

– Nghe tôi chê thế, cô có thấy buồn không ?

– Vâng. Có buồn thưa thầy.

– Thế lúc tôi khen, cô thấy vui chứ ?

– Dạ, có, lúc đó thì rất vui.

– Vậy cô thấy có vấn đề gì không hợp lý không ?

– Uhm… dạ, vấn đề gì ạ? – cô gái lộ vẻ băn khoăn.

Vị thiền sư ung dung mỉm cười và nói:

– Cuộc sống của cô, vui hay buồn không do cô tự quyết định, lại để một người ngoài như tôi, dễ dàng thao túng chỉ bằng cách uốn ba tấc lưỡi. Muốn cô vui, tôi khen một câu. Muốn cô sầu khổ, tôi chê một câu. Vui buồn sướng khổ của cuộc đời mình, lại phụ thuộc trong tay người khác, thậm chí chỉ là những người xa lạ, tùy ý điều khiển với mấy câu khen chê. Thế chẳng phải bất hợp lý hay sao ?

Cô gái đăm chiêu một lúc, rồi như chợt tỉnh ra, vái tạ vị thiền sư một cách cung kính.

Khen và chê, sự đề cao và khinh bỉ đến từ mọi người, vốn là những điều tất yếu mỗi người chúng ta sẽ gặp trong cuộc đời. Ngay kẻ bất tài, hèn mọn, hay xấu xa thế nào thì cũng có lúc được ai đó khen ngợi. Ngược lại, đến tận những bậc Thánh nhân vĩ đại của nhân loại, như chúa Jesus, như Đức Phật Thích Ca, các Ngài vẫn thường xuyên bị người đời phỉ báng, chửi rủa thậm tệ.

Qua đó ta thấy được, lời khen chê và sự thật vốn không phải lúc nào cũng đi cùng nhau, thậm chí là cách xa nhau. Vì người ta biết được rằng khen thì sẽ lấy được thiện cảm của người khác, còn chê bai, chỉ trích sẽ khiến người nghe buồn khổ. Mà công cụ này thì luôn sẵn có trên miệng mỗi người, nào có tốn tiền mua.

Thế nên người đời khi cần lấy lòng, hay khi cao hứng thường khen bất chấp, không quan tâm khen có đúng sự thật không, lời khen sẽ có kết quả về sau như thế nào. Đến khi không ưa ai, muốn họ phiền não, thì dùng đến chê bai, chửi bới, làm công cụ hành hạ tâm can người họ không ưa.

Đời là thế, thế nhân là thế, hôm nay có thể dùng miệng tung hô ai đó đến tận mây xanh, hôm sau lại chính cái miệng đấy dìm họ xuống vực thẳm, xưa nay đời vẫn vậy không có chi lạ.

Người có trí tuệ, nhìn thấu bản chất của khen và chê, vốn chỉ là âm thanh phát ra do thanh quản kết hợp với môi, lưỡi, ý nghĩ vọng tưởng trong đầu, nhiều khi chẳng ăn khớp gì với sự thật. Từ đó không còn quan trọng lời khen tiếng chê của thế nhân, nhất là của những người không có trình độ hiểu biết, hoặc những kẻ không thành thật, nói lời không tôn trọng sự thật.

Nghe khen không mừng, nghe chê không phiền muộn, chỉ đơn giản nhìn lại xem sự thật có đúng vậy không, nếu đúng thì rút kinh nghiệm. Nhờ đó tâm được thanh thản, ung dung trước rừng miệng lưỡi thế gian.

Cách duy trì sự bình an trong tâm hồn khi đối diện với khen chê