Bổn phận giữa Phật tử và người xuất gia

Đây không phải là sự gắn bó một chiều, mà là mối quan hệ hai chiều, tương hỗ, nương tựa lẫn nhau, để cả hai cùng tiến bước trên con đường chánh pháp.

Trong Kinh Trường Bộ, bài kinh số 31 (Kinh Giáo thọ Thi-ca-la-việt), Đức Phật đã dạy rất rõ cho gia chủ tử Siṅgālaka về bổn phận của người cư sĩ đối với vị Sa-môn, và ngược lại, bổn phận của vị Sa-môn đối với hàng cư sĩ. Những lời dạy này đến nay vẫn còn nguyên giá trị, vừa mang tính đạo lý vừa có ý nghĩa thực tiễn trong đời sống tu học.

Người cư sĩ gieo duyên bằng tâm lành

Đức Phật dạy năm cách mà một người cư sĩ nên làm đối với các vị Sa-môn, Bà-la-môn. Trước hết, đó là hành vi thân thiện, không gây hại, không đánh đập, không làm tổn thương người tu hành. Thân thể của người xuất gia tuy cũng bằng xương bằng thịt, nhưng chính là pháp khí để duy trì mạng mạch Phật pháp. Là cư sĩ, khi giữ gìn hành vi đầy từ tâm, chúng ta không chỉ bảo hộ cho một con người, mà còn bảo hộ cho sự tồn tại của Tam bảo giữa thế gian.

Kế đến là lời nói thiện lành. Người tại gia không nên mắng chửi, công kích hay nói những điều gây tổn thương đến người tu. Ngược lại, hãy lấy ái ngữ để nuôi dưỡng niềm tin, vì lời nói có sức mạnh dựng xây hoặc phá hoại. Một câu nói từ hòa cũng đủ khiến người xuất gia thêm vững tâm tu hành, và cũng gieo thêm phước điền cho chính người cư sĩ.

Thứ ba là ý nghĩ thiện cảm. Không khởi tâm nghi ngờ, ác ý hay khinh thường đối với các vị tu sĩ, mà giữ trong lòng niềm tôn kính, thương tưởng. Ý khởi đầu lành thì thân và khẩu cũng theo đó mà lành, tâm thế người cư sĩ nhờ vậy luôn thanh tịnh.

Điều thứ tư là không khép cửa nhà. Nghĩa là luôn sẵn lòng mở lòng và mở cửa, đón tiếp khi các vị sa môn ghé lại. Đây chính là nét đẹp văn hóa lâu đời của Phật giáo: ngôi chùa hay ngôi nhà cư sĩ đều là những nơi chứa chan tình người, không loại trừ, không khép kín.

Cuối cùng là hiến cúng tài vật. Người cư sĩ tùy tâm, tùy sức mà hỗ trợ các nhu cầu vật chất cho vị sa môn, từ bữa ăn, y áo cho đến thuốc men. Không phải vì tu sĩ cần nhiều, mà vì chính việc cúng dường ấy giúp cư sĩ gieo trồng phước báu, nối kết tình đạo, và bảo đảm cho pháp âm được lưu truyền.

Năm điều ấy có thể xem là năm cánh hoa sen nở trong lòng mỗi người Phật tử. Gieo duyên bằng tâm lành, người cư sĩ vừa tạo phước cho chính mình, vừa góp phần giữ gìn ngọn đèn chánh pháp sáng mãi.

Người xuất gia đáp đền bằng chánh pháp

Đức Phật không chỉ dạy về bổn phận của người cư sĩ, mà còn nhấn mạnh trách nhiệm của hàng xuất gia đối với đàn na tín thí. Khi nhận sự cung dưỡng, người tu sĩ phải lấy pháp làm quà đáp tạ. Sáu cách mà vị sa môn cần đối xử lại với cư sĩ chính là bản nguyện của người tu.

Trước hết, đó là khuyên ngăn điều ác. Người xuất gia có trách nhiệm chỉ cho cư sĩ thấy rõ điều nào dẫn đến khổ đau, điều nào không nên làm. Không chỉ bằng lời nói, mà bằng chính hạnh kiểm của mình, vị tu sĩ phải là tấm gương sống động để nhắc nhở cư sĩ tránh xa ác nghiệp.

Kế đến là hướng dẫn điều thiện. Đây là mặt tích cực của giáo hóa: không chỉ ngăn cái xấu mà còn khai mở con đường lành. Người xuất gia phải giúp cư sĩ nuôi dưỡng tâm từ, giữ giới, sống chân chánh và biết hướng đến lợi ích chung.

Thứ ba là có tâm lành thương tưởng. Không phải chỉ giảng pháp như một người thầy, mà còn thương tưởng như một người thân, một người bạn đồng hành trên đường tu. Tình thương ấy không thiên vị, không tính toán, mà trải rộng với tâm nguyện từ bi.

Điều thứ tư là nói cho cư sĩ nghe pháp chưa từng nghe. Pháp là thuốc hay, nhưng chỉ có giá trị khi được trao đúng lúc, đúng căn cơ. Người xuất gia cần mở ra những hiểu biết mới, gieo thêm hạt giống trí tuệ vào đời sống người cư sĩ.

Điều thứ năm là minh giải những điều đã nghe. Không phải ai cũng có thể hiểu ngay lời Phật dạy. Nhiệm vụ của vị tu sĩ là làm sáng tỏ, giải thích, để cư sĩ thấy rõ đạo lý và có thể ứng dụng vào thực tiễn.

Cuối cùng, là trình bày con đường thiên giới - tức là hướng dẫn cho cư sĩ thấy con đường đi đến hạnh phúc lâu dài, từ nhân thiên cho đến giải thoát. Đây là sự đáp đền lớn lao nhất: đưa người đến chỗ an vui, thảnh thơi, vững chãi trong cả hiện tại lẫn tương lai.

Kết nối để cùng nuôi lớn đạo tâm

Năm điều của cư sĩ và sáu điều của Sa-môn, xét cho cùng, đều nhằm nuôi lớn đạo tâm. Cư sĩ dùng hành động, lời nói, ý nghĩ và của cải để hộ trì Tam bảo. Sa-môn dùng giới hạnh, trí tuệ và từ bi để dẫn dắt cư sĩ trên đường chánh pháp. Đó là sự tương tác hai chiều: một bên gieo duyên, một bên gieo pháp; một bên nuôi dưỡng thân mạng, một bên nuôi dưỡng tâm linh.

Nếu chỉ có cư sĩ mà không có tu sĩ, Tam bảo sẽ thiếu đi trụ cột. Nếu chỉ có tu sĩ mà không có cư sĩ, Tam bảo cũng không thể tồn tại giữa đời. Mối quan hệ ấy như nước với sữa, như trăng với sao, hòa quyện để Phật pháp còn mãi nơi thế gian.

Trong xã hội hôm nay, bổn phận ấy càng cần được nhắc lại. Bởi có lúc người ta quên rằng đạo không phải chỉ để cầu phước riêng tư, mà là con đường để mỗi người hoàn thiện bản thân, góp phần làm cho đời sống chung an lành hơn. Khi cư sĩ và xuất gia cùng làm tròn bổn phận, niềm tin vào Tam bảo sẽ trở thành sức mạnh tinh thần, dẫn dắt xã hội vượt qua khổ đau, hướng về an vui.