Một thời Thế Tôn trú ở Sàvatthi, tại Jetavana, gọi các Tỷ kheo:

Này các Tỷ kheo, có bốn loại chuột này. Thế nào là bốn?

Ðào hang không ở, ở không đào hang, không đào hang không ở, có đào hang có ở. Này các Tỷ kheo, có bốn loại chuột này.

Cũng vậy, này các Tỷ kheo, có bốn hạng người được ví dụ với các loại chuột này có mặt, hiện hữu ở đời. Thế nào là bốn?

Ðào hang không ở, ở không đào hang, không đào hang không ở, có đào hang có ở. Này các Tỷ kheo, có bốn hạng người này.

Và này các Tỷ kheo, thế nào là hạng người có đào hang, không ở?

Ở đây, này các Tỷ kheo, có hạng người thuộc lòng pháp như Khế kinh... Quảng thuyết. Vị ấy không như thật quán tri: “Ðây là Khổ”, “Ðây là Khổ tập”, “Ðây là Khổ diệt”, “Ðây là Con Ðường đưa đến Khổ diệt”. Như vậy, này các Tỷ kheo, là hạng người đào hang nhưng không ở.

Và này các Tỷ kheo, thế nào là hạng người có ở, không đào hang?

Ở đây, này các Tỷ kheo, có hạng người không có học thuộc lòng pháp, như Khế kinh... Quảng thuyết. Vị ấy như thật quán tri: “Ðây là Khổ”, “Ðây là Khổ tập”, “Ðây là Khổ diệt”, “Ðây là Con Ðường đưa đến Khổ diệt”. Như vậy, này các Tỷ kheo, là hạng người có ở, không đào hang.Và này các Tỷ kheo, thế nào là hạng người không đào hang, không ở?

Ở đây, này các Tỷ kheo, có hạng người không học thuộc lòng pháp như Khế kinh... Quảng thuyết. Vị ấy không như thật quán tri: “Ðây là Khổ”, “Ðây là Khổ tập”, “Ðây là Khổ diệt”, “Ðây là Con Ðường đưa đến Khổ diệt”. Như vậy, này các Tỷ kheo, là hạng người không đào hang, không ở.

Và này các Tỷ kheo, thế nào là hạng người có đào hang, có ở?

Ở đây, này các Tỷ kheo, có hạng người học thuộc lòng pháp như Khế kinh... Quảng thuyết. Người ấy như thật quán tri: “Ðây là Khổ”, “Ðây là Khổ tập”, “Ðây là Khổ diệt”, “Ðây là Con Ðường đưa đến Khổ diệt”. Như vậy, này các Tỷ kheo, là hạng người có đào hang, có ở.

(ĐTKVN, Tăng Chi Bộ II, chương 4, phẩm Mây mưa, phần Các loại chuột [lược], VNCPHVN ấn hành, 1996, tr.18).

Phật dạy về ba hạng người hiếm có và khó gặp ở đời

Lời bàn:

Hiện nay, người đi chùa ngày một nhiều, những dịp lễ lộc vô cùng nhộn nhịp và đông đúc. Đi chùa, lễ Phật, cầu nguyện Tam bảo gia hộ là điều tốt, song quan trọng hơn là học tập và ứng dụng giáo pháp để tự hoàn thiện mình, mới mong thiết lập bình an và hạnh phúc đích thực.

Theo tuệ giác Thế Tôn, có bốn hạng người tu học giống như bốn loại chuột. Hạng người thứ nhất “có đào hang, không ở” tức học nhưng không hành. Hạng người này khá am tường giáo lý nhưng chỉ nói suông, không áp dụng những điều đã học vào thực tiễn cuộc sống.

Hạng người thứ hai “có ở, không đào hang” tuy không biết nhiều và rành rẽ giáo pháp nhưng có thực hành những gì đã học. Hạng người thứ ba “không đào hang, không ở” tức không học giáo pháp và cũng chẳng thực hành. Và hạng người thứ tư “có đào hang, có ở”, tức tu học song hành.

Trong sự tu học, tìm hiểu và thực hành giáo pháp là hai yếu tố cực kỳ quan trọng. Vì thế, một khi đã có đức tin vào Tam bảo thì ngoài vấn đề cầu nguyện và lễ bái ra, người con Phật cần chú trọng đến học tập và hành trì lời Phật dạy. Giống như hai cánh của loài chim giúp nó bay lượn thoải mái trên bầu trời, cũng vậy song hành học tập và hành trì giáo pháp sẽ giúp người học Phật vượt thoát khổ đau, thăng hoa trong cuộc sống.