Hạnh phúc và khổ đau là biểu hiện của chân không

Bạn bèn nghĩ: “Chuyện này đâu có đáng gì mà phải bực mình, tôi vẫn được an lạc mà”. Niềm an lạc này hoàn toàn do chính tâm bạn tạo – không một sự an lạc nào tự nó có ra. Cái hạnh phúc có vẻ như đến từ ngoài ấy, kỳ thực tuỳ thuộc vào cảm giác và ý nghĩ của bạn gán tên cho nó. Như vậy, hạnh phúc hay an lạc là một biểu hiện của chân không.

Khổ đau cũng thế. Khi bạn không nghĩ ra được lợi ích của những rắc rối, mà chỉ thấy những bất lợi của chúng, thì bạn xem chúng là những chướng ngại to tát. Do cảm thấy bực bội, bạn bèn đặt tên cho những chướng ngại này là “phiền não”. Cái tên bạn vừa đặt ra ấy cứ lù lù hiện ra trước mắt bạn. Bạn đã gọi cái chướng ngại ấy là phiền não, vì thế nó thật sự là phiền não của bạn. Bởi vì phiền não chỉ tung hoành trong cái cảm giác bực bội do chính bạn tưởng tượng ra, nên dù rắc rối dượng như có thực đi nữa, bản chất của nó cũng hoàn toàn là không. Như vậy, khổ đau cũng phát xuất từ chân không.

Sống hạnh phúc theo lời Phật dạy

Khi bạn nhìn vào hoặc nghĩ đến cái “tôi” cái “tự ngã của tôi”, bạn cứ nghĩ là cái tôi, cái tự ngã của tôi ấy tự nó hiện hữu. Bạn gán một hiện hữu có thật cho cái tôi, tức là hợp thể gồm năm nhóm (ngũ uẩn). Nếu không dựa trên cơ sở ngũ uẩn, thì dù có cái ý tưởng đặt tên tôi, cái tôi ấy cũng không hiện hữu. Và nếu không có tư tưởng đặt tên “tôi” cho năm uẩn, thì dù năm uẩn có hiện hữu, cũng không có cái “tôi”.

Bạn có thể thấy rõ cái tôi là do trí tưởng tượng gán cho giả tướng của ngũ uẩn như thế nào. Và khi ngũ uẩn hoạt động, bạn nghĩ rằng “tôi đang ngồi”, “tôi đang nghe giảng”, “tôi đang ngồi thiền”. Tâm bạn gán ngay cái tôi vào ngũ uẩn lúc ấy đang ngồi, đang nghe, và đang thiền hành. Thật ra thì cái tôi hiện hữu và hoạt động là do trí tưởng tượng gán cho ngũ uẩn, chỉ có thế. Cái cách mà “tôi” hiện hữu không là gì khác hơn.

Tuy nhiên, dù cái tôi được trí tưởng tượng đặt ra, nó có vẻ như tự hữu. Cái tôi có vẻ tự hữu, có vẻ “thực” chứ không chỉ do tư tưởng dán lên năm uẩn ấy, kỳ thực hoàn toàn rỗng tuếch. Cái tôi chỉ là cái tên. Nó hoàn toàn là ảo giác. Không có một chút thực hữu nào ở nơi cái “tôi” này, một cái chỉ do tư tưởng gán cho năm uẩn.

Ngày Quốc tế hạnh phúc: Hạnh phúc sinh ra từ cái nhìn tích cực

Cái tôi không tên, độc lập, hiện hữu do tự tính của nó, thì thực sự là chân không. Trên thực tế, cái tôi có mặt trên ngũ uẩn, làm nhiều hoạt động, kinh qua luân hồi sinh tử, và có thể giác ngộ nhờ thực hành Pháp – cái tôi ấy không là gì khác hơn cái trí tưởng tượng gán cho năm uẩn.

Giờ thì bạn đã thấy rõ ràng rằng cái tôi dù có mặt bất cứ kiểu nào cũng chỉ là ảo giác. Chính cái quan niệm về “tôi” thực có ở ngoài năm uẩn, là đối tượng mà ta cần bác bỏ.

Ngài Trijang Rinpoche, thầy của Đức Dalai Lama, dạy rằng cái trí tưởng tượng mê tín thường hay gán tên cho bất cứ một sự cố tốt hay xấu nào, dù sự cố ấy chỉ đơn thuần là tập hợp của những nguyên nhân (nhân) và điều kiện (duyên) mà thôi. Dĩ nhiên là khi đã gán tên “tốt” hay “xấu” rồi, thì sự tốt xấu ấy có vẻ như thực hữu, song kỳ thực, không có gì là thực hữu.

Tóm lại, dù bạn nghĩ thế nào, mọi sự vẫn không có gì tự hữu. Do đó, bám víu hay ghét giận đều không ích gì. Bạn nên hoàn toàn từ bỏ mọi phiền não.

Lama zopa Rinpoche

Tuệ Dung dịch - Trí Hải hiệu đính