Ký ức ngày mùa

Dẫu chưa tới ngày thu hoạch nhưng người dân quê vẫn dậy thật sớm, vẫn ra đồng dù chẳng có việc gì để làm. Họ ngắm nghía cái thành quả lao động vất vả của mình bằng sự thích thú miên man, săm soi từng dấu chân chuột bọ, nâng niu từng bông lúa, mường tượng ra các nàng tiên đẹp đẽ trong những hạt lúa vàng óng, tròn mẩy, xinh xinh.

Có lúa, có thóc thì có chuột bọ. Chim chóc nghe tiếng người vù bay về phía xa xa mang theo sự tiếc nuối vì bữa ăn sáng chưa tròn. Hẳn là thế, bởi tiếng gọi đàn của chúng nghe cấp tập và có vẻ giận dữ.

Gió sớm nhẹ reo, lúa se sẽ hát, đàn bướm đẹp xinh thoả thích lượn lờ. Thời gian như ngừng trôi bởi hơn ai hết người nông dân biết vụ thu hoạch này nhằm mùa nước lũ, mà lũ nơi này về rất nhanh khó trở xoay kịp, hơn nữa nhà nào cũng bận rộn nên chẳng thể giúp nhau được gì. Nếu gặt sớm thì chất lượng và năng suất gạo không đạt, còn gặt đúng thời vụ thì lụt lội bão bùng đang chờ chực, không khéo trắng tay hồi nào không hay. Vì thế mà người quê tôi chọn cách ăn chắc mặc bền, gặt sớm đem lúa về ủ đôi hôm cũng được.

Từ sớm tinh sương người làng đã ơi ới gọi nhau ra đồng. Trên vai đàn ông, trai tráng là đòn xóc, dây nhợ, những vật dụng không thể thiếu để bó lúa và gánh chúng về nhà. Trên vai phụ nữ là quang thúng, lưỡi liềm cùng bữa ăn trưa đã chuẩn bị sẵn. Tiếng nói tiếng, cười trải dài từ làng ra ruộng, qua cầu tre lắt lẻo đung đưa hay bất chợt dừng hẳn khi có ai đó trượt chân ngã chỏng chơ trên đường quê trơn ướt. Chút xíu thôi rồi tiếng cười lại bùng lên, lại ồn ã như trước.

Đến nơi, đàn ông còn rề rà trà thuốc chứ phụ nữ đã đồng loạt xuống đồng. Họ dàn hàng ngang, tay liềm thoăn thoắt. Họ đến đâu, lúa ngã rạp đến đó. Ngã rạp nhưng thẳng lối, thẳng hàng, tiện việc cho người đi thu gom. Lúa ngã thì câu hò mọc lên, trai gái so kè nhau từng ý, từng lời. Dẫu là bóng gió cũng làm cho người nghe ngẫm ngợi, để rồi khi phải lòng thì thành nhớ, thành thương. Chỉ có người không quan tâm đến nhớ, đến thương thì mới thấy cánh đồng như tấm lụa vàng đang được các tay liềm cắt nhỏ ra rồi bó lại.

Trẻ con cũng tung tăng ra đồng, chúng chạy lăng xăng gom rác rều để nấu bữa lỡ giúp cha mẹ chúng. Bữa lỡ là bữa ăn nửa buổi, thường là khoai sắn hay nồi chè đậu cùng với ấm nước vối thơm hôi hổi. Bữa lỡ giúp bạn gặt, bạn gánh giữ được sức khỏe bởi thời gian dành cho thu hoạch rất ngắn nên yêu cầu về năng suất lao động thì phải thật cao.

Nếu hạt lúa đã đủ độ chín và không muốn đem rơm rạ về nhà thì người ta tuốt lúa tại đồng. Tuốt bằng cách đập bó lúa vào thanh gỗ được buộc chắc chắn vào hai đầu cọc đã đóng xuống ruộng. Trải bạt và vây kín xung quanh để khi đập hạt lúa không rơi tung tóe ra ngoài.

Ngày mùa, đường làng tràn ngập sắc màu. Tuy không phải là lễ hội gì nhưng các nàng thôn nữ cũng chọn mặc những bộ đồ ưng ý nhất bởi ở đó có đầy đủ trai làng, có nhiều lời trao gởi. Để rồi những đêm trăng thanh họ lại bên nhau vừa giã gạo vừa hát lý huê tình. Chum tương xoắn xuýt vại cà, tiếng chày tiếng cối mở ra cuộc đời.

Hay những đêm mưa bên bếp lửa ấm cả nhà quây quần quanh chảo ngô rang vàng để nghe người già kể chuyện ngày xưa.

Trước đây khi hạt lúa đã về nhà, đã được phơi khô và cất giữ là ngày mùa đã khép lại nhưng bây giờ thì không thế. Khoa học kỹ thuật đã vào tận thôn xóm, người quê đã biết cách làm ra tiền từ những phế phẩm nông nghiệp của họ, từ những lúc nông nhàn. Một trong những cách đó là trồng nấm.

Trồng nấm không những tận dụng được những chất phế thải từ sản xuất nông nghiệp như rơm, rạ, mùn cưa, bã mía, lá chuối... mà còn tạo ra những sản phẩm sạch, giàu chất dinh dưỡng. Công việc đó cũng góp phần làm bớt ô nhiễm môi trường, nâng thu nhập cho người dân quê, ổn định cuộc sống đồng thời giúp giảm thiểu tệ nạn xã hội do không công rỗi nghề.

Tuy lúa mới đã đầy rương, cơm lúa mới dẻo thơm nhưng mẹ tôi vẫn giữ lại một ít lúa cũ để làm các loại bánh trong đó có bánh xèo là món ăn mà người quê rất yêu thích bởi gạo lúa cũ rất nở và không dẻo quá, bí quyết để cho bánh xèo giòn.

Bây giờ, công việc nhà nông đã có máy móc thay thế nên ngày mùa không còn là nỗi lo ngay ngáy của người nông dân, không còn cảnh già trẻ gái trai cùng cấp tập ra đồng như trước nên hình ảnh ngày mùa cũng không còn sinh động như xưa. Chính vì vậy mà những người xa quê có máu chân quê trong người như tôi luôn tự hào là còn giữ được nhiều hình ảnh đẹp nhất về làng quê của mình, về thời chân đất đầu trần, về một miếng khi đói bằng một gói khi no.

Cảm ơn quê đã cho tôi tuổi thơ, dẫu vất vả rách lành thì tôi cũng là người có ích cho xã hội vì tôi vẫn miệt mài làm ra hạt lúa, củ khoai.