>>Những ngôi chùa Việt độc đáo  

Trích từ điển mở bách khoa toàn thư (Wikipedia): "Chùa Ông Mẹk (លោកតាមាស" Lokta Meas)" tại Việt Nam do phát âm không được từ Ta Meas nên gọi là Ông Mẹt. Chùa chính thức theo tiếng Khmer là Bodhisálaràja, còn có tên gọi khác là chùa Kom Pong); tọa lạc ở số 50/1 đường Lê Lợi, thuộc phường 1, thành phố Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh, Việt Nam.

Đây là một ngôi chùa rất cổ ở Trà Vinh. Theo lời truyền kể thì chùa được tạo dựng đầu tiên vào khoảng năm 642 tại khu vực gần sân vận động tỉnh bây giờ. Đến khoảng năm 711, chùa mới được dời về vị trí hiện nay.

Ngôi chùa hiện nay có diện tích 12.900 m2. Chính điện được trùng tu vào những năm đầu của thế kỷ 20. Đây là một tòa nhà hình chữ nhật, mặt quay về hướng Đông, tọa lạc trên nền cao tam cấp. Mái chùa lợp ngói và có ba lớp. Mái trên cùng dốc hơn các mái kia. Các góc đầu đao của mái đều có đuôi rồng cao vút uốn lượn. Giữa các cấp mái có rèm che mưa, che nắng làm bằng gỗ, chạm khắc hoa văn. Trên các bờ dãy giáp mí của mái là các con rồng (phu chông) nằm dài. Ở các đầu cột ngoài hành lang chùa đều có tượng vũ nữ Kaynor dang tay chống đỡ mái ngói. Cột, kèo, xiên, đòn tay, la phông...ở ngôi chính điện đều bằng gỗ quý sơn son thếp vàng và chạm khắc hoa văn hết sức công phu, sắc sảo với nhiều đề tài khác nhau. Trên vách có vẽ các tranh phân kỳ sự tích Phật Thích Ca. Trên mái có đắp hình tượng rồng rất độc đáo. Như bao ngôi chùa thuộc hệ phái Nam tông Khmer khác, bên trong chính điện chùa Ông Mẹt cũng thờ duy nhất Phật Thích Ca.

Ngoài ngôi chính điện, trong khuôn viên chùa còn có thư viện được xây dựng năm 1916, theo kiểu nhà sàn, quay mặt về hướng Đông, hai đầu có cầu thang lên xuống. Thư viện được chia làm ba gian: gian chính dùng để trưng bày sách; hai gian hai bên dùng để đọc. Sàn thư viện được làm bằng gỗ quý. Các chân cột được xây gạch bên dưới để tránh mối mọt, ẩm. Các đầu cột và xiên bên trong được chạm khắc hoa văn và sơn son thếp vàng. Đầu hồi ở phía tây chạm khắc hoa hướng dương, đầu hồi ở phía đông là hai sư tử cầm dù che mâm để kinh sách. Đặc biệt, ở gian chính có bức bình phong gỗ là tác phẩm mỹ thuật độc đáo. Trải qua thời gian, ngôi chùa được trùng tu sửa chữa trùng lần, nhưng hai công trình trên (chính điện và thư viện) vẫn giữ được giá trị về mặt kiến trúc nghệ thuật.

Để tạo điều kiện tốt cho quý sư ở các nơi về chùa tu học, năm 2001, chùa xây dựng thêm ngôi Tăng xá Đại Đoàn Kết".

Tôi đến viếng chùa ông Mẹt bằng ô tô khách theo hướng từ Bạc Liêu, theo tỉnh lộ. Từ chỗ nghỉ ở nhà khách chùa Lưỡng Xuyên cạnh bên trên đường Lê Lợi, nương theo hàng sao vút cao, nhẹ chân viếng cổ tự Khmer khi chiều  đã buông.

Cổ tự tọa trên diện tích rộng ở tỉnh lỵ, "tích hợp" một trường trung cấp phật học Pali tương tự chùa Lưỡng Xuyên có trường trung cấp phật học cạnh bên của Trà Vinh. Được bao bọc bởi tường thành kiên cố tiếp giáp bốn cung phố và có những tán cây xanh vút cao che mát, chùa ông Mẹt khiến khách hành hương lần đầu như tôi ngẩn ngơ...

Chính điện trên nền cao, tường dày, các  bậc thang vững chãi và bên trong linh thiêng, tượng Phật sắc sảo trầm mặt mang đậm đà phong  cách điêu khắc Khmer. Từ chính điện, buông ánh nhìn xung quanh tiếng ì ào nho nhỏ của đời sống đô thị vọng vào không phá vỡ được bước thời gian nhẹ nhàng của không gian thiền môn, bóng áo cà sa, nhịp chỗi lao tác, và các đóa sen rung rinh trong hồ con con bệ thánh tượng lộ thiên....

Chùa ông Mẹt hội tụ phong cách đặc sắc của nền văn hóa khmer, một biểu trương của hệ phái Nam Tông Khmer Nam Bộ trên tiến trình lịch sử phật giáo vùng. Ở đất thiêng Trà Vinh, nơi tập trung số lượng chùa Nam Tông Khmer,  ba cổ tự và cũng là đại tự: chùa Âng, chùa Hang và chùa ông Mẹt, trong đáy chùa ông Mẹt được các tư liệu sử ghi nhận cổ nhất, có sớm hơn chùa Âng mấy trăm năm! Xuất hiện vào khoảng giữa thế kỷ thứ VII theo Tây Lịch, từng giọt không khí từng vuông đất nhỏ đã thành cổ tích...

Một vị cư sĩ tự hào nhấn mạnh với tôi về việc chùa được ghi nhận là di tích lịch sử quốc gia, còn các cô dì bán hàng bên bờ tường thành bên hông chùa lại cười nói về chuyện người  Kinh Việt hóa tên chùa Khmer thành một danh từ gần gũi: Chùa ông Mẹt!

Chuyến đi của tôi may mắn viếng đủ ba ngôi cổ tự: chùa Ông Mẹt, chùa Âng và chùa Hang. Nhưng dư vị cảm xúc tâm linh về ngôi chùa Khmer trên đường Lê Lợi  thực khó nguôi trong lòng và không hề dễ diễn tả...Vài dòng kỷ niệm, cũng mấy năm rồi.