Nghiệp nào trổ quả trước tiên vào lúc lâm chung?

Những người chưa từng học hay thực hành Pháp có thể nghĩ rằng cái chết là sự chấm dứt của tất cả. Nhưng nếu ta đã học - đặc biệt là đã hành trì - nếu ta đã thấy và hiểu, ta sẽ biết rằng các cõi hiện hữu là nhiều và chồng chéo lên nhau.

Có 31 cõi giới, đan xen vào nhau, không chỉ là một cảnh giới đơn lẻ mà ta đang cảm nhận.

Cái chết chỉ là một sự chuyển đổi cảnh giới, một sự chuyển từ nơi này sang nơi khác.

Điều thực sự quyết định ta sẽ đến cảnh giới tốt hay xấu hoàn toàn phụ thuộc vào nghiệp của chính ta.

Vì vậy, ta cần rèn luyện bản thân để tích lũy càng nhiều phước báu càng tốt khi còn có thể.

Người thường có thể nghĩ rằng khi già đi, con cháu sẽ là chỗ dựa của họ, hoặc nếu không có ai chăm sóc, thì tiền bạc sẽ giúp họ vào viện dưỡng lão. Nhưng đó chỉ là sự nương tựa về mặt thể chất.

Còn về tâm - không ai khác có thể là nơi nương tựa. Ta phải tự dựa vào chính mình.

Qua thực hành, ta sẽ thấy rằng tất cả chúng sinh đều xoay vần trong vòng sinh tử: có kẻ tiến hóa, có kẻ thoái đọa, luân hồi bất tận.

Điều thực sự quyết định chất lượng của đời sống tương lai chính là nghiệp.

Nghiệp nặng (Garuka Kamma)

Nghiệp có nhiều cấp độ, mỗi loại tạo ra quả khác nhau. Có loại gọi là nghiệp nặng, có thể là thiện hoặc bất thiện.

Nếu có nghiệp nặng, thì nghiệp này sẽ trổ quả đầu tiên vào lúc chết.

. Nghiệp thiện nặng: Ví dụ, nếu ta đạt được tầng thiền sâu (jhāna), tâm ta lúc lâm chung sẽ an trú trong thiền đó, dẫn đến tái sinh vào cõi phạm thiên.

. Nghiệp ác nặng: Ví dụ như phạm một trong năm tội cực ác – giết cha, mẹ, một vị A-la-hán; gây chia rẽ Tăng đoàn; làm tổn thương một vị Phật. Người tại gia chỉ có thể phạm ba tội đầu, vì việc chia rẽ Tăng đoàn là chuyện của chư Tăng.

Ví dụ, Đề-bà-đạt-đa không phải là người bình thường - ông gần như ngang hàng với Đức Phật nên mới có thể đối đầu. Nhưng vì đố kỵ và tham vọng, ông đã phạm hai tội nặng: làm tổn thương Đức Phật và gây chia rẽ Tăng đoàn.

Dù có công đức lớn, khi chết, nghiệp ác nặng trổ trước, khiến ông đọa ngay vào địa ngục A-tỳ. Chỉ sau khi hết nghiệp đó, ông mới có thể tiếp tục con đường tu, cuối cùng trở thành một vị Độc giác Phật (Paccekabuddha).

Điều quan trọng: nghiệp thiện và nghiệp ác không triệt tiêu lẫn nhau. Nhiều người nghĩ làm việc thiện có thể bù đắp cho ác nghiệp trước, nhưng không phải vậy.

Mỗi nghiệp sẽ tự trổ quả riêng.

Nghiệp quen thuộc - Thường nghiệp (Āciṇṇa Kamma)

Nếu không có nghiệp nặng, thì việc tái sinh - tốt hay xấu - sẽ do nghiệp quen thuộc (thường nghiệp), tức là những hành vi thường xuyên lặp lại, quyết định.

Ngày xưa, Thầy từng quen một ông lão. Bây giờ Thầy cũng đã già, nhưng hồi đó còn trẻ, gọi người kia là “ông lão.”

Ông lão có hai cô con gái rất tinh tấn tu tập. Sau khi vợ mất, ông không tái hôn vì thương con, chăm sóc chúng chu đáo dù rất giàu có.

Tuy nhiên, ông có một tật xấu: rất mê rượu - không chỉ thi thoảng mà uống hằng ngày. Ông thường mời bạn bè đến nhậu, sai người làm giết gà để đãi tiệc.

Ông có vui không? Có.

Nhưng khi lâm chung, tâm ông bị các cảnh nghiệp dấy khởi làm cho rối loạn. Có một vị sư (không phải Thầy, một vị Sư khác nhé) có thần thông chứng kiến sự việc:

. Trước tiên, vị sư thấy hình ảnh gà - thói quen sát sinh để ăn uống hiện lên.

. Sau đó là hình ảnh kiến đen - ông từng rất ghét loài kiến này, thường giết với tâm ác độc.

Vào phút cuối đời, ông ảo giác thấy kiến bò đầy giường bệnh, ngứa ngáy khủng khiếp - nhưng không ai thấy cả.

Tâm ông bị ác nghiệp chi phối:

. Giết gà - tuy không ác ý, nhưng làm thường xuyên để thỏa mãn vị giác.

. Giết kiến - với tâm sân sâu nặng.

Vì không có nghiệp thiện nặng nào mạnh hơn để chế ngự, nghiệp quen xấu trổ quả, khiến ông tái sinh vào cõi A-tu-la, một cõi đau khổ, sân hận.

Cái chết chỉ là một sự chuyển đổi cảnh giới, một sự chuyển từ nơi này sang nơi khác. Điều thực sự quyết định ta sẽ đến cảnh giới tốt hay xấu hoàn toàn phụ thuộc vào nghiệp của chính ta.

A-tu-la và Ma

Thầy dùng luôn từ ma dân gian cho dễ hiểu nhé.

A-tu-la không giống như ma. Có ma đẹp, dễ nhìn, nhưng A-tu-la thì đáng sợ và xấu xí.

Con gái út của ông là người tu hành tinh tấn. Cô làm phước hồi hướng cho cha, tụng kinh và rải tâm từ: “Nguyện cho cha nhận được phước này.”

Ngay lúc cô hồi hướng xong, chó bắt đầu sủa - âm thanh lạ lùng và dữ dội. Theo tín ngưỡng Thái, khi hồn ma xuất hiện, chó sẽ sủa khác thường.

Thầy từng chứng kiến rồi. Khi ma đến, tiếng chó không giống bình thường mà như đang báo động: “Có ma! Có ma!”

Ngay sau đó, cả căn nhà tràn ngập mùi hôi thối đến ngộp thở - dấu hiệu rõ ràng rằng người chết đã đến trong hình thức tái sinh mới.

Người con gái sợ hãi, thốt lên:

“Cha, đừng đến nữa! Con sẽ gửi phước đến cha từ xa thôi!”

Tình yêu nhân loại là thế đó.

Lúc đầu ta mong người thân đừng chết.

Khi họ chết, ta mong họ nhận được phước lành.

Nhưng khi họ thực sự xuất hiện (dù vô hình), ta lại hoảng sợ và cầu xin: “Đừng đến! Nhận phước từ xa là được rồi!”

Sự tái sinh của ông vào cõi A-tu-la là hậu quả trực tiếp từ nghiệp quen:

. Uống rượu, giết gà mỗi ngày (dù không ác ý).

. Giết kiến với niềm vui ác độc.

Vì không có nghiệp thiện nặng như thiền định sâu để át đi, các thói quen xấu đã điều khiển tâm lúc lâm chung, kéo ông xuống.

Vì vậy, phải cực kỳ cẩn thận với thói quen - đặc biệt là lời nói tiêu cực.

Nhiều người, đặc biệt là phụ nữ, thường phàn nàn liên tục.

Khi còn trẻ thì phàn nàn ít.

Khi già thì phàn nàn mỗi ngày, về mọi thứ.

Điều này có đúng không? Nhiều người già trong Pháp hội này đang gật đầu đồng tình với Thầy kia kìa.

Vì sao phàn nàn nguy hiểm? Bởi nó:

. Là lời nói vô ích - lãng phí thời gian và năng lượng.

. Làm tổn thương người khác - chồng, con, chính mình….

. Nếu trở thành thói quen, sẽ thành nghiệp trổ quả lúc chết.

. Nếu không có nghiệp mạnh hơn can thiệp, thói quen này sẽ quyết định tái sinh.

Nghiệp cận tử (Maraṇāsanna Kamma)

Có một loại nghiệp nữa gọi là nghiệp cận tử – tức là tâm chấp vào một đối tượng nào đó trong khoảnh khắc cuối đời. Nếu không có nghiệp nặng hay nghiệp quen rõ ràng, thì nghiệp tạo ngay trước khi chết sẽ trổ quả.

Kinh điển kể lại câu chuyện về một đứa trẻ con nhà giàu. Người cha rất keo kiệt. Dù rất giàu nhưng không chịu chi tiêu. Ông làm đôi hoa tai vàng tuyệt đẹp cho con, nên đứa bé được gọi là “Bé Hoa Tai Vàng.”

Khi đứa bé bệnh, người cha keo kiệt không chịu chữa trị.

“Không sao, nó sẽ tự khỏi” - ông nghĩ. Nhưng bệnh không đỡ mà càng nặng hơn.

Cuối cùng, ông chỉ bế con ra cửa nhà cho ngồi sưởi nắng.

Đúng lúc đó, Đức Phật đi khất thực ngang qua.

Ngài biết đứa bé vẫn còn chút phước, nhưng sắp chết do cha không chịu chữa. Đức Phật liền tỏa hào quang. Đứa bé nhìn thấy ánh sáng ấy - không chói lóa mà nhẹ nhàng, mát dịu - tâm liền hoan hỷ.

Quay sang thấy Đức Phật, đứa bé sinh lòng tín tâm. Không có gì để cúng dường Đức Phật, nó chỉ chắp tay đảnh lễ.

Ngay khoảnh khắc ấy, nó qua đời. Chính hành động đó đã khiến nó tái sinh lên cõi trời. Đó là ví dụ của nghiệp cận tử.

Nghiệp tích lũy (Katattā Kamma)

Có một loại nữa gọi là nghiệp tích lũy - những hành động nhỏ, không đủ mạnh để trổ quả lớn.

Ví dụ, khi ta làm phước nhưng sau đó hối tiếc, thì đó là nghiệp yếu.

. Trước khi làm: ta vui vẻ, nhiệt tình.

. Khi làm: ta cảm hứng.

. Sau khi làm: ta buồn, tiếc nuối.

Đây là nghiệp bất thiện nhẹ - vẫn có thể trổ quả.

Có câu chuyện thời Phật: một vị sư già mắt kém đang may y. Vô tình đâm kim trúng một con côn trùng, làm nó chết.

Sau khi chết, vị sư tái sinh làm người, sau này tiếp tục xuất gia làm sư tiếp tục. Con côn trùng tái sinh làm thợ săn.

Khi thấy một vị sư khác, anh ta nghĩ: “Không nên cầm vũ khí trước mặt sư.” Anh ta ném mũi tên vào bụi cây - nhưng đúng chỗ sư đang đứng - khiến sư mất mạng.

Đây là ví dụ cho thấy nghiệp nhỏ vẫn trổ quả nếu không có nghiệp mạnh hơn can thiệp.

Do đó, dù hành vi xấu có nhỏ đến đâu, tốt nhất không nên làm.

Thay vào đó, hãy siêng năng tu tập mười nghiệp lành.