Ngủ say trong vòng luân hồi...

Miệng là cửa ngõ của lời nói - một trong ba nghiệp căn bản cùng với thân và ý. Từ miệng, ta có thể gieo ra những hạt giống thương yêu, nâng đỡ, đem lại an vui cho mình và cho người. Nhưng cũng từ miệng, ta có thể làm nảy sinh oán thù, gieo rắc khổ đau, phá vỡ tình thân. Chính vì thế, cổ nhân đã nhắc nhở: “Bệnh từ miệng mà vào, họa từ miệng mà ra”.

Trong đời sống, ai cũng từng chứng kiến cảnh một câu nói thiếu cẩn trọng dẫn đến hậu quả khôn lường.

Một lời trách móc có thể làm tan nát một mối quan hệ. Một lời vu oan có thể khiến người khác mất hết uy tín, thậm chí mất cả cuộc đời. Một lời nóng giận có thể khiến người thân trở thành xa lạ.

Từ ngàn xưa, biết bao triều đại đã sụp đổ chỉ vì lời sàm tấu. Biết bao gia đình ly tán chỉ vì một câu nói thiếu suy nghĩ. Biết bao tình bạn biến thành thù oán chỉ vì đôi lời bất đồng. Con người vì không làm chủ được cái miệng, nên đã vô tình tiếp tay cho vòng luân hồi khổ đau tiếp diễn.

Trong giáo lý Phật giáo, lời nói là một trong tám yếu tố của Bát Chánh Đạo - đó là Chánh ngữ.

Chánh ngữ có nghĩa là lời nói chân thật, ôn hòa, đem lại lợi ích. Không nói dối, không nói lời chia rẽ, không nói lời hung ác, không nói lời vô ích. Thực tập Chánh ngữ chính là thực tập kiểm soát cái miệng của mình. Lời nói khi đã buông ra như mũi tên rời khỏi cung, không thể thu lại. Nó có thể cứu người, cũng có thể giết người. Người biết giữ gìn lời nói chính là người biết nuôi dưỡng phước báu và tránh gieo nghiệp xấu cho mình và cho người.

Điều đáng nói là, rất nhiều khi ta không chủ ý gây hại, nhưng thói quen buột miệng, đùa cợt, châm chọc cũng có thể làm người khác tổn thương. Một câu nói tưởng chừng vô tình: “Anh chẳng làm được gì ra hồn”, “Chị béo quá rồi đấy”, “Con không bằng người ta”… cũng đủ để khắc sâu vết thương trong lòng người nghe.

Đôi khi, ta không nhớ mình đã nói, nhưng người khác thì nhớ mãi, và cái nhớ ấy đi kèm với niềm đau khó nguôi. Thế nên, lời dạy “hãy cẩn trọng ngay cả khi nói điều thật” là vô cùng quý giá. Bởi sự thật, nếu nói không đúng lúc, không đúng cách, cũng có thể trở thành lưỡi dao cắt vào tâm can người khác.

Trong đời thường, con người hay ngụy biện rằng “tôi chỉ nói sự thật” để che giấu sự thô bạo của lời nói. Nhưng sự thật không phải lúc nào cũng cần nói, và không phải sự thật nào cũng có tác dụng chữa lành. Người trí tuệ không phải là người nói tất cả những gì mình biết, mà là người biết nói gì, lúc nào, như thế nào để đem lại lợi ích. Bởi đôi khi, sự im lặng lại là phương thuốc lành nhất.

Không kiểm soát được lời nói, ta dễ rơi vào tình trạng “ngủ say trong vòng luân hồi”. Ta tạo nghiệp bằng miệng, rồi chính lời nói đó quay trở lại trói buộc ta. Lời ác gieo ra, nghiệp ác nhận lại. Lời thiện gieo ra, phước thiện nảy mầm. Nói năng cẩn trọng, tỉnh thức, tức là đang tỉnh dậy khỏi cơn mê. Ngược lại, buông lời không kiểm soát tức là đang tiếp tục chìm sâu vào vòng xoáy sinh tử.

Trong gia đình, lời nói ôn hòa có thể hàn gắn mọi vết thương. Vợ chồng biết dùng lời ái ngữ, con cái biết thưa gửi lễ phép, cha mẹ biết khích lệ đúng lúc - tất cả sẽ tạo thành mái ấm.

Ngược lại, chỉ cần vài câu nặng lời, tổ ấm sẽ trở nên lạnh lẽo, xa cách. Trong xã hội cũng vậy, lời nói chân thành, có trách nhiệm sẽ xây dựng niềm tin, còn lời hứa hẹn hão huyền sẽ phá vỡ niềm tin ấy và gieo bất an.

Đối với người tu học, kiểm soát lời nói là bước khởi đầu để kiểm soát tâm ý. Bởi miệng chỉ nói ra điều mà tâm đang nghĩ. Nếu tâm đầy sân hận, miệng sẽ phát ra lời cay độc. Nếu tâm đầy tham lam, miệng sẽ phát ra lời dối trá. Nếu tâm đầy si mê, miệng sẽ phát ra lời vô ích. Khi giữ được miệng, nghĩa là đã một phần nào giữ được tâm. Đó cũng là cách cắt đứt những mắt xích của vòng luân hồi.

Những dòng nhắc nhở: “Đừng lặp lại vết xe đổ nếu đã đủ duyên đọc được những dòng chữ này từ Sư” thực chất là lời cảnh tỉnh tha thiết. Cuộc đời vốn đã nhiều khổ đau, đừng làm nặng thêm bằng lời nói vô minh. Mỗi người, nếu học được cách dừng lại một giây trước khi buông lời, nghĩ xem lời ấy có đem lại an vui hay không, thì hạnh phúc gia đình, xã hội đã tăng lên rất nhiều.

Người tỉnh thức là người biết rằng lời nói không chỉ đơn giản là âm thanh, mà còn là nghiệp, là nhân gieo cho quả mai sau. Mỗi khi ta nói một lời thiện, là ta đang mở cánh cửa bước ra khỏi vòng luân hồi. Mỗi khi ta buông một lời ác, là ta đang tự giam mình sâu hơn vào đó. Vì thế, tỉnh thức từ lời nói chính là khởi điểm của giải thoát.

Ngủ say trong vòng luân hồi, nhiều người không biết rằng mình đang tự cột mình bằng những sợi dây ngôn từ. Nhưng chỉ cần tỉnh dậy, tập buông bỏ, tập ái ngữ, tập chánh ngữ, thì chính chiếc miệng từng gây họa lại trở thành chiếc chìa khóa mở cửa an lạc. Và đó mới chính là con đường mà Đức Phật đã chỉ dạy từ ngàn xưa.