Niết bàn có thể được tiếp xúc ngay trong giây phút hiện tại

Các pháp từ xưa cho đến nay luôn luôn an trú trong tự tánh Niết bàn của nó. Đó là một câu trong kinh Pháp Hoa. Nếu biết ta đã an trú trong Niết bàn thì ta không cần phải chạy đi tìm Niết bàn, cũng như đợt sóng đã biết mình là nước thì nó không cần phải đi tìm nước nữa.

Thường thường chúng ta nghĩ có một con đường dẫn ta đi tới hạnh phúc, giải thoát, hoặc Niết bàn, và con đường đó là phương tiện, còn hạnh phúc, giải thoát, Niết bàn là cứu cánh. Hạnh phúc, giải thoát và Niết bàn là nơi đến, còn con đường không phải hoặc chưa phải là nơi đến. Ta lại còn có thể nghĩ rằng trong lúc đi trên con đường ta phải cực nhọc thì sau này khi đến được Niết bàn ta mới có hạnh phúc. Đó là lối suy tư lưỡng nguyên.

Hãy sống hết lòng con đường mình đã chọn trong giây phút hiện tại

Thực sự, nếu đó đích thực là con đường giải thoát thì mỗi bước trên con đường ấy đều có thể đem lại cho ta hạnh phúc. Nếu đó đích thực là con đường giải thoát thì mỗi bước chân trên con đường đó đều có khí vị của giải thoát rồi. Niết bàn cũng thế: Con đường Niết bàn là con đường mà trên đó mỗi bước chân ta tiếp xúc được với tự tánh không sinh không diệt, không có không không của vạn pháp. Điều này xảy ra được là nhờ có năng lực của niệm, định và tuệ. Ba loại năng lượng này giúp ta chọc thủng được bức màn tích môn và tiếp xúc được với thế giới bản môn. Nhìn một hòn sỏi, một đọt lá, một giọt sương hay một đám mây với niệm định và tuệ, ta có thể tiếp xúc được với tự tánh không sinh không diệt, không có không không của chúng. Cái đó là Niết bàn.

Và mỗi bước chân trên con đường giúp ta tiếp xúc được sâu sắc hơn cái tự tánh ấy. Con đường (đạo) là sự thật thứ tư trong Tứ diệu đế, trong khi Niết bàn là sự thật thứ ba. Ta có con đường là ta đã có Niết bàn, bởi vì con đường chính là Niết bàn, Niết bàn chính là con đường. Điều này cũng đúng với hòa bình, hạnh phúc và giải thoát. Không có con đường đưa tới hòa bình, hòa bình là con đường (There is no way to peace, peace is the way. There is no way to happiness, happiness is the way). There is no way to nirvāṇa, nirvāṇa is the way.

Niết bàn không phải là một cái gì có mặt ngoài sinh tử. Nhìn vào sinh tử với tuệ giác Trung quán ta có thể thấy tự tánh Niết bàn ngay trong sinh tử. Ngoài sinh tử không có Niết bàn. Ngoài bùn không thể có sen, ngoài mê không có ngộ, ngoài chúng sanh không có Bụt, ngoài phiền não không có Bồ đề. Chúng ta phải học nhìn Niết bàn bằng con mắt bất nhị như thế.