450
Trí tuệ thế gian và trí tuệ Bát nhã dưới góc nhìn Thiền học
Hôm trước, tôi đi tác nghiệp Hướng dẫn viên du lịch cho năm khách người Pháp của Công ty Du lịch Vietravel, trong đó có thăm viếng chùa Thiên Mụ - Huế. Đây là ngôi cổ tự bậc nhất xứ Cố đô một thuở hơn cả thế kỷ (1802 – 1945), nổi tiếng với tháp Phước Duyên bảy tầng được xây dựng từ thời vua Thiệu Trị năm 1844.
Đứng về mặt Phật học, con số bảy tượng trưng cho thất bảo của Phật đà mười phương luôn tận trao – trọn gửi đến chúng sanh trong hết thảy Lục đạo (gồm: Trời – A tu la – Người – Súc sanh – Ngạ quỷ- Địa ngục). Đó là: Trọng tín – Tinh tấn – Tàm – Quý – Trí tuệ Bát nhã - Đa văn – Chánh niệm. Ở đây, tôi muốn nói đến trí tuệ Bát nhã vốn thuần thiện và vô nhiễm. Nó đối lập với trí tuệ Thế gian vốn thuần lý và hữu nhiễm. Nói cách khác, trí tuệ Thế gian dể thấy ở các giáo sư đại học, bác học, nhà khoa học. Nó dùng để xử lý các vấn đề trong cuộc sống vốn thuần túy vật chất - hữu hình. Còn trí tuệ Bát nhã dể nhận ra ở các vị cao tăng thạc đức - cư sĩ thực tâm – Phật tử thuần thành đang hành thiền Minh sát Vipassana của Đức Thích Ca một cách miên mật. Nó dùng để xử lý các vấn đề về cuộc sống vốn thuần tính tinh thần – tâm linh.
Đứng về mặt Thiền học dựa trên hai nẻo chân đế - tục đế dung thông, tôi cho rằng xuyên suốt bốn cấp độ Thiền hành luôn luôn cần có sự hỗ trợ tương ưng của trí tuệ Thế gian và trí tuệ Bát nhã. Cụ thể, bốn giai tầng của thiền Minh sát Vipassana dùng quán chiếu thân – tâm qua từng hơi thở như sau:
Sơ thiền gọi là ly dục – ly ác: trí tuệ Thế gian giúp thiền giả tránh được tham lạm – thù hận – mê muội nhưng trí tuệ Bát nhã bằng khả lực Tàm - Quý lại giúp thiền giả bổ sung lối nghĩ tri túc cùng nếp sống thiểu dục miên mật. Tiếp đó, trí tuệ Thế gian giúp thiền giả tránh được ác đạo bằng lý tính nhưng trí tuệ Bát nhã vốn thuần thiện sẽ giúp thiền giả bổ sung bằng nghĩ tốt - làm thiện liên tục bởi họ luôn ý thức rằng: hảo đức vốn duy ninh (tạm hiểu: nghĩ tốt - làm thiện luôn thì thân - tâm mới mãi an yên được).
Nhị thiền gọi là nội tĩnh - nhất tâm: trí tuệ thế gian giúp thiền giả giữ lấy thân mạng bình tĩnh – thần thức nội định bởi họ thấu rõ được bản chất của vấn đề - hiện trạng – sự vật. Tiếp đó, trí tuệ Bát nhã sẽ giúp thiền giả nhất tâm không loạn, tức là họ không bị ngoại cảnh làm cho thân - tâm vọng động theo. Nói như Kinh Di giáo: Chế tâm nhất xứ - vô sự bất biện.
Tam thiền gọi là chánh niệm – tỉnh thức: trí tuệ Thế gian giúp thiền giả tiếp cận với suy nghiệm đúng đắn một cách tỉnh táo. Tiếp đó, trí tuệ Bát nhã vốn thuần thiện – vô nhiễm lại có trợ thủ đắc lực từ Tinh tấn Ba la mật (*)sẽ giúp thiền giả luôn ở trong trạng thái chánh niệm – tỉnh thức này.
Tứ thiền gọi là bất lụy – bất lạc: trí tuệ Thế gian giúp thiền giả cảm thấy băn khoăn – lo lắng (lụy) cần giải quyết sự việc một cách khoa học, rồi cảm nhận hưng phấn - hạnh phúc (lạc) khi giải xử thành công thực trạng. Tiếp đó, trí tuệ Bát nhã sẽ giúp họ buông dần – bỏ hẳn hai trạng thái lụy – lạc này, ngõ hầu đi vào lối Trung đạo giữa hai bờ buồn – vui của nhân thế. Đó là lối đi không ép xác – cưỡng ý dể gây căng thẳng tác chứng trầm cảm, cũng không lạm hưởng dục lạc trần thế dẫn đến dể quên tạo phước – hành thiện nên thọ phúc mạng đời người sớm mãn.
Cuối cùng, xin quay về Chân như – Phật tánh trong mỗi chúng nhân mà song thân là hai phần không thể thiếu trong dòng chảy huyết quản của từng con người. Từ đó, tôi trực ngộ ra rằng: pháp môn Niệm Phật tam muội của Ngài Đại Thế Chí là diệu pháp bất biến cho hành trình thiền Vipassana. Cũng như, xin tri ân Phật đà Giáo chủ Tây phương – Đông phương bằng dòng thiền cá nhân tôi gọi là: “thiền Song thân” sau như thay cho lời kết của bài viết này:
Hít vào, niệm: Nam mô A Di Đà Phật – Ba,
Nín thở, niệm: Nam mô Tiêu tai – Diên thọ Dược Sư Quang vương Phật – Mẹ,
Thở ra, niệm: Om – Va – J – Ra - Pa - Ni – Hum (**) tiêu trừ ác nghiệp thân - khẩu - ý.
Chú giải:
(*) Ba la mật là không tích trữ cá nhân cũng không tự có, mà là khả lực của con người nhằm buông dần – bỏ hết ngũ độc gồm tham – sân – si – nghi – mạn, ngõ hầu thấu đạt quả vị Bồ tát trên cả hai phương diện nguyện và hành.
(**) Thần chú Kim cương thủ này có tác dụng xóa dần – bỏ hẳn những tập tính xấu hằng ngày – những chướng duyên thường nhật của nhân sinh, ngõ hầu giúp chúng ta bổ sung - xây dựng một đời sống tốt dần – thiện lương đối với bản thân – gia đình – dòng họ - cộng đồng. Cụ thể, từ hảo ý sẽ sinh trưởng và miên dưỡng hảo hành giúp mọi người tích đức từng ngày nhằm nhiếp phục nghịch cảnh – chế phục chướng ngại để hướng đến đời sống cá nhân an yên trong từng sát-na thời gian (=0.013 giây theo Câu xá luận).
CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT
Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.
STK: 117 002 777 568
Ngân hàng Công thương Việt Nam
(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)
TIN LIÊN QUAN
Dành cho bạn
Giữ ấm cho nhau giữa đời gió rét
Phật pháp và cuộc sống
20:17 02/12/2025
Những ngày này, gió thổi từ đâu đó rất xa, chạm vào lòng phố, chạm vào vai người đi đường, rồi len vào từng kẽ áo.
Mùa hoa nở trong tâm
Phật pháp và cuộc sống
16:21 02/12/2025
Như một cơ duyên mà Bụt muốn tôi có mặt trong hành trình này. Sau đại dịch, khi nhân loại đối diện với quá nhiều mất mát và bất an, tôi cũng đứng trước những câu hỏi lớn về ý nghĩa của sự sống, về nơi nương tựa bình an giữa dòng đời biến động.
Im lặng trong một mối quan hệ: Khi không cùng tần số, mọi thứ sẽ tự động tách rời
Phật pháp và cuộc sống
15:15 02/12/2025
Khi không cùng tần số, mọi thứ sẽ tự động tách rời. Những kết nối sẽ biến mất từ trong tâm thức, tạo nên khoảng cách vô hình… Vì vậy mà lắng nghe cũng là một kỹ năng sống. Nếu muốn nước mới được rót vào ly trà, thì đừng đặt mình cao hơn ấm trà của thiên hạ.
Điều mang theo sau cái chết
Phật pháp và cuộc sống
09:45 02/12/2025
Chúng ta đang sống trong thế gian này, nhưng tất cả những gì ta theo đuổi - dù là nghề nghiệp, danh tiếng, nhà cao cửa rộng hay những hào nhoáng của thành tựu - rốt cuộc cũng chỉ là giả hợp.
Xem thêm
