Thứ bảy, 29/11/2025, 09:23 AM

Tình yêu là lực hút của cảm xúc, bao dung là chiều cao của trí tuệ

Trần Việt Nhân

Người ta thường gắn kết tình yêu với bao dung như hai mặt của một đồng tiền: “Càng yêu nhiều, càng dễ tha thứ.” Nhưng dưới lăng kính triết học, mệnh đề này cần được xét lại, bởi nó ẩn chứa nhiều nghịch lý.

Trong lịch sử tư tưởng, tình yêu thường được xem như sức mạnh cảm tính, một sự thôi thúc vượt ngoài lý trí. Khi yêu, con người có xu hướng phóng chiếu lý tưởng của mình lên đối tượng, che mờ những khuyết điểm. Vì thế, tha thứ trong tình yêu nhiều khi chỉ là sự kéo dài ảo tưởng, là một hình thức che giấu sự bất toàn của cả hai.

Nhưng cảm tính, như Hegel từng nói, chỉ là một nấc thang thấp trong tiến trình nhận thức. Nếu tình yêu chỉ đứng yên ở tầng cảm xúc, nó không đủ sức nâng con người đến sự bao dung thực sự.

Bao dung, ngược lại, không chỉ là cảm xúc. Nó là hành vi được nâng đỡ bởi lý trí và sự hiểu biết. Để bao dung, ta cần thấy rõ tính giới hạn của con người, tính tất yếu của sai lầm, và bản chất vô thường của cuộc sống. Bao dung không đơn thuần xuất phát từ tình yêu dành cho một cá nhân, mà từ một tầm nhìn rộng lớn hơn gần với tinh thần phổ quát.

Ở đây, bao dung có tính chất siêu vượt tình yêu cá nhân. Nó không còn là phản ứng chủ quan, mà là một phẩm chất mang tính khách quan, giống như Kant từng phân biệt giữa “tình cảm” và “bổn phận”. Bao dung gần với ý thức đạo đức, chứ không phải sự yếu mềm của con tim.

Tình yêu như thế nào mới thật sự hạnh phúc?

Tình yêu là lực hút của cảm xúc, bao dung là chiều cao của trí tuệ 1 — Ảnh minh họa.

Nếu “càng yêu nhiều càng dễ tha thứ” thì tại sao trong thực tế, càng yêu, con người lại càng dễ bị tổn thương, càng khó bỏ qua? chính vì tình yêu luôn đi kèm với kỳ vọng, và kỳ vọng tất yếu dẫn đến thất vọng. Một lỗi lầm nhỏ nơi người dưng là chuyện thoáng qua; nhưng nơi người ta yêu, nó trở thành vết cắt sâu.

Vậy nên, tình yêu không đảm bảo bao dung; ngược lại, đôi khi chính tình yêu lại làm ta cố chấp hơn, bởi ta cảm thấy bị phản bội bởi chính kỳ vọng của mình.

Nếu nhìn từ triết học hiện sinh, ta có thể nói tình yêu là một cuộc gặp gỡ giữa hai hữu thể bất toàn. Bao dung chỉ thực sự xuất hiện khi mỗi người đủ can đảm chấp nhận sự bất toàn ấy cả nơi mình lẫn nơi người khác. Khi đó, tha thứ không còn là một phép thử tình yêu, mà là một hành vi tự do, xuất phát từ sự hiểu biết và lựa chọn.

Bao dung đích thực không phải là hậu quả của tình yêu, mà là nền tảng để tình yêu có thể tồn tại lâu dài. Tình yêu không nâng đỡ được bao dung; chính bao dung mới giữ cho tình yêu không sụp đổ dưới sức nặng của kỳ vọng và tổn thương.

Triết học dạy ta rằng không thể đánh đồng hai phạm trù này. Tình yêu là lực hút của cảm xúc; bao dung là chiều cao của trí tuệ. Có tình yêu mà không có bao dung, tình yêu dễ rơi vào chiếm hữu và đổ vỡ. Có bao dung mà không có tình yêu, mối quan hệ vẫn có thể duy trì trên nền tảng nhân bản.

Vì thế, câu nói “càng yêu nhiều càng dễ tha thứ” chỉ đúng một phần, và trở thành nguy hiểm nếu ta biến nó thành tuyệt đối. Tha thứ không phải bằng chứng của tình yêu, mà là bằng chứng của sự trưởng thành tinh thần.

CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT

Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.

STK: 117 002 777 568

Ngân hàng Công thương Việt Nam

(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)

Tối 27/11, tại Trung tâm hội nghị - yến tiệc The Adora Dynasty (TP.HCM), chương trình “Mỗi đêm nhạc - Một mảnh đời” số 53 với chủ đề “Gửi về miền bão lũ” đã diễn ra trong không khí ấm áp, quy tụ nhiều ca sĩ - nghệ sĩ nhằm gây quỹ hỗ trợ đồng bào Huế và Gia Lai (Bình Định cũ) bị ảnh hưởng bởi thiên tai lũ lụt.