Bảo vệ thành phố Phật giáo cổ đại trong cuộc chiến ở Afghanisttan

Sau khi được phát hiện lại vào những thập niên 1960 giữa thế kỷ 20, các nhà khảo cổ phải mất nhiều thập niên mới tìm đến địa điểm đó, và các cuộc khai quật không thường xuyên, nhằm phục hồi thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak này, mãi đến năm 2009, mới bắt đầu công vào công việc. Kể từ đó, những gì họ đã khai quật được thật đáng kinh ngạc: hàng chục ngôi tự viện, bảo tháp, tu viện độc nhất vô nhị chưa từng thấy, những bức họa sống động, hàng nghìn tác phẩm quý giá, và khoảng 600 pho tượng Phật lớn - phong cách tương tự với những pho tượng bị phá hủy bởi phiến quân Taliban tại Bamiyan vào năm 2001.

Các nhà khảo cổ học cũng đã bắt đầu phát hiện những tài liệu bằng văn bản - các văn tự trên vỏ cây bu lô là tiêu biểu cho những tài liệu cổ xưa nhất từng được khám phá. 

Các nhà khảo cổ học đã bắt đầu phát hiện được bằng chứng của một khu di tích thuộc thời đại Đồ Đồng nằm ngay bên dưới thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak này, nghĩa là có ít nhất 5.000 năm lịch sử nhân loại tại thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak. Mặc dù mới chỉ có 10% khu di tích được khai quật, những gì họ phát hiện được đã và đang ghi chép lại lịch sử của Phật giáo, Afghanistan và cả thế giới.

Thật đáng buồn thay; nền văn minh cổ đại này đang trong tình trạng nguy hiểm trầm trọng. Thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak nằm trên lớp trầm tích đồng lớn thứ hai trên thế giới, và trong năm 2007, nó đã được Chính phủ Afghanistan bán lại cho một công ty khai thác mỏ của Trung Quốc, họ có kế hoạch khai thác số lượng đồng được ước tính có giá trị lên đến khoảng 100 tỷ USD. Tập đoàn Xây lắp Luyện kim Trung Quốc MCC (China Metallurgical Group Corporation) dự tính sẽ khai thác mỏ theo phương pháp lộ thiên tại thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak.

Điều đó có nghĩa là gì? Nó có nghĩa là thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak và toàn bộ dãy núi sẽ bị đặt chất nổ tung đổ nát thành đá vụn. Nó có nghĩa là vô số người dân Afghanistan ở khu vực này sẽ bị ép buộc sơ tán và di dời đi nơi khác, và họ không bao giờ có cơ hội trở về bản làng của họ do những độc tố lâu dài từ việc khai thác mỏ. Nó có nghĩa là để lại một miệng núi lửa khổng lồ, nơi đã có một thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak trải dài suốt diện tích 500.000 mét vuông. Nó có nghĩa là xóa sổ tất cả văn hóa và lịch sử mà Thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak chứa đựng khỏi bề mặt Trái Đất.

Lần đầu tiên tôi đọc về thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak trên tờ Thời báo New York (New York Times) vào năm 2010. Câu chuyện xoay quanh tiềm năng, sự phát kinh tế trong khu vực bị chiến tranh tàn phá - dự án của Trung Quốc được thiết lập tại thành Logar đầy biến động thuộc lãnh thổ Taliban là tiêu biểu cho sự đầu tư lớn nhất trong lịch sử quốc gia Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan. Câu chuyện hầu như không hề đề cập gì đến việc đây là một địa điểm khảo cổ thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak.

Sau đó tôi được biết rằng những tàn tích khảo cổ này vô cùng rộng lớn, có thể so sánh được với các địa điểm như Pompeii và Machu Picchu. Toàn bộ thành phố cổ đại này đều có thể bị hủy diệt hoàn toàn vào bất cứ lúc nào. Bản thân tôi phải tận mắt nhìn thấy cho được thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak trước khi nó bị phá hủy. Lần đầu tiên tôi đến thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak vào năm 2011, và trong suốt bốn năm tiếp theo, tôi đã ghi lại tư liệu về những nỗ lực khảo cổ học, cuộc chạy đua với thời gian của các nhà chuyên gia nhằm cứu lấy những di vật nhỏ có thể dời đi được trước khi những chiếc xe ủi ập đến.

Có vẻ như Chính phủ nước Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan và Tập đoàn Xây lắp Luyện kim Trung Quốc MCC (China Metallurgical Group Corporation) nghĩ rằng sẽ chẳng còn ai quan tâm nếu như những pho tượng và mấy tòa nhà cũ kỹ bụi đất này biến mất qua một đêm. Có thể họ cảm thấy không ai có thể biết được? Là nhân chứng duy nhất của thảm họa quốc tế đang rình rập này, tôi đã cảm thấy mình có trách nhiệm đưa việc phá hoại di tích này ra cộng đồng quốc tế.

Đối với tôi thì đây là một câu chuyện về lòng tham và sự băng hoại của Tập đoàn Xây lắp Luyện kim Trung Quốc MCC (China Metallurgical Group Corporation) đối với một trong những khám phá khảo cổ tối quan trọng nhất trong thời đại của chúng ta.

Mỗi ngày khi tô lái xe đến thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak từ Kabul, thành phố ở phía Đông miền Trung của Afghanistan, là thủ đô của quốc gia này và là thủ phủ của tỉnh Kabul, tâm trí tôi đã luôn nghĩ về mối đe dọa chết chóc bởi bom hay mìn cài bên đường. Các nhà khảo cổ học tại khu vực di tích này đã làm việc với những mối hiểm nguy đến mạng sống liên tục như thế từ Taliban. Cái chết luôn hiện diện phía trước rất lớn nhưng đó là mối nguy cơ mà chúng tôi sẵn sàng đón nhận.

Động lực đầu tiên của tôi là ghi lại tất cả những khám phá diệu kỳ tại thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak, để sau khi khu vực này bị phá hủy thì ít ra cũng có những ghi chép hình ảnh về sự tồn tại của nó. Nhưng càng ở lâu tại thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak và nhìn thấy vẻ đẹp hùng vĩ và tầm quan trọng của nó, tôi càng nhận ra rằng tôi không thể nào chỉ quay phim nơi đây; tôi phải làm gì đó để hoàn toàn ngăn chặn việc thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak này bị tàn phá. Tuy nhiên, mong muốn thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak không chỉ được chia sẻ bởi tôi và các nhà khảo cổ học.

Vào năm 2012, để đáp lại các phương tiện truyền thông đại chúng đưa tin về những dự tính của Tập đoàn Xây lắp Luyện kim Trung Quốc MCC (China Metallurgical Group Corporation) tại thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak, cộng đồng Phật giáo trên khắp thế giới đã đồng lên tiếng phản đối. Các quốc gia Phật giáo Thái Lan, Việt Nam, Sri Lanka, Budapest, Ấn Độ thậm chí ngay cả Trung Quốc vô cùng mạnh mẽ phản ứng. Đài Truyền hình Chánh pháp (Dhamma Media Channel) của Đại già lam Dhammakaya loan tin khắp thế giới về việc thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak đang bị đe dọa tàn phá. Các tu sĩ của chùa này đã phân bố hai đơn kiến nghị chính thức tại các trường học và đại học trên toàn quốc, một là đối với ông Harmid Karzai, tổng thống của Afghanistan, và một là với tổ chức Liên Hợp Quốc. Cả hai đơn thỉnh cầu đều có được hơn 60,000 chữ ký mỗi đơn.

Trong suốt thời gian này, tôi dùng các phương tiện truyền thông xã hội để loan tin khắp thế giới về thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak, và quyết định biến những thước phim của tôi thành một bộ phim tài liệu: cứu lấy thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak. Trên phương tiện truyền thông xã hội qua facebook và twitter đã lên đến hàng nghìn lượt người biết đến... và sau đó lên đến hàng vạn người truy cập. Do sự phản đối và chú ý của dư luận công chúng từ bộ phim tài liệu của tôi, Tập đoàn Xây lắp Luyện kim Trung Quốc MCC (China Metallurgical Group Corporation) và Chính phủ nước Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan đã trì hoãn việc phá hủy thành phố đến cuối năm 2013. Khi thời hạn đó đến gần, tôi lại dùng các phương tiện truyền thông xã hội để nâng cao sự nhận thức hơn nữa, và một lần nữa do áp lực gia tăng, Tập đoàn Xây lắp Luyện kim Trung Quốc MCC đã trì hoãn công tác phá hủy lại. Nhưng thời gian chóng qua mau. Mặc dù đã trì hoãn vài lần, Tập đoàn Xây lắp Luyện kim Trung Quốc MCC vẫn có kế hoạch gấp rút phá hủy thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak bất cứ lúc nào.

Afghanistan đang thương mại hóa lịch sử quốc gia (cũng như của nhân loại) để đổi lấy một món quà trước mắt thì rồi đây sẽ thất bại trong việc đem lại lợi ích cho người dân về kinh tế, bởi số tiền ba tỷ USD do Trung Quốc chi trả gần như tất yếu là sẽ bị mất đi do nạn tham nhũng của Chính nước Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan. Thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak chỉ mang lại lợi ích cho Trung Quốc và tạm thời chỉ có thế. Nó sẽ xóa đi vĩnh viễn một phần quan trọng của lịch sử Afghanistan và thay thế những miệng núi lửa khổng lồ độc hại.

Chúng ta với vai trò trong một xã hội toàn cầu hóa phải làm gì đó. Một cách có thể cứu được thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak đó là Chính phủ nước Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan can thiệp để dừng ngay việc tàn phá di tích Phật giáo cổ đại này, và kiến nghị UNESCO công nhận thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak là một khu di tích lịch sử thế giới. Chỉ có Chính phủ nước Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan mới có thể kiến nghị UNESCO.

Bộ phim Cứu lấy Thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak của tôi đã sẵn sàng được công chiếu trên toàn thế giới, và tôi đang sắp xếp một cuộc vận động toàn cầu để nhiều người hơn nữa được biết đến mối đe dọa nghiêm trọng đối với sự hủy diệt qua bộ phim này, và từ đó tạo ra được một phong trào quốc tế để đặt áp lực lên Tập đoàn Xây lắp Luyện kim Trung Quốc MCC (China Metallurgical Group Corporation) và Chính phủ nước Cộng hòa Hồi giáo Afghanistan. Đây là cách chúng ta đảm bảo rằng thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak độc nhất vô nhị này có thể khai quật hoàn toàn bởi những người chuyên môn trong nghiệp vụ, và được bảo tồn di sản vô giá cho các thế hệ tương lai.

Tuy nhiên, chúng tôi cần sự giúp đỡ. Là một nhà làm phim, tôi tin vào sức mạnh của bộ phim tài liệu có thể gợi lên sự đồng cảm và thúc đẩy mọi người hành động. Vì vậy, gần đây tôi đã ra mắt cuộc phát động cho Ngày #SaveMesAynak vào ngày 1 tháng 7, một sự kiện toàn cầu để hỗ trợ viên ở khắp mọi nơi sẽ thống nhất với nhau để cứu vãn lịch sử quý báu này. Càng nhiều người xem và nói về bộ phim tài liệu của chúng tôi, và biết được vẻ đẹp với tầm quan trọng của thành phố Phật giáo cổ kính Mes Aynak, may ra cơ hội cứu vãn được lịch sử Phật giáo quý giá này.

Tất cả những kinh phí và sự nỗ lực của chúng tôi đều hướng đến sứ mệnh thiêng liêng trên. Thông qua các phương tiện truyền thông xã hội, chúng tôi dự định sử dụng Ngày #SaveMesAynak này để kích hoạt sự phản ứng, đối thoại và hành động trên toàn thế giới. Tôi cũng mong muốn trở lại Afghanistan để diện kiến chính quyền địa phương và dâng lên ngài Ashraf Ghani, Tổng thống nước cộng hòa Hồi giáo Afghanistan một bản sao đơn kiến nghị với 100.000 chữ ký. Chúng tôi hiện đã có được 76.000! Tôi hy vọng rằng tiếng nói đoàn kết của chúng ta thật vang xa và không thể bị phớt lờ... và ngay cả ông ta cũng không thể phớt lờ được sự đồng thanh lên tiếng của hàng trăm nghìn và nhiều hơn nữa.

Ý tưởng rằng vì sự lợi nhuận kinh doanh có thể xóa đi 2.000 năm lịch sử Phật giáo và 5.000 năm lịch sử nhân loại là một điều không thể nghĩ bàn, thế nhưng lại có thể xảy ra. Và chúng ta không thể để cho hành động vô lý như vậy có thể xảy ra được. Tôi tin rằng bộ phim tài liệu của tôi và cuộc vận động thắp sáng lên ngọn hải đăng ý thức sau đó sẽ cho chúng ta cơ hội tốt để cứu lấy di tích lịch sử văn hóa Phật giáo mang tính nhân văn tuyệt hảo và quan trọng này.

Chúng tôi cần quý bạn giúp đỡ, vì vậy tôi xin quý bạn vui lòng tham gia vào phong trào toàn cầu để Ngày #SaveMesAynak luôn được khởi sắc. Chúng ta hãy cùng nhau một lòng đoàn kết, đồng quyết tâm cứu vãn lấy di tích lịch sử quý báu này. 

Brent Huffman, nhà làm phim tài liệu và giáo sư tại Đại học Northwestern, Hoa Kỳ.

Trang vận động: igg.me/at/SaveMesAynak

Trang web: www.savingmesaynak.com

Facebook: Facebook.com/SavingMesAynak

Twitter: Twitter.com/SavingMesAynakHelp #SaveMesAynak

Vân Tuyền