Thứ tư, 01/10/2025, 15:56 PM

Đời sống Bồ tát

Nguyễn Thế Đăng

Đời sống Bồ-tát có hai công việc: tự giác và giác tha. Hai công việc ấy đi liền với nhau, tự giác đến đâu thì giác tha đến đó, và sự giác tha nâng cấp cho tự giác.

Giác cái gì? Giác nền tảng của vũ trụ và chúng sanh mà kinh Pháp hội Pháp giới Thể tánh Vô phân biệt nói là “... pháp giới thể tánh, pháp giới tánh, tánh Không, thể tánh của tâm, tánh Như, trí quang minh...”. Còn giác tha là giác cho chúng sanh, như kinh nói, “... nhiếp thủ giáo hóa chúng sanh, tịch tịnh các khổ não của tất cả chúng sanh...”.

Để tự giác, Bồ-tát tu tất cả các hạnh Bồ-tát như sáu Ba- la-mật, đại từ đại bi... không bỏ sót pháp nào; có điều quy tất cả các pháp môn về nền tảng của chúng là tánh Không.

Như tu bốn Niệm xứ, kinh nói:

“Lại này Bửu Trượng Thiên tử! Bồ-tát quán thân, hành thân niệm xứ. Biết thân quá khứ không có biên tế, biết thân vị lai không có hướng đến, biết thân hiện tại như cỏ cây ngói đá tường vách. Nếu có thể quán thân như vậy, thân hành là thể tánh thân, si hành tịch tịnh, tư duy đồng hành cũng không có phát khởi, chẳng tư duy chẳng khởi không tư duy. Đây gọi là lìa ngã, thức không chỗ trụ. Tu thân niệm xứ hành, cũng không có pháp tu hành được, cũng chẳng phải chẳng tu hành. Biết tất cả pháp không có thể tánh, cũng chẳng phải không có tánh. Quán thân như vậy mà tu thân hành.

Đời sống Bồ tát 1 — Nam Mô Quán Thế Âm Bồ Tát

Quán tâm như huyễn hóa, biết tâm như tiếng vang dội lại, như thật biết tâm, thọ vui chẳng luyến, thọ khổ chẳng khổ, thọ chẳng vui khổ chẳng mất chánh niệm, chẳng nắm lấy vô minh; lìa thọ, nơi thọ chẳng bị nó lôi kéo. Đây gọi là thấy biết như thật thọ niệm xứ.

Nếu có thể quán thọ như vậy, hành giả ở nơi thọ, tâm không sở hành, tâm chẳng an trụ. Tất cả tâm ấy cũng chẳng buông bỏ, tâm Bồ-đề chẳng quên mất cũng chẳng xa lìa. Đây gọi là quán tâm, hành tâm niệm xứ.

Khéo biết pháp, thấy biết pháp, hành pháp, không niệm không tư duy, nhập vào pháp tánh không có thân thọ và tâm. Chẳng phải quán tướng các pháp, chẳng phát khởi kiến hành, nhập vào pháp tánh. Đây gọi là quán pháp, hành pháp niệm xứ. Là tất cả pháp hòa hợp tụ tập trong thể tánh nhưng thể tánh không có vật như hư không”.

Bốn Niệm xứ được hành trong tánh Không để chứng ngộ tánh Không. Được hành trong tánh Không hay pháp tánh nghĩa là bắt đầu trong tánh Không và chấm dứt trong tánh Không. Pháp môn bốn Niệm xứ hiển thị tánh Không hay pháp tánh hay pháp giới thể tánh vô phân biệt.

Bồ-tát hành tánh Không, và việc giáo hóa làm cho chúng sanh hết khổ... đều diễn ra trong tánh Không:

“Lại này Thiên tử! Nếu có Bồ-tát huệ nhãn thanh tịnh thấy biết như thật, với tất cả pháp tùy thấy pháp nào đều không chỗ thấy, không có động lay, được trí vô động, không hành không nhân không duyên. Tại sao vậy? Nếu chẳng hành là vô phân biệt, dứt diệt các vọng tưởng hy vọng tham bám, đó là Bồ-tát rời lìa các sở hữu. Bồ-tát cũng hành tất cả chỗ hành của chúng sanh, vì muốn giáo hóa họ, vì muốn chứa họp tất cả pháp trợ bồ-đề, vì nhiếp thủ chánh pháp, vì chẳng dứt mất giống Tam Bảo. Chỗ sở hành của Như Lai nơi thể tánh thanh tịnh tất cả pháp không có phân biệt. Vì dùng thể tánh thanh tịnh bát-nhã ấy nên biết bồ-đề thể tánh thanh tịnh. Vì biết bồ-đề thể tánh thanh tịnh nên biết chúng sanh thể tánh thanh tịnh. Vì biết chúng sanh thể tánh thanh tịnh nên biết tất cả pháp thể tánh thanh tịnh. Vì biết tất cả pháp thể tánh thanh tịnh nên ở nơi các pháp thể tánh được như thật trí. Vì được như thật trí nên tùy sự được nghe vốn là pháp giới tánh mà tuyên nói vô phân biệt”.

Sự tự giác của Bồ-tát không lìa khỏi giác tha, vì cả hai đều ở trong tánh Không và hoạt động trong tánh Không: “Là người không tranh tụng vì bình đẳng tất cả chúng sanh vậy. Là người khéo tự thủ hộ vì thủ hộ người khác vậy.

Là người điều phục tự tâm vì chẳng tìm lỗi người khác vậy. Là người ưa thủ hộ vì thủ hộ tâm tất cả chúng sanh vậy. Là người không có dị hạnh vì được một vị với tất cả pháp vậy. Là người ban đầu quán Không vì tất cả pháp (là Không) vậy. Là người điều phục các kiến chấp vì khéo giáo hóa vậy. Là người không có tưởng và hành vì điều phục các chúng sanh tưởng và hành vậy. Là người biết Vô nguyện vì sở nguyện đầy đủ khéo điều phục vậy. Là người Nhất thiết trí vì quán Vô tác vậy. Là người hành thiện vì chẳng biết đủ vậy... Là người chẳng tự khen vì chẳng hý luận về người khác vậy. Là người Vô đẳng đẳng trí vì đủ Phật pháp vậy. Là người Vô sanh pháp nhẫn vì nhẫn tất cả pháp vô sanh vô diệt vậy”.

Trong nhan đề bộ kinh “Pháp giới Thể tánh Vô phân biệt” thì thể tánh vô phân biệt này là tánh Không. Đạt đến Vô sanh pháp nhẫn là đã giải thoát, nhưng vì “bổn nguyện” nên Bồ-tát tiếp tục tu hành đến quả vị Phật, bậc hoàn toàn đạt rốt ráo tánh Không:

“Ngài Văn-thù-sư-lợi Bồ-tát nói: Này Thiên tử! Chư Phật Thế Tôn cũng chẳng phân biệt thể tánh mà thuyết pháp. Không sanh không diệt, không nhân không duyên, không đi không đến, không có chúng sanh chẳng phải không chúng sanh, không ô nhiễm không trắng sạch, không sanh tử không Niết-bàn, chư Phật Thế Tôn thuyết pháp như vậy”.

Tánh Không, tánh Như ấy không phải tìm ở nơi không có sắc, không có tướng, không có sanh tử, mà là tìm nơi sắc, tướng và sanh tử; vì tánh Không, tánh Như chính là thể tánh của sắc, tướng và sanh tử:

“Ngài Văn-thù-sư-lợi Bồ-tát nói: Này Thiên tử! Vì hiểu rõ thể tánh của thân kiến nên gọi là Phật xuất thế. Vì hiểu rõ thể tánh của vô minh, hữu và ái nên gọi là Phật xuất thế. Vì hiểu rõ thể tánh của tham sân si nên gọi là Phật xuất thế.

Này Thiên tử! Thị hiện thể tánh bình đẳng của điên đảo gọi là Phật xuất thế. Này Thiên tử! Hiểu rõ thể tánh của các kiến chấp gọi là Phật xuất thế. Này Thiên tử! Hiển bày thể tánh pháp giới của ấm giới và nhập gọi là Phật xuất thế.

Này Thiên tử! Phật xuất thế là các pháp vô sanh. Đây gọi là diễn thuyết pháp vô sanh vậy. Pháp vô sanh ấy không có sanh tử cũng không có Niết-bàn”.

Thân kiến, vô minh, hữu, ái, tham sân si, các kiến chấp, ấm giới nhập... là những thứ tạo nên sanh tử. Nhưng vị Bồ-tát không tìm cách xóa bỏ chúng, xa lìa chúng để tìm thấy tánh Không. Trái lại, chính ở nơi chúng mà Bồ-tát tìm ra tánh Không, tìm ra thể tánh pháp giới, vì tánh Không, thế tánh pháp giới, chính là thể tánh của tất cả các thứ ấy. Một lần nữa, chúng ta thấy đây là điều được ngài Văn- thù-sư-lợi nói ngay ở đầu bộ kinh: “Các pháp giới là pháp giới thể tánh”.

Bồ-tát vì tu đại bi mà không lìa bỏ chúng sanh, nhưng “đồng sự” với chúng sanh mà không bị ô nhiễm bởi chúng sanh và nghiệp của chúng sanh , bởi vì Bồ-tát hiểu rõ thể tánh của chúng sanh. Chính sự hiểu rõ (giác) này lật ngược cái bất tịnh thành thanh tịnh, cái chia cắt phân biệt thành cái toàn thể vô phân biệt, lật ngược sanh tử thành Niết-bàn.

Bồ-tát vì đại bi mà không lìa bỏ thế giới (ấm, giới, nhập), không bỏ rơi chúng sanh (tham, sân, si) nhưng nhờ trí huệ thấy được thể tánh vô phân biệt của thế giới và chúng sanh nên không bị ô nhiễm, không bị chao đảo, “không hy vọng và lo sợ”. Bồ-tát phải “nhẫn” với thế giới và chúng sanh cho đến cấp độ không còn gì để phải nhẫn nữa là Vô sanh pháp nhẫn: “Các pháp vô sanh. Pháp vô sanh ấy không có sanh tử cũng không có Niết-bàn”.

Với bổn nguyện, Bồ-tát hợp nhất được hai cái tưởng như hoàn toàn đối nghịch là trí huệ và đại bi, giải thoát và hóa độ, Niết-bàn và sanh tử. Hai cái ấy thách thức nhau; trí huệ thách thức đại bi và đại bi thách thức trí huệ. Thách thức bởi vì đại bi thì có tính chất dính dấp còn trí huệ thì có tính chất cắt đứt. Chính là hòa giải và hòa hợp hai cái thách thức với nhau đó mà Bồ-tát tiến bộ trên con đường tự giác, giác tha, giác hạnh viên mãn.

Đời sống Bồ-tát, hơi thở và nhịp tim của Bồ-tát là trí huệ và đại bi.

CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT

Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.

STK: 117 002 777 568

Ngân hàng Công thương Việt Nam

(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)

Dành cho bạn

Kinh Lương Hoàng Sám (Quyển 6)

Kinh Hoa Nghiêm: Nguồn gốc, ý nghĩa và nội dung

Kinh Mi Tiên Vấn Đáp: Vào cửa nào để đầu thai?

Kinh Lửa Cháy (Aditta-pariyaya Sutta)

Kinh tám điều giác ngộ của bậc đại nhân (Tiếng Việt)

Kinh Pháp Diệt Tận

Kinh Thủ Lăng Nghiêm (Quyển 5)

Kinh Đức Phật nói về hương giới đức

Kinh A Nậu La Độ

Kinh trợ duyên cho người hấp hối

Liệu pháp tâm linh mang lại lợi ích nhất cho em bé khi còn trong bụng mẹ

Phật pháp và cuộc sống

09:37 22/11/2025

Bất kỳ người làm mẹ nào cũng đều cảm thấy vô cùng hạnh phúc khi biết mình đang mang trong mình một mầm sống. Bởi đứa con là kết tinh của tình cảm vợ chồng, là niềm hy vọng và ước mơ của đấng sinh thành về một em bé khỏe mạnh, ngoan ngoãn và thành đạt sau này.

Tối giản của tỷ phú Warren Buffett dưới góc nhìn Thiền học

Phật pháp và cuộc sống

09:28 22/11/2025

Hôm qua, tôi có đọc trên link báo kenh14.vn đăng bài: Tỷ phú Warren Buffett: 3 nguyên tắc “tối giản” chỉ người biết kiếm tiền mới hiểu, người nghèo dành cả đời chưa chắc đã ngộ ra.