Chính phần lịch sử này khiến cho Bổn sư của chúng ta rất bình thường như một con người, nhưng cũng vô cùng vĩ đại và vô cùng đặc biệt. 

Nếu Đức Phật không phải là một con người thì đó là bất hạnh cho chúng ta và cho thế giới này. May mắn cho nhân loại ngày nay Đức Phật là một con người lịch sử. Ngài sanh ra như mọi con người, ngài lớn lên như mình, ngài uống sữa mẹ như mình, ngài cũng hưởng thụ dục lạc như mình, ngài cũng có những cảm nhận và cảm xúc của con người, ngài có gia đình, có vợ con, và cuối cùng, ngài từ bỏ và xuất gia. Lịch sử của Đức Phật như một con người mới là điều đặc biệt và siêu việt của Phật giáo. Nghiên cứu lịch sử của ngài không chỉ là đọc về những con số, những sự kiện, những tên tuổi mà học những tư tưởng, triết lí, là rút ra những bài học, rằng nếu như Đức Phật là một con người có thể làm được, thì chúng ta ở vị thế con người cũng có thể làm được. Đó là động lực lớn nhất cũng là sự cổ vũ lớn nhất của chúng ta, những con người nhỏ bé giữa xoay vần cuộc đời. 

Ngày nay khi xã hội nhiều biến động và có quá nhiều thứ vượt qua tầm kiểm soát và giải quyết của bản thân, chúng ta không khỏi sinh ra sự hoài nghi về năng lực bản thân. Khi nỗi lo lắng và sợ hãi làm chủ cảm xúc, chúng ta sẽ không đủ lí trí và khách quan nhìn nhận vấn đề mà bị cuốn theo suy nghĩ tìm cách giải quyết nhanh nhất, một trong những cách thức cực đoan và cảm tính có phần u mê là tìm đến cúng bái, vái van, giải hạn, xin lộc,.. 

Niềm tin và lòng tôn kính của giáo đồ sẽ làm hưng thịnh và phát triển một tôn giáo. Tuy vậy, khi niềm tin được nuôi lớn từ sự mông lung trong nhận thức và mong cầu về tham dục thì nền móng chánh tín dễ bị lung lay, sự trung thành và gắn kết dễ dàng sụp đổ khi mong muốn không được đáp ứng. 

Vì tâm lí này, rất nhiều đạo phái, và cả tín đồ cố gắng tô vẽ thêm những linh thiêng huyền bí, những siêu phàm vô thực quanh vị giáo chủ của mình, nhằm tăng độ uy tín và thu hút thêm tín đồ. Nếu chạy theo guồng quay này, vô tình chúng ta bỏ quên những giá trị vĩ đại chân thật của Đức Bổn Sư. 

Quay lại với cuộc đời lịch sử của Đức Phật, để thấy rằng ngài đã từng sống trong những điều khao khát nhất của xã hội đương thời, và cả hiện đại. Sống trong đời, mấy ai không mong muốn thành tựu những giá trị về giàu sang, địa vị, quyền lực và sắc dục, chẳng qua thời nay được che đậy dưới những hình thức vi tế và tinh tế hơn thôi. Sự vĩ đại của Đức Phật ở chính ở chỗ này, điều mà con người hướng đến, những thứ khát khao có được, thậm chí khổ tâm ngày đêm để đạt được, ngài có tất cả những điều đó, và ngài từ bỏ nó. Bỏ tất cả cái “có” để đi tìm đạo, mà “không” biết nó là gì, “không” biết nó ở chỗ nào, “không” biết nó giải quyết được thắc mắc và phiền não trong mình không, một hành trình từ bỏ cái “có” ở thế gian để đi tìm cái “không” xuất thế gian mà các học giả phương Tây cảm thán con đường xuất gia của ngài là một cuộc xuất thế vĩ đại, một sự từ bỏ vĩ đại. 

Phương Tây có 1 câu nói: “Giá trị chân chính của một con người không phải là cái người ta có mà là cái người ta sống”. Cách sống, cách đối nhân xử thế, cách đối xử với nhau mới làm nên giá trị của 1 con người. Tương tự, Đức Phật vĩ đại không phải vì lí lịch hay xuất thân hoàng tộc mà vì cách ngài đã sống, đã cống hiến cho đời, đã phụng sự sứ mệnh của đạo. 

Đức Phật nói 1 câu rất triết lí nhưng cũng rất thực tế “Ta là Phật đã thành, chúng sanh là Phật sẽ thành”. Bởi vì ngài là con người – ngài làm được, chúng con là con người – chúng con cũng sẽ làm được. Đây là đặc thù của đạo Phật mà rất hiếm tôn giáo có thân thế giáo dục như thế này. Do đó, đừng đẩy đạo Phật lên cao để nó xa vời với chúng ta và đừng để nó mang tính huyền ảo. Khía cạnh thiêng liêng và giải thoát của đạo Phật là không thể phủ nhận, nhưng nó dựa trên nền tảng của thực tại, của những sự thực. Chữ Tu trong đạo Phật bắt đầu từ những chuyện rất đơn giản. “Cái hôm qua” của mình có thể xấu, có thể dở, có thể không tốt, có thể nhiều tham sân si, nhưng mình phải sửa, bởi vì Tu là sửa. 

Con đường tâm linh được biểu hiện trong cuộc sống hàng ngày, đó là nụ cười kiên cường nở ra khi gặp khó khăn, nụ cười hỉ xả nở ra khi gặp chuyện không như ý, nụ cười hoan hỉ khi thấy ai thành tựu, …, đó là nội tâm tu tập. Đức Phật ngài thể hiện được điều đó, cho nên, học lịch sử Đức Phật để đi vào trong cuộc sống của chúng ta và từ những kinh nghiệm của Đức Phật rút ra những kinh nghiệm cho bản thân  để chuyển hoá nội tâm của chính mình. 

(Tham khảo bài giảng Khái luận Phật học, giảng sư TT. Thích Viên Trí, Học viện Phật giáo Việt Nam, TP.HCM)