“Tất cả những gì trong thế gian đã là biến đổi, hư hoại đều là vô thường”. Vậy vô thường có nghĩa là không thường, không bền chắc, từ trạng thái này biến đổi qua trạng thái khác và tan hoại theo định luật thành, trụ, hoại, không hay sinh, trụ, dị, diệt.

Ví dụ như một làn sóng, khi mới nhô lên gọi là thành (hay sanh). Khi nhô lên cao nhất gọi là trụ. Khi hạ dần xuống gọi là hoại (hay dị). Khi tan rã thì gọi là không (hay diệt). Như vậy, tất cả sự vật trong vũ trụ, từ nhỏ như hạt cát đến lớn như trăng sao, đều phải tuân theo 4 giai đoạn đó cả, nên gọi là vô thường.

Cuộc sống vô thường, càng hiểu càng thương

1. Thân vô thường:

Nói đến thân vô thường, nó sanh diệt từng giây phút và rồi xâu chuỗi thời gian sẽ âm thầm đưa đẩy chúng ta dần dần vào cõi chết.

Theo như thực tế khoa học ngày nay đã chứng minh rằng, các tế bào trong cơ thể con người luôn luôn thay đổi, làm cho chúng ta mau lớn, chóng già rồi chết. Cái thân của con người như tuyết gá cành cây, sương đầu ngọn cỏ, mới thấy đó rồi lại mất đó. Tất cả không ai thoát khỏi cảnh sanh, già, bệnh, chết.

Từ khi còn nằm trong bụng mẹ đã khổ rồi, bốn bên bao bọc đen tối chẳng khác nào như chốn ngục tù đầy nhơ uế. Đến lúc chào đời cho đến khi trưởng thành, trải qua không không biết bao nhiêu bệnh hoạn, tai nạn, ưu sầu, khổ não... lúc nào cũng rình rập bên mình. Tuổi về chiều lại còn khổ hơn: nào là da nhăn, tóc bạc, má hóp, răng rụng, thân thể gầy yếu, đi đứng khó khăn, đau ốm triền miên, khổ không tả xiết, lần hồi bước vào cõi chết. Mà khi từ giã cõi đời tạm bợ, ta chỉ theo đường tội phước.

Nói đến cái chết, trong kinh Tứ Thập Nhị Chương kể rằng:

Thuở Phật còn tại thế, một hôm Ngài cho gọi chư Tỳ-kheo đến và hỏi:

- Mạng người sống được bao lâu?

Vị thứ nhất thưa rằng:

- Bạch Thế Tôn, mạng người sống được 100 năm.

Vị thứ hai nói sống được 70 năm, còn vị thứ ba nói rằng chỉ sống được vài ngày. Sau cùng, có một vị đứng lên thưa rằng:

- Bạch Thế Tôn! Mạng người sống trong vòng hơi thở.

Phật khen rằng:

- Ông đã hiểu và nói như vậy mới thật là người giác ngộ.

Thân ta vay mượn các duyên bên ngoài để sống còn. Khi duyên hết thì tan rã. Khi vô thường đến mới biết mình trong mơ, vạn vật đều vô thường. Duy chỉ còn lại nghiệp lành hay dữ theo mình mà thôi.

2. Tâm vô thường:

Vô minh là không biết vô thường, sinh diệt

Thân đã vô thường, nhưng tâm có vô thường không?

Nói đến cái tâm, nó sanh diệt vô thường còn hơn cái thân rất nhiều. Nó sanh diệt rất nhanh từng niệm từng sát-na. Hễ đối cảnh là sinh tâm vui buồn, thương ghét, giận hờn.

Lúc thì hồi hồi tưởng về quá khứ để nuối tiếc. Khi thì mơ mộng đến tương lai. Bồn chồn lo lắng trong hiện tại, không có lúc nào được yên. Nó thay đổi không ngừng, nhấp nhô như sóng biển, nên đức Phật gọi là tâm viên ý mã (ví như khỉ chuyền cành, ngựa chạy rong).

Phàm phu lầm chấp tâm mình là thật mà gây không biết bao nhiêu lỗi lầm, nào là độc đoán, cố chấp, tự hào, khoe khoang hay hăm dọa, nói rằng: “Tánh tôi hay nóng lắm, xin đừng đụng chạm tới tôi”.

Cái tánh sân si, hung hăng xấu ác như vậy mà không có biết sửa đổi, còn đi nói ra, thật là mê muội.

Tâm vô thường hay bị xáo trộn, nó len lỏi vào cuộc sống của từng người, cho dù xuất gia hay tại gia.

Trong kinh Pháp Cú, đức Phật có dạy:

“Người trí canh giữ tâm

Như phòng hộ thành quách

Tự tâm mình cũng phải

Nên phòng hộ như thế

Dầu chỉ một giây phút

Cũng chớ nên bung lung

Tức thời liền sa đọa”.

Vậy phòng hộ tâm là sao? Là chúng ta phải nhiếp phục sáu căn (mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý). Kinh A-hàm, đức Phật đưa ra 11 phương pháp tu tập để cho tâm được an lạc giải thoát:

1. Tự mình là thiện tri thức, thân cận gần gũi thiện hữu tri thức để học hỏi những điều hay lẽ phải.

2. Phải giữ gìn giới cấm, thâu nhiếp oai nghi, phòng hộ các căn, dẫu cho thấy một lỗi nhỏ cũng canh cánh lo sợ.

3. Điều thiện chưa sanh thì làm cho nó sanh. Điều thiện đã sanh làm cho nó tăng trưởng. Điều ác chưa sanh thì đừng cho nó sanh. Điều ác đã sanh rồi thì phải đoạn trừ.

4. Không nên tụ tập bàn nói những điều nhảm nhí vô ích, phi pháp. Mỗi khi nói ra phải như pháp mà nói, lúc nào cũng ca ngợi tán thán hạnh thiểu dục tri túc, nói về giới, định, tuệ, giải thoát tri kiến.

5. Quán thân bất tịnh.

6. Quán tâm vô thường.

7. Quán pháp vô ngã.

8. Quán thọ thị khổ.

9. Quán sổ tức.

10. Tu tâm từ.

11. Tu vô thường tưởng.

Tóm lại, vạn pháp đều do tâm tạo. Phàm trong khi tác ý muốn làm việc gì, cần phải lấy trí huệ, tư duy quán xét. Nếu như việc nói năng hay hành động đó đem lại lợi ích cho mình và cho người thì nỗ lực làm, còn nếu đem tới thiệt hại cả hai hoặc lợi mình hại người thì phải đoạn trừ. Muốn cho có trí huệ sáng suốt, điều quan trọng là tâm phải thanh tịnh, tự mình là thiện tri thức và phải gần gũi người lành, cố gắng giữ giới, phòng hộ các căn. Khi nói ra phải như pháp mà nói lời đạo đức, tích cực làm việc thiện, quán thân mình là nhơ bẩn, vật chất là giả tạm, tâm không thật, pháp chỉ là phương tiện, có nghĩa là thấy biết tất cả mà không bị ô nhiễm vướng mắc, trụ chấp đó là tâm chơn thường, chơn lạc, tự tại giải thoát. Đây là phương pháp nhiếp tâm để duy trì chánh niệm, phản tỉnh thanh lọc làm cho tâm được trong sạch thanh tịnh. Động, tịnh, khổ, vui, những môi trường, hoàn cảnh xung quanh chúng ta tốt hay xấu đều do tâm tạo ra mọi cảnh ngộ.

3. Hoàn cảnh vô thường:

Như ta cũng từng thấy và chứng kiến, có không biết bao nhiêu cảnh vinh nhục, sang hèn, được mất, hơn thua cứ tiếp tục diễn ra trước mắt. Nào là nhà lầu, xe hơi, của cải vật chất đầy rương đi chăng nữa, nhưng chỉ cần một trận động đất, thiên tai hỏa hoạn, bão tố, lũ lụt hay trải qua một trận binh biến cũng trở thành những đống tro tàn, gạch vụn vùi sâu xuống lòng đất.

Vô thường là định luật chi phối tất cả sự vật từ thân, tâm cho đến mọi hoàn cảnh. Hiểu lý vô thường, chúng ta sẽ có một phương thuốc thần diệu để trừ bệnh tham ái, mê mờ. Chúng ta đã đau khổ về màu sắc tốt xấu, vì tiếng dở hay, vì mùi vị ngọt bùi, cay đắng, vì vật thích thân vừa ý. Nay chúng ta uống thuốc “giáo lý vô thường” để trừ bệnh tham ái và tiến tới sự an tĩnh của tâm hồn.

Sự đời vô thường ai biết ngày sau sẽ gặp ai

Biết được vô thường, con người dễ giữ được bình tĩnh, thản nhiên trước cảnh đổi thay bất ngờ và có thể lạnh lùng trước cảnh ân ái chia ly.

Biết vô thường, con người dám hy sinh tài sản, sinh mạng để làm việc nghĩa.

Biết vô thường, con người mới chán ngán với những thú vui tạm bợ, giả dối và sáng suốt đi tìm những cái vui chân thật, thường còn. Vì thật ra, cái vui chân thật thường còn, cái tánh chân thường vẫn có, nhưng nó nằm bên trong cái lớp giả tạm nên chúng ta không thấy được. Khi chúng ta đã cương quyết gọt bỏ cái giả dối ấy, thì tất nhiên cái giá trị chân thật, hạnh phúc chân chánh, cái Phật tánh sáng suốt chắc thật muôn đời sẽ hiện ra.