Truy môn cảnh huấn (P.1)

Quy Sơn Đại Viên Thiền sư Cảnh Sách

Ôi, nghiệp ràng buộc, phải nhận thân này, nên chưa thoát khỏi sự vướng bận về hình hài. Thân này do bẩm thụ di thể của cha mẹ và nhờ mọi duyên mà thành. Tuy thân này được bốn đại (2) nâng đỡ, giữ gìn, nhưng, chúng thường chống trái lẫn nhau. Vô thường, lão, bệnh không hẹn cùng ai. Buổi sớm còn, buổi chiều mất, trong giây phút đã chuyển sang đời khác. Ví như, giọt sương mùa xuân, hạt móc ban mai, chốc lát thành không. Ví như, cây mọc trên bờ nước, giây leo trên miệng giếng, đâu được dài lâu! Niệm niệm nhanh chóng, trong một sát na. Hơi thở chuyển, thành đời sau, sao cứ an nhiên qua ngày một cách rỗng không như vậy?

Đối với cha mẹ không cung cấp được những vị ngon ngọt. Đối với sáu bề thân (3) quyết phải bỏ lìa. Đối với đất nước, không giúp giữ việc trị an. Đối với gia nghiệp, dứt bỏ việc kế tự. Xa rời làng xóm, cắt tóc theo thầy. Trong tâm, siêng năng về công phu khắc phục vọng niệm. Ngoài cảnh, mở rộng về đức tính không tranh đua. Thoát hẳn trần thế, mong khỏi luân hồi!

Tại sao, vừa lên giới phẩm đã cho ta là bậc Tỷ Khưu! Dùng của đàn việt, ăn của thường trụ, không biết suy nghĩ những phẩm vật ấy từ nơi nào đem lại, lại cho rằng, đó là hợp pháp cúng dường! Khi ăn uống xong, chụm đầu nói chuyện huyên thuyên thuần nói những chuyện nhảm nhí của thế gian. Như thế, đeo đuổi một kỳ vui sướng, nhưng không biết rằng, vui sướng ấy là nhân khổ cho mai sau. Nhiều kiếp hùa theo trần cảnh, nay chưa lúc nào tỉnh lại. Thời quang (4) chìm lặn, năm tháng lần lữa. Thụ dụng quá nhiều, thí lợi đầy dẫy. Trải qua, năm này năm khác, không nghĩ đến việc vứt bỏ, lại còn, chứa góp thêm nhiều, để bảo trì cái thể chất giả dối này vậy! Đức Đạo sư có chỉ thị, răn dạy các vị Tỷ Khưu rằng: “Tiến đạo, nghiêm thân, ba việc thường dùng hàng ngày (5) không cần đầy đủ”! Người đời, đối với vấn đề ấy, phần nhiều là ham đắm không ngừng. Ngày qua tháng lại, vụt vậy, bạc đầu. Các vị hậu học chưa nghe được những chỉ thú của Phật pháp, cần nên hỏi rộng nơi các bậc tiên tri. Chả lẽ, cho rằng, người đi xuất gia, quý cầu việc ăn mặc ư!

Đầu tiên, đức Phật chế ra luật, để mở tỏ cho con người còn mờ tối. Khuôn phép, uy nghi, làm cho trong sạch như băng tuyết. Những pháp: chỉ (ngưng), trì (giữ), tác (làm), và phạm, để giữ gìn (bó buộc) cho kẻ sơ tâm. Những điều, những chương vi tế, làm thay đổi những sự xấu xa, hèn kém. Chưa từng tham dự, gần gũi những nơi giảng pháp, giảng luật, làm sao phân biệt được liễu nghĩa của kinh giáo thượng thừa? Đáng tiếc, để cho một đời luống qua, sau ăn năn khó kịp! Giáo lý chưa từng để dạ, đạo nhiệm mầu, nhân đâu mà khế ngộ được!

Đến lúc, tuổi cao, hạ nhiều, bụng rỗng, lòng cao, không chịu gần gũi bạn lành, chỉ biết ngông nghênh, cao ngạo. Chưa quen pháp luật, không chút ràng buộc. Hoặc cao tiếng, nói to, nói không chừng mực. Không kính bậc thượng, trung, hạ tọa, không khác gì những người Bà-la-môn tụ họp. Khi ăn, chén bát chạm nhau thành tiếng. Ăn xong, dậy trước. Lui tới trái phép, không còn chi là thể thống của vị Tăng. Ngồi, dậy lăng xăng, động tâm niệm người khác. Không còn chút xíu khuôn phép, không giữ chút xíu uy nghi, đem gì để thúc liễm cho kẻ hậu côn và, kẻ tân học nhân đâu mà bắt chước! Vừa có người định đem lời thức tỉnh, liền nói ngay, ta là bậc sơn tăng. Chưa nghe biết được sự hành trì của Phật dạy, một chiều, giữ theo tính tình thô tháo. Tri kiến như thế, hẳn vì sự lười biếng lúc sơ tâm, ham muốn đủ thứ, nhân đó dần tăng. Lẫn lữa theo đời, trở thành quê kệch. Không hay, già yếu lẫm chẫm vụt đến, chạm tới việc như quay mặt vào tường. Kẻ hậu học thưa hỏi gì, không có lời nào tiếp dẫn. Dù có nói bàn gì, không dính đến sách vở. Hoặc bị những lời khinh chê, liền trách hậu sinh vô lễ. Tâm sân bốc lên, nói năng trùm người!

Một mai, đau nằm trên giường, mọi khổ buộc ràng, bức bách. Sớm chiều suy nghĩ, lòng dạ hồi hộp. Đường trước mờ mịt, chưa biết đi đâu. Từ đây, mới biết hối lỗi, khát rồi, đào giếng làm chi! Tự hận, sớm chẳng dự tu, tuổi chiều, lắm điều tội lỗi! Khi sắp đi sang thế giới khác, tâm hồn tan tác, lo sợ hãi hùng. Lụa thủng, sẻ bay, thức tâm theo nghiệp. Như người mang nợ, ai mạnh kéo trước. Tơ lòng nhiều mối, chỗ nặng đổ xuống. Vô thường, con quỷ giết người, niệm niệm không ngừng. Mệnh không thể dài, thời không thể đợi. Trời hay người ở trong ba cõi hữu lậu (6) này, chưa ai tránh khỏi việc ấy. Cứ như thế, nhận lấy tấm thân khác, mà kiếp số không thể bàn tính được!

Cảm thương, than thở. Thảm thay, tâm đau như cắt. Nỡ nào buộc miệng, không nói ra những lời cảnh sách cùng nhau! Tủi hận, cùng sinh vào thời tượng-quý, cách Phật đã xa. Phật pháp lưa thưa, người nhiều lười biếng! Bởi vậy, tôi xin trình bày sự thấy biết sơ lược của tôi, như lấy ống dòm trời, để răn tỉnh kẻ hậu lai. Nếu ai không loại bỏ được tính kiêu căng, thực khó đem lại sự thay đổi cho nhau được!

Ôi, người xuất gia, cất bước chân đi phải có ý niệm siêu việt phương sở, tâm hình khác tục. Nối tiếp Phật chủng một cách rạng rỡ, làm cho ma quân rúng động, khuất phục. Báo đáp bốn ơn (7), cứu vớt ba cõi. Nếu không được như thế. Chỉ là lạm dự hàng Tăng! Nói, làm hời hợt, dùng của tín thí một cách uổng phí! Chỗ hành xử của những năm xưa, một tấc, một bước không dời đổi. Một đời hoảng hốt, lấy gì nương cậy! Huống là, đường đường Tăng tướng, dung mạo khả quan, đều do căn lành trồng trước, cảm được quả báo tốt lạ ấy. Thế mà, chỉ nghĩ đến việc ngồi thẳng, khoanh tay, không quý tấc bóng thời gian. Sự nghiệp không siêng, công quả nhân đâu thành tựu. Há để một đời luống qua, cũng không ích gì cho nghiệp sau này vậy!

Quyết chí, từ người thân, mặc áo thâm (hoại sắc), ý muốn vượt lên nơi nào? Sớm chiều suy nghĩ, đừng để rỗi rãi qua thời! Tâm mong làm rường cột cho Phật pháp, tác dụng làm quy kính cho hậu lai. Thường mong như thế, chưa hẳn đã có thể ứng hợp phần nhỏ nào trong ý nghĩa xuất gia! Khi nói ra điều gì phải hợp với sách vở. Khi bàn bạc điều gì, phải dựa vào chỗ nghiên cứu của người xưa. Là vị Tăng, hình nghi đĩnh đặc, ý khí cao nhàn! Đi xa cần nhờ bạn lành, luôn luôn làm cho tai, mắt mình trong sạch. Ở đâu cũng cần chọn bạn, thời thời được nghe những điều chưa nghe. 

Cho nên có chỗ nói rằng: “Sinh ra ta là cha mẹ, tác thành ta là bầu bạn”. Thân người thiện, như người đi trong sương, tuy không ướt áo, nhưng dần dần có thấm. Gần gũi và tập nhiễm người ác, tri kiến ác càng lớn. Sớm chiều tạo ác, bị quả báo ngay trước mắt và, sau khi mất phải bị trầm luân. Một khi mất thân này rồi. Muôn kiếp không trở lại được!

Nói thẳng trái tai, há không ghi khắc vào tâm vậy thay! Sớm nên rửa tâm, nuôi đức, mờ dấu vết, giấu tên tuổi, chứa góp tinh thần, dứt tuyệt nhộn nhịp!

Như muốn tham thiền, học đạo, sớm vượt qua cửa ngõ phương tiện, tâm hợp bờ bến huyền diệu, xét kỹ cơ duyên tinh yếu, quyết chọn lý sâu nhiệm để tỏ ngộ nguồn chân, cần phải rộng hỏi bậc biết trước, gần gũi những bạn lành. Nếu còn khó thấy được lý vi diệu của tông chỉ này, cần phải dụng tâm kỹ càng hơn. Khi trong ấy, khả dĩ, đốn ngộ được chính nhân, thì đó là thềm bậc xuất trần. Thế là, phá được hai mươi lăm hữu (8) trong ba cõi. Và biết, các pháp trong, ngoài, đều là không thực. Chúng biến khởi từ tâm, đều là giả danh. Biết vậy, không nên dụng tâm ghé đỗ vào bến nào! Tình không dựa vào vật, vật há ngại người. Pháp tính tha hồ chu lưu, không dứt, không nối. Nghe tiếng, thấy sắc là việc tầm thường, bên này bên kia, ứng dụng không thiếu! Hành chỉ như thế, thực không uổng mặc áo pháp, lại còn, đền trả bốn ơn, cứu giúp ba cõi. Đời đời nếu không thoái chuyển, ngôi Phật quyết đạt kỳ vọng. Khi đó, là khách đi lại trong ba cõi, ẩn hiện làm khuôn phép cho người. Đó là một môn học rất diệu, rất huyền. Chỉ cần quyết tâm, quyết không bị lừa gạt!

Nếu có vị nào còn thuộc vào bậc trung lưu, chưa thể siêu việt một cách nhanh chóng được, nên lưu tâm vào giáo pháp, ôn tìm kinh sách. Tìm tòi nghĩa lý tinh vi, truyền xướng Phật pháp rộng rãi. Tiếp dẫn người sau, báo ơn đức Phật. Thời-quang không nên bỏ trống, quyết nên dùng thời gian ấy làm việc phù trì Chánh pháp. Khi trụ, khi chỉ giữ trọn uy nghi, mới là bậc pháp khí trong Tăng đoàn.

Các vị, há chẳng thấy, giây sắn nương vào cây tùng, leo cao đến nghìn tầm. Nương tựa vào thắng nhân, mới có thể đem lại sự lợi ích rộng lớn. Phải gấp tu trai giới, chớ có kiêu mạn, chớ có thiếu sót và vượt bậc. Đời đời kiếp kiếp sẽ được những nhân quả thù diệu.

Không nên để rỗi rãi qua ngày, trơ trơ qua thời. Nên tiếc bóng sáng, không cầu tiến lên sao! Tiêu uổng của tín thí mười phương và cũng là cô phụ công ơn của bốn bậc có ơn. Lỗi lầm chứa mãi thành sâu, lòng trần dễ bị ngăn lấp. Chạm tới đường nào cũng thành ngưng đọng và bị người đời khinh khi. Cổ nhân nói: “Người ta là bậc trượng phu, ta cũng như thế, không nên tự khinh mà lùi khuất!”. Nếu không được như thế, tạm ở chốn truy môn, lần lữa một đời, thực không ích gì!

Cúi mong các vị làm nổi bật chí khí quyết liệt, mở rộng lòng dạ hướng thượng. Làm việc gì phải xem bậc thượng lưu, đừng chuyên theo người tầm thường thô tục. Đời nay mình phải quyết đoán, định liệu không do người khác. Dứt ý quên duyên, không đối đãi với các cảnh trần. Tâm không cảnh lặng, chỉ vì đọng lâu không thông.

Các vị, xem kỹ văn này, luôn luôn cảnh sách. Gượng làm chủ tể, đừng theo tình người. Nghiệp quả kéo lôi, thực khó trốn tránh. Tiếng hòa vang thuận, hình thẳng bóng ngay. Nhân quả rõ ràng, há không lo sợ!

Cho nên trong kinh có nói: “Giả sử, trăm nghìn kiếp, nghiệp tạo ra không mất. Khi nhân duyên hội ngộ, quả báo mình tự chịu”. Nên biết, hình phạt trong ba cõi, ràng buộc, giết người. Gắng sức siêng tu, đừng để qua ngày một cách rỗng không vô ích!

Biết rõ lỗi lầm, nên mới khuyên nhau hành trì. Nguyện trăm kiếp nghìn đời, nơi nơi cùng làm bạn pháp!

Liền làm bài minh rằng:

Thân huyễn, nhà mộng,

Vật sắc giữa không.

Thuở trước không cùng,

Thuở sau sao cản.

Sinh đây chết kia,

Lên xuống nhọc mệt.

Chưa khỏi ba vòng (9),

Thời nào ngừng nghỉ?

Tham luyến thế gian,

Ấm, duyên (10) thành chất.

Từ sinh đến già,

Một chút không được.

Căn bản vô minh,

Do đây lầm lạc.

Quang âm đáng tiếc,

Sát na (11) không lường.

Đời nay qua không,

Đời sau ngăn lấp.

Từ mê đến mê,

Đều do sáu giặc (12).

Sáu đạo (13) đi về,

Ba cõi lê lết.

Sớm theo minh sư,

Gần bậc cao đức.

Quyết chọn thân tâm,

Vứt bỏ gai góc.

Đời tự phù hư (14),

Duyên sao ép được.

Xét cùng pháp lý,

Ngộ làm quy tắc.

Tâm cảnh đều quên,

Không ghi, không nhớ.

Sáu căn thảnh thơi,

Đi, đứng vẳng lặng.

Nhất tâm không sinh,

Muôn pháp đều dứt.

Phật giáo quyết định phải tôn kính Tăng. Sao vậy? Vị Tăng, lấy Phật làm tính, lấy Như Lai làm nhà, lấy Pháp làm thân, lấy Tuệ làm mệnh, lấy Thiền duyệt làm thức ăn. Cho nên, vị Tăng, không nương nhờ vào người trần tục, không mưu tính gì nơi nhà thế gian, không sửa sang hình hài, không tham sống, không sợ chết và không ham đắm năm vị (16) ngon tốt. Vị Tăng ngăn ngừa thân nhờ có giới, thu nhiếp tâm nhờ có định, biện tỏ chân lý nhờ có tuệ. Nói về giới, làm trong sạch ba hoặc, toàn thân không bị ô nhiễm. Nói về định, suy nghĩ điềm chính, thần khí sáng suốt, trọn ngày tâm không tán loạn. Nói về tuệ, ưa chuộng đức thực, biện giải mê lầm, đem lại lẽ tất nhiên của chân lý. Dùng những pháp đó để tu là “nhân”. Đạt thành những pháp đó là “quả”.

Vị Tăng, đối với người và vật, có tâm từ, có tâm bi, có thệ nguyện rộng lớn, có ân huệ bao la. Tâm từ, muốn vạn vật thường an lành. Tâm bi, muốn cứu vớt mọi nỗi khổ. Thệ nguyện, nguyện cùng mọi người thấy rõ chân lý cao siêu. Ân huệ, đem lại ơn lành cho quần sinh bằng chính pháp. Thần khí thông suốt, sự vật trong trời đất đều thấy rõ, không thể che dấu được. Làm việc trong vòng ẩn mật, quỷ thần không sao lường được.

Vị Tăng, khi diễn giải giáo pháp, biện thuyết trôi chảy không chút ngưng trệ. Khi phải hộ vệ đạo pháp, hăng hái không nghĩ đến thân. Nhẫn nhịn những điều người ta không thể nhẫn được. Làm được những việc người ta không thể làm được. Nuôi sống thân mệnh mình một cách chân chính bằng sự đi xin ăn mà không cho là xấu hổ. Giữ gìn hạnh ít ham muốn, mặc áo phẩn tảo, mang bát mẻ vá mà không cho là nghèo. Không ưa tranh cãi, có thể bị nhục nhưng không thể để bị khinh. Không oán hận ai, có thể hòa đồng nhưng không thể để bị tổn đức.

Vị Tăng, đem tướng chân thực tiếp đãi người. Lấy hạnh chí từ tu sửa mình. Cho nên, đối với xã hội luôn luôn hòa ái và luôn luôn kính cả. Với lời nói không dối trá, nên đặt sự tin tưởng đến chỗ rất mực. Với sự vật coi vô ngã, nên đặt sự kính nhường hết sức thành thực. Có uy đức đáng răn sợ, có dung nghi đang bắt chước. Trời và người chiêm ngưỡng vào, thấy vẻ nghiêm trang đáng sợ. Luôn luôn đem lại hạnh phúc cho đời và luôn luôn dắt dẫn cho hàng thế tục. Khi bỏ thân hình mình cho loài cầm thú mà không coi là quái gở. Khi tụng kinh ngồi thiền, gội nắng rét vẫn không bao giờ biếng bỏ.

Đem giáo pháp ra đời hoằng hóa, trải khắp cả nhân gian và cùng khắp nơi thôn xóm. Coi danh vọng như tiếng vang qua cửa hang, coi lợi lộc như hạt bụi bay lãng đãng, coi vật sắc như nắng mùa hè. Ấm áp với sự nghèo, bệnh, chắp vá với những vật thường, mà không cảm là thấp hèn. Xử sự theo đạo lý, dù ở nơi núi sâu hang cùng, mặc áo cỏ, ăn vỏ cây vẫn an nhiên tự đắc. Không thể đem lợi lộc dụ dỗ, không thể dùng quyền thế khuất phục. Tạ từ sự thỉnh mời của thiên tử, chư hầu mà không lấy thế để cao ngạo. Giữ tinh thần độc lập, tự thắng mình bằng đạo. Dù nhìn hình ảnh coi như đáng thương, nhưng không cho là cô đơn. Khi ở chỗ đông người, lấy đạo pháp làm quyến thuộc. Gặp gỡ những người xa lạ từ bốn biển tới vẫn không bị hỗn tạp.

Về học vấn, vị Tăng, tuy đã lầu thông ba tạng kinh, luật, luận và mười hai bộ phận giáo (17), nhưng các sách của bách gia chư tử và của đạo khác cũng đều biết hết. Những ngôn ngữ, những phong tục xa lạ của các phương khác cũng đều thông suốt. Luôn luôn noi theo pháp tắc của các bậc xa xưa, có văn có chương. Thực hành theo trung đạo, không nghiêng về “không” và không nghiêng về “hữu”. Chỗ học tuyệt vời của vị Tăng là “ly niệm thanh tịnh, thuần chân nhất như” (18) (lìa bỏ vọng niệm, đạt tới chỗ thanh tịnh, thuần một màu chân thật và như nhất), không còn chút phân biệt nào.

Tăng là con người vượt bậc hơn con người, có tâm rộng rãi, có đức đầy đủ, có đạo lớn lao. Là bậc hiền, nhưng không phải bậc hiền của thế-gian. Là bậc thánh, nhưng không phải là bậc thánh của thế gian. Là bậc hiền thánh thù thắng xuất thế gian.

Vị Tăng như thế há không tôn kính sao!

-