Thứ ba, 02/09/2025, 18:04 PM

Tự thân luôn tỉnh giác

Thiện Tuệ

Người con Phật muốn giữ được bình an thì không gì khác hơn là quay về với sự tỉnh giác. Chỉ cần dừng lại, thở vào thở ra trong chánh niệm, mỉm cười với chính mình, ta đã thực tập đúng lời Phật dạy.

“Tự thân luôn tỉnh giác

Đệ tử Gô-ta-ma,

Bất luận ngày hay đêm

Chuyên tâm niệm Phật-đà”

(Pháp cú, kệ 296)

Đây là một lời nhắn nhủ giản dị mà sâu xa về con đường tu tập của người con Phật. Trong bốn câu kệ ngắn gọn, Đức Thế Tôn đã chỉ bày ba yếu tố then chốt: tỉnh giác, tinh tấn không gián đoạn và quay về nương tựa nơi Tam Bảo.

Trước hết, “tự thân luôn tỉnh giác” là yếu chỉ quan trọng. Đạo Phật không dạy ta tìm cầu ở đâu xa, mà dạy trở về với chính mình, soi chiếu thân tâm trong từng phút giây.

Tỉnh giác tức là sống trong chánh niệm, thấy rõ những gì đang diễn ra nơi thân, nơi tâm, nơi hoàn cảnh. Khi ăn biết mình đang ăn, khi đi biết mình đang đi, khi giận biết mình đang giận, khi thương biết mình đang thương. Sự tỉnh giác này giúp ta thoát khỏi thói quen sống trong quên lãng, bị lôi kéo bởi vọng tưởng quá khứ hay ảo ảnh tương lai.

Người không tỉnh giác thì sống như mộng du, dễ bị tham - sân - si dẫn dắt. Người tỉnh giác thì sống có chủ quyền, có tự do, từng hành động, từng lời nói, từng ý nghĩ đều được soi sáng bởi trí tuệ.

Tự thân luôn tỉnh giác 1 — Tinh tấn. Ảnh minh họa

Thứ hai, “bất luận ngày hay đêm” gợi mở tinh thần tu tập liên tục, không gián đoạn. Sự tỉnh thức không chỉ thực hành trên thiền đường, mà còn giữa chợ đời, trong công việc, trong gia đình. Ngày hay đêm đều là cơ hội để quay về sống trong chánh niệm. Đêm tối cũng như ban ngày, thuận duyên cũng như nghịch cảnh, hạnh phúc cũng như khổ đau - tất cả đều là môi trường để thực tập. Lời kệ này khuyến khích ta biến cả đời sống thành đạo tràng, biến từng khoảnh khắc thành pháp môn, không để một phút giây nào trôi qua trong quên lãng.

Thứ ba, “chuyên tâm niệm Phật-đà” là sự nhắc nhở về đối tượng của niệm. Niệm Phật không chỉ là xưng danh hiệu, mà trước hết là nhớ nghĩ đến phẩm chất giác ngộ, từ bi và trí tuệ của Đức Thế Tôn.

Mỗi khi niệm Phật, ta đánh thức trong mình hạt giống tỉnh thức, thương yêu và an lạc. Niệm Phật cũng là phương tiện giúp tâm ý quy hướng về một điểm sáng, không tán loạn, không trôi dạt. Người đệ tử Phật chuyên tâm niệm Phật là người biết nương vào Tam Bảo để giữ gìn chánh niệm, từ đó nuôi lớn niềm tin, sức mạnh tinh thần và sự an ổn trong cuộc sống.

Câu kệ này cũng phản ánh một nguyên lý: sự tu tập là trách nhiệm của chính mình. “Tự thân luôn tỉnh giác” nhấn mạnh tính cá nhân, không ai có thể làm thay. Đức Phật là bậc Thầy chỉ đường, nhưng mỗi người phải tự bước đi. Phật-đà không hiện hữu để gánh vác nghiệp quả của ta, mà hiện hữu như một nguồn lực soi sáng, để ta tự nuôi dưỡng chánh niệm và trí tuệ. Đệ tử chân chính là người biết “tự mình thắp đuốc lên mà đi”, lấy tỉnh giác làm ngọn đèn soi chiếu đời sống.

Trong đời sống hiện đại, lời kệ ấy càng trở nên cấp thiết. Giữa xã hội đầy cám dỗ, bận rộn, ồn ào, ta dễ bị cuốn trôi bởi dòng xoáy công việc, mạng xã hội, tiêu thụ và hưởng thụ. Người con Phật muốn giữ được bình an thì không gì khác hơn là quay về với sự tỉnh giác. Chỉ cần dừng lại, thở vào thở ra trong chánh niệm, mỉm cười với chính mình, ta đã thực tập đúng lời Phật dạy.

Khi tỉnh giác, ta sẽ không đánh mất mình trong những cuộc chạy đua, và từ đó có khả năng thương yêu, cảm thông và sống hạnh phúc hơn.

Như vậy, câu Pháp cú 296 là bản tóm lược cô đọng cho người tu: hãy lấy tỉnh giác làm gốc, lấy sự tinh tấn bền bỉ làm hành trang, và lấy niệm Phật-đà làm nơi nương tựa. Sự thực tập này không chỉ đưa ta đến sự an lạc trong hiện tại, mà còn mở ra cánh cửa giải thoát trong mai sau. Người đệ tử Gô-ta-ma khi thực hành đúng như thế thì “ngày hay đêm” đều đang sống trong ánh sáng của Phật, và mỗi bước chân, mỗi hơi thở, mỗi nụ cười đều trở thành pháp hạnh, gieo trồng hạt giống an vui cho tự thân và cho đời.

CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT

Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.