450
Vì sao Đức Phật nhắc Tỳ-kheo chế ngự 5 giác quan?
Nếu ta xem nhẹ lời dạy này, hậu quả sẽ đến rất nhanh: “Chẳng bao lâu, ta sẽ thấy chúng tàn diệt tất cả”.
Các Thầy Tỳ-kheo phải chế ngự năm giác quan, không cho phóng túng chạy theo dục lạc. Như kẻ mục đồng tay roi tay giàm, không cho con trâu phạm vào lúa mạ của người.
Buông lung năm giác quan, không thể kiềm chế thì tai họa sẽ không bờ mé. Như ngựa hung hăng sẽ đưa người cưỡi về nơi nguy hiểm. Giặc cướp chỉ làm hại một đời, năm giác quan buông lung tai họa nhiều kiếp, không thể không cẩn thận. Người trí tuệ phòng ngự năm căn như giữ giặc. Nếu buông lung năm căn thì chẳng bao lâu, ta sẽ thấy chúng tàn diệt tất cả. (Trích Kinh Di giáo)
Suy ngẫm:
Lời dạy trong Kinh Di giáo về việc chế ngự năm giác quan luôn khiến người học Phật phải dừng lại thật lâu để suy ngẫm. Đức Phật không chỉ cảnh báo về những cạm bẫy của sắc - thanh - hương - vị - xúc, mà còn chỉ rõ bản chất của chúng: nếu không được quản lý đúng mức, năm căn sẽ trở thành những cánh cửa rộng mở dẫn ta vào vô minh và hệ lụy không hồi kết.
Hình ảnh kẻ mục đồng tay roi tay giàm giữ con trâu khỏi phá lúa thật thâm thúy. Không ai ghét con trâu; ngược lại, nó là sức lao động, là tài sản của người nông dân. Nhưng nếu không được điều khiển, nó sẽ trở thành tai họa. Cũng vậy, năm giác quan không phải điều xấu. Chúng là phương tiện để tiếp xúc, để cảm nhận cuộc đời. Vấn đề không nằm ở giác quan, mà ở tâm phóng túng bám đuổi dục lạc. Khi các căn chạy theo ngoại cảnh không kiểm soát, chúng kéo theo tham ái, và tham ái dẫn đến khổ đau.
Đức Phật cũng ví người buông lung như kẻ cưỡi ngựa hung hăng. Một khi con ngựa không còn chịu sự điều phục, người cưỡi sẽ bị lôi vào vùng nguy hiểm mà chính họ không hề muốn đến. Cuộc đời nhiều người rơi vào bất hạnh cũng từ đây: chỉ vì một khoảnh khắc buông lơi, một cái nhìn dính mắc, một âm thanh đánh động tham tâm, một xúc chạm nuôi lớn si mê… rồi từ đó trôi tuột vào những vòng lẩn quẩn của nghiệp.
Điều khiến lời dạy này trở nên sâu sắc chính là nhận định: giặc cướp chỉ hại một đời, nhưng năm căn buông lung gây họa nhiều kiếp. Chúng ta thường sợ giặc ngoài, mà quên mất giặc trong. Một cái thấy không chánh niệm có thể gieo hạt giống tham. Một cái nghe không tỉnh giác có thể nuôi lớn sân. Một mùi hương, một vị ngon, một cái chạm khơi dậy dính mắc, tất cả đều có thể trở thành nhân đắm nhiễm. Khi hạt giống ấy chín, nó lại dẫn ta vào một kiếp sống khác, tiếp tục trôi lăn, tiếp tục khổ.
Người trí, vì vậy, phải phòng ngự năm căn như giữ giặc. Không phải bằng sự đàn áp thô bạo, mà bằng chánh niệm và tỉnh thức. Khi mắt tiếp xúc với sắc, chỉ biết đó là sắc. Tai nghe âm thanh, chỉ ghi nhận âm thanh. Mũi - lưỡi - thân chạm cảnh, biết đó là sự tiếp xúc, không thêm thắt “ưa - ghét”. Chính sự giản lược ấy giúp tâm bình an, không còn bị lôi cuốn. Khi không còn “chạy theo”, năm căn trở thành bạn đồng hành, không phải kẻ dẫn dắt vào khổ đau.
Nếu ta xem nhẹ lời dạy này, hậu quả sẽ đến rất nhanh: “Chẳng bao lâu, ta sẽ thấy chúng tàn diệt tất cả”. Tàn diệt ở đây là tàn diệt đạo đức, tàn diệt sự sáng suốt, tàn diệt cả con đường tu tập. Một người có thể mất cả đời chỉ vì một phút buông lung. Ngược lại, một người có thể an vui nhiều kiếp nhờ biết chế ngự năm căn trong từng hơi thở.
Suy nghiệm lời kinh, ta thấy rằng giữ gìn giác quan không phải để trốn đời, mà để sống trọn vẹn hơn trong đời, không bị đời cuốn đi. Khi năm căn được bảo hộ, tâm sáng như gương, đời sống nhẹ như mây. Và đó là nền tảng để bước đi vững chãi trên con đường giải thoát mà Đức Phật đã chỉ bày.
CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT
Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.
STK: 117 002 777 568
Ngân hàng Công thương Việt Nam
(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)
TIN LIÊN QUAN
Dành cho bạn
Vì sao Đức Phật nhắc Tỳ-kheo chế ngự 5 giác quan?
Lời Phật dạy
10:32 29/11/2025
Nếu ta xem nhẹ lời dạy này, hậu quả sẽ đến rất nhanh: “Chẳng bao lâu, ta sẽ thấy chúng tàn diệt tất cả”.
Khi tâm đã vượt lên trên phàm tình thế gian
Lời Phật dạy
08:17 29/11/2025
Trong thế gian này, mọi sự đều có sự thật của riêng nó. Ngay cả những điều sai, sự thật của chúng chính là chúng sai. Vì vậy, hành giả cần học cách buông bỏ cả cái đúng lẫn cái sai đang sinh khởi trong thân tâm. Nhưng đó mới chỉ là sự thật của khổ.
Người sống một mình
Lời Phật dạy
18:07 28/11/2025
Một thời, Thế Tôn trú ở Sàvatthi, rồi Tôn giả Migajàla đi đến bạch Thế Tôn: "Sống một mình! Sống một mình!" được nói đến như vậy, bạch Thế Tôn, cho đến như thế nào là sống một mình? Và cho đến như thế nào là sống có người thứ hai?
Ít muốn liền đủ đầy
Lời Phật dạy
16:31 27/11/2025
Trong xã hội ngày nay, nơi mọi thứ đều kích thích chúng ta sở hữu nhiều hơn, lời dạy “ít muốn” lại càng quý.
Xem thêm
