Thứ tư, 24/12/2025, 08:20 AM

Vô ngã là con đường, Phật tánh là nền tảng

Pháp Nhật

Vô ngã giúp tâm thoát khỏi những sợi dây trói buộc của vọng tưởng về bản ngã cá nhân. Phật tánh mở ra cái thấy rằng khi những sợi dây ấy tan biến, tâm vốn là sáng trong, tự do, an nhiên. Hai giáo lý ấy như hai mặt của một bàn tay: nhìn hai bên khác nhau, nhưng thực chất là một.

Khi bước sâu hơn vào mạch sống của giáo lý, ta thấy điều tưởng là mâu thuẫn chỉ vì tâm trí quen phân mảnh, tách bạch, đặt hai khái niệm trên hai đầu đối nghịch. Nhưng vô ngã và Phật tánh không đứng đối lập như hai cực, mà là hai cửa mở vào cùng một gian phòng: một cửa đi bằng phá chấp, một cửa đi bằng nhận ra bản chất thanh tịnh vốn sẵn. Khi còn đứng ngoài, nhìn hai cửa khác nhau, tưởng như hai đường. Khi vào bên trong, mới thấy chỉ là một không gian.

Chính ngôn ngữ mới khiến người học dễ vướng, vì ngôn từ vốn sinh ra từ quy ước, từ khái niệm hóa. Chữ “vô ngã” dễ khiến tâm trí hiểu theo nghĩa phủ định tuyệt đối: không có gì cả, kể cả khả năng giác ngộ.

Chữ “Phật tánh” lại dễ khiến người ta khởi tâm bám víu vào một bản thể thường trú thanh tịnh bên trong. Thế nhưng, cả hai cách hiểu ấy đều đưa đến cực đoan. Đức Phật dạy trung đạo chính là thoát khỏi hai thái cực là thường kiến và đoạn kiến. Hiểu đúng vô ngã là buông bỏ thường kiến, hiểu đúng Phật tánh là buông bỏ đoạn kiến. Khi cả hai cực đoan rơi xuống, chân lý duyên khởi hiển bày.

Khi nào thì đạt tới trạng thái vô ngã?

Vô ngã là con đường, Phật tánh là nền tảng 1 — Ảnh minh họa.

Trong thực hành, không phải trước vô ngã rồi mới có Phật tánh, cũng không phải sau khi chứng vô ngã mới “đạt” Phật tánh như một phần thưởng. Vô ngã là con đường, Phật tánh là nền tảng. Nhưng đường cũng là nền tảng ấy được biểu hiện qua từng bước chân tỉnh thức. Khi chưa bước đi trên đường, Phật tánh vẫn ở đó nhưng bị lớp bụi vô minh che lấp. Khi hành giả tu tập, vô ngã là động lực để từng lớp bụi rơi xuống. Khi bụi rơi hết, tánh giác chiếu sáng, nhưng không có ai để nhận, không có chủ thể để sở hữu.

Đặt vấn đề “mâu thuẫn” là đặt từ vị trí của tâm phân biệt. Người còn chấp tự ngã mới cảm thấy Phật tánh như một thứ gì đó để đạt, để có, để trở thành, và vì vậy mới tưởng như nó trái ngược với giáo lý vô ngã.

Khi thấy rõ tánh Không không tự tính, không thường hằng, không ngã sở thì Phật tánh không còn là đối tượng để người tu nắm giữ, mà là thực tại đang hiển lộ ngay trong từng hơi thở biết, từng sát-na tỉnh giác, từng khoảnh khắc tâm không khởi chấp thủ. Tánh ấy không thuộc về ai, cũng chẳng phải cái gì để gọi tên. Mọi khái niệm về nó chỉ là mây trên bầu trời, còn nó giống như bầu trời rộng vô biên, vốn không sinh, không diệt.

Khi hành giả thâm nhập được chân lý vô ngã, không thấy còn cái gì có thể bị trói buộc, không còn ai để giải thoát, không còn hành giả lẫn hành trình; chính khi ấy Phật tánh hiển bày. Và khi Phật tánh hiển bày, không còn khái niệm về vô ngã để so sánh hay níu giữ; khái niệm tan, chỉ còn thực tại tràn đầy như ánh sáng mặt trời soi chiếu không lựa chọn.

Do đó, mâu thuẫn chỉ ở nơi tư duy chưa vượt khỏi hai bờ đối đãi. Khi tâm phá vỡ được sự phân đôi, giáo lý vốn tự viên dung. Vô ngã là chiếc thuyền đưa hành giả vượt qua sông mê.

Phật tánh là bờ kia, nơi mọi khái niệm về thuyền hay người qua sông đều rơi rụng. Nhưng khi đã lên bờ, nhìn lại, hành giả mới mỉm cười: thật ra ngay khi còn trên thuyền, nước sông, bờ bên này, bờ bên kia, thậm chí cả người qua sông đều chỉ là những quy ước tạm bợ trong cái nhìn mê mờ. Bờ kia chưa từng cách xa bờ này; Phật tánh chưa từng rời vô ngã. Chỉ khi còn vô minh mới thấy hai, khi giác ngộ thì chỉ có một thực tại bất nhị đang hiện hữu.

CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT

Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.

STK: 117 002 777 568

Ngân hàng Công thương Việt Nam

(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)

Tịnh và động vốn tùy dụng tự nhiên, nhưng người tâm quá động lại thường thích tịnh nên tâm họ rơi vào cực này rồi lại qua cực khác, như một quả lắc.

Sơ lược về Phật giáo Theravāda

Phật giáo thường thức

19:15 23/12/2025

Phật giáo Theravāda, còn được gọi là "Phật giáo Nguyên thủy" hay "Phật giáo Thượng tọa bộ" (nghĩa đen là "Giáo lý của các trưởng lão"), là một nhánh chính của Phật giáo. Đây là trường phái Phật giáo lâu đời nhất còn tồn tại và được bảo tồn một cách nguyên vẹn nhất những giáo lý ban đầu của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni.

Thế nào là tưởng tri, thức tri, tuệ tri, liễu tri, thắng tri?

Phật giáo thường thức

17:30 23/12/2025

Hỏi: Con đọc và thấy về khái niệm tuệ tri và cũng từng nghe và biết về khái niệm tưởng tri, thức tri, tuệ tri, liễu tri, thắng tri. Con chưa hiểu rõ về những khái niệm này, liên hệ những loại tri này trong thực tế của sự thực hành được mô tả ra sao ạ?

Xem thêm

CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT

TIN LIÊN QUAN

Dành cho bạn

Tin chọn lọc