Vô thường trong sáp nhập, bất biến của hồn quê

Thế nên, khi nghe tin tỉnh Bình Định – nơi tôi từng lớn lên, yêu mến, từng giảng dạy bao lớp học trò về khí phách Quang Trung, về tiếng trống trận Tây Sơn vang rền từ những trang sử cũ – có thể sẽ được sáp nhập vào Gia Lai trong đề án sắp xếp lại các đơn vị hành chính cấp tỉnh, lòng tôi chợt thắt lại. Đó không phải là cảm giác phản đối bằng lý trí, mà là một nỗi hụt hẫng từ sâu trong tiềm thức.

Bình Định không chỉ là một địa danh. Đó là miền đất gối đầu sóng gió của dải Trung Trung Bộ, là nơi đã sản sinh những vị anh hùng dựng cờ Tây Sơn, là chiếc nôi của võ cổ truyền, là quê hương của những bài chòi xứ Nẫu vừa dân dã vừa hào sảng. Nhưng không chỉ có vậy – Bình Định còn là một trong những mảnh đất thi ca nhất của Việt Nam. Nơi đây từng sản sinh ra những thi sĩ làm rạng danh văn đàn dân tộc: Chế Lan Viên – với những vần thơ trác tuyệt của “Điêu tàn” và “Ánh sáng và phù sa”, Xuân Diệu – người được mệnh danh là “Ông hoàng thơ tình”, Hàn Mặc Tử – với cõi mộng liêu trai giữa những vầng trăng điên và nỗi đau siêu thực.

Đặc biệt, Xuân Diệu, với những bài thơ tình lãng mạn, giàu cảm xúc, đã thổi vào thơ ca Việt Nam một hơi thở mới. Ông không chỉ là một thi sĩ tài năng mà còn là người gắn bó sâu sắc với biển cả và quê hương Quy Nhơn. Những vần thơ “biển” của ông chứa đựng một tình yêu thương và nỗi nhớ quê hương sâu sắc. Biển Quy Nhơn, với sóng vỗ không ngừng, với màu xanh mướt của nước, đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận trong những tác phẩm của ông. Biển Quy Nhơn, với bãi tắm Hoàng Hậu, với những thuyền đánh cá lặng lẽ lênh đênh, giống như tâm hồn của Xuân Diệu: một chiều sâu bất tận của tình yêu và khát vọng sống mãnh liệt.

Không phải ngẫu nhiên mà người đời gọi nơi đây là “Đất võ trời văn” – một vùng đất dung hòa giữa tinh thần thượng võ và chiều sâu văn chương. Nơi mà con người có thể cầm gươm ra trận, nhưng cũng có thể ngồi lặng bên đồi cát nghe thơ Hàn Mặc Tử như tiếng khóc của linh hồn. Đất Bình Định không chỉ là nơi lưu dấu những chiến công oanh liệt, mà còn là nơi nuôi dưỡng tâm hồn thơ ca, nơi sản sinh ra những tâm hồn nghệ sĩ vĩ đại.

Bình Định không chỉ nổi bật với những danh nhân văn hóa, mà còn hấp dẫn du khách bởi những đặc sản và nét văn hóa ẩm thực đặc trưng. Bánh xèo tôm nhảy, bánh ít lá gai, bún chả cá Quy Nhơn... là những món ăn đã đi vào lòng người, như chính mảnh đất này: dân dã mà tinh tế, giản dị mà sâu sắc. Những món ăn này không chỉ thỏa mãn dạ dày mà còn là sự kết tinh của lịch sử và văn hóa, là minh chứng cho sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên của vùng đất này.

Địa danh Kỳ Co, Eo Gió, Tháp Chàm… là những biểu tượng nổi bật của Bình Định, góp phần làm nên sức hấp dẫn của vùng đất này. Kỳ Co, với những bãi biển trong vắt, những rặng san hô đủ màu sắc, là thiên đường cho những ai yêu thích sự tĩnh lặng và vẻ đẹp hoang sơ của thiên nhiên. Tháp Chàm, nơi chứng tích của một nền văn minh Champa huy hoàng, vẫn đứng vững qua thời gian, là dấu ấn của một thời kỳ lịch sử oai hùng.

Vì thế, ý tưởng về việc cái tên “Bình Định” có thể bị xóa khỏi bản đồ hành chính quốc gia – dẫu vì lý do quản lý hợp lý và tiết kiệm – vẫn khiến nhiều người nghẹn ngào. Bởi nếu không còn “Bình Định” như một danh xưng riêng biệt, thì những đứa trẻ sau này có thể sẽ không còn được nghe đầy đủ về một miền đất thi ca, một quê hương của những linh hồn thi sĩ đã hóa thân vào sử Việt.

Từ góc nhìn Phật học, tôi không phủ nhận sự đổi thay. Đức Phật dạy rằng mọi pháp hữu vi đều chịu sự chi phối của vô thường. Không gì trên đời tồn tại mãi mãi – kể cả hình hài của một địa phương. Nhưng điều quan trọng không phải là sự biến đổi, mà là thái độ của con người trước biến đổi. Buông xả, nhưng không quên cội rễ. Chấp nhận, nhưng không đồng lõa với sự mai một. Vô thường là một sự thật, nhưng sự thật ấy không khiến người ta quên đi nhiệm vụ giữ gìn bản sắc. Đó cũng chính là tinh thần “tùy duyên bất biến” – sống linh hoạt với thực tại, nhưng vẫn kiên định trong cốt lõi giá trị.

Vì thế, nếu ngày mai Bình Định thật sự bị nhập tên, tôi mong những ai yêu mảnh đất này sẽ không chỉ tiếc nuối, mà còn hành động. Hành động bằng việc dạy con cháu mình hát lại khúc dân ca bài chòi. Hành động bằng cách kể lại cho thế hệ sau nghe về Quang Trung – Nguyễn Huệ. Hành động bằng việc lưu truyền thơ ca Chế Lan Viên, Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử như là những ánh sao văn hóa soi đường cho tương lai. Và hành động bằng cách tiếp tục gọi tên “Bình Định” trong trái tim mình – như một cách gìn giữ hồn vía của đất mẹ.

Bản đồ có thể thay đổi, nhưng trái tim thì không. Tên đất có thể mất đi trong văn bản hành chính, nhưng sẽ không bao giờ mất khỏi thơ ca, ký ức, và lòng người – nếu ta còn thiết tha giữ lấy. Và tôi tin, nếu có một ngày, trên giấy tờ, Bình Định chỉ còn là một địa danh cũ, thì trong lòng người dân nơi đây, cái tên ấy vẫn sẽ vang lên với tất cả niềm tự hào và thương mến. Giống như tiếng trống trận Tây Sơn: dẫu không còn trên chiến địa, vẫn mãi ngân lên trong tâm khảm bao thế hệ người Việt.

Tôi không phản đối sự thay đổi – nhưng tôi xin được giữ một khoảng lặng cho niềm tiếc nuối. Tôi không chống lại sáp nhập – nhưng tôi cầu mong hồn quê không bị lãng quên. Và tôi tin: nếu mỗi chúng ta đều thắp sáng trong mình ngọn lửa ký ức, thì dù có đi đâu, gọi tên gì, mảnh đất ấy vẫn sẽ không lạc mất linh hồn. Bởi, tên đất có thể mất – nhưng hồn đất không thể tan.

15/4/2025,

Người con Bình Định.