450
Có nhiều người hiểu không đúng “Phiền não tức Bồ-đề”
“Phiền não tức Bồ-đề” là một trong những mệnh đề sâu sắc và cũng dễ bị hiểu lầm nhất của Phật giáo Đại thừa.
Nếu nghe qua, nhiều người tưởng rằng Phật giáo cho phép nuôi dưỡng phiền não, hay xem tham, sân, si là điều tích cực. Nhưng kỳ thực, mệnh đề này không hề dung túng khổ đau, mà chỉ ra con đường chuyển hóa khổ đau bằng trí tuệ, thay vì chạy trốn hay đàn áp nó.
Trước hết, cần hiểu đúng hai khái niệm. Phiền não là những trạng thái tâm khiến con người bất an, khổ lụy, trói buộc, như tham lam, sân hận, si mê, ganh tỵ, lo âu, sợ hãi. Bồ-đề là giác ngộ, là cái thấy đúng như thật, là tâm giải thoát khỏi vô minh. Nói “phiền não tức Bồ-đề” không có nghĩa phiền não và giác ngộ giống nhau về hình thức, mà có nghĩa phiền não chính là chất liệu để giác ngộ sinh khởi, nếu có chánh kiến và chánh niệm soi chiếu.
Con đường tu tập của Phật giáo không bắt đầu từ một con người hoàn hảo, mà từ một con người đầy phiền não. Đức Phật không dạy hãy chờ đến khi tâm thanh tịnh rồi mới tu, mà dạy hãy nhìn thẳng vào khổ đau để thấy ra con đường chấm dứt khổ đau. Nếu không có phiền não, sẽ không có nhu cầu giải thoát; nếu không có vô minh, sẽ không có trí tuệ được khai mở. Bồ-đề không rơi xuống từ hư không, mà nảy mầm ngay trong mảnh đất của đời sống đầy bất toàn này.
Ở tầng nghĩa sâu hơn, chữ “tức” không mang nghĩa đồng nhất máy móc, mà hàm ý không rời nhau về bản chất. Phiền não sinh khởi do vô minh, nhưng khi vô minh được chiếu sáng bởi trí tuệ, thì ngay nơi phiền não ấy, Bồ-đề hiển lộ. Một cơn sân hận, nếu bị đàn áp, sẽ lắng xuống bề mặt nhưng âm ỉ bên trong. Nhưng nếu được nhận diện trọn vẹn, thấy rõ nguyên nhân, thấy rõ sự bốc cháy của cái tôi, thì chính khoảnh khắc ấy trở thành bài học tỉnh thức. Khi đó, sân không còn là kẻ thù, mà trở thành người chỉ đường cho trí tuệ.
Nhiều người tu sai ở chỗ sợ phiền não. Họ nghĩ rằng tu là phải lúc nào cũng hiền lành, an nhiên, không được buồn, không được giận. Khi phiền não khởi lên, họ tự trách, tự chán ghét chính mình, và vô tình tạo thêm một tầng phiền não mới. Trong khi đó, tinh thần “phiền não tức Bồ-đề” dạy rằng hãy cho phép phiền não xuất hiện, nhưng đừng để nó dẫn dắt. Chỉ cần có mặt tỉnh thức, phiền não không còn là xiềng xích mà trở thành đối tượng quán chiếu.
Trong đời sống hằng ngày, mỗi lần vấp phải khổ đau là một cơ hội giác ngộ. Khi bị tổn thương, ta thấy rõ sự chấp ngã. Khi ghen tỵ, ta thấy rõ lòng tham vi tế. Khi lo âu, ta thấy rõ nỗi sợ mất mát. Nếu không có những cảm xúc ấy, ta sẽ không bao giờ nhận ra mình đang bám víu vào điều gì. Bồ-đề không phải là một trạng thái xa vời, mà là cái thấy sáng tỏ ngay trong từng phản ứng rất người ấy.
Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng “phiền não tức Bồ-đề” không phải là lý do để buông lung. Nếu thiếu tu tập, phiền não chỉ là phiền não, kéo con người đi sâu thêm vào khổ đau. Chỉ khi có giới, định, tuệ làm nền tảng, phiền não mới được chuyển hóa. Giống như bùn và sen, không có bùn thì không có sen, nhưng nếu chỉ có bùn mà không có ánh sáng và thời gian, thì sen cũng không thể nở.
Cuối cùng, mệnh đề này mang lại một niềm an ủi rất lớn cho người tu trong đời sống hiện đại. Nó nói rằng ta không cần trở thành ai khác để giác ngộ, mà chỉ cần hiểu sâu chính mình. Ngay nơi những yếu đuối, bất toàn, đổ vỡ của con người, nếu có ánh sáng chánh niệm, thì con đường Bồ-đề đã bắt đầu mở ra. Phiền não không còn là điều phải loại bỏ bằng bạo lực nội tâm, mà là cánh cửa để bước vào tự do.
CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT
Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.
STK: 117 002 777 568
Ngân hàng Công thương Việt Nam
(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)
TIN LIÊN QUAN
Dành cho bạn
Có nhiều người hiểu không đúng “Phiền não tức Bồ-đề”
Nghiên cứu
18:45 22/12/2025
“Phiền não tức Bồ-đề” là một trong những mệnh đề sâu sắc và cũng dễ bị hiểu lầm nhất của Phật giáo Đại thừa.
Nhớ Nguyễn Du: “Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”
Nghiên cứu
13:03 21/12/2025
Kỷ niệm 260 năm ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du, đọc lại Truyện Kiều, nhiều người trong chúng ta lại dừng lâu hơn ở một câu thơ quen thuộc mà chưa bao giờ cũ: “Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”.
Tu sĩ khi thọ Đại giới cần những điều kiện gì?
Nghiên cứu
14:06 19/12/2025
Thọ Đại giới không chỉ là một nghi lễ long trọng, mà là bước chuyển căn bản trên con đường xuất gia, đánh dấu sự trưởng thành về giới hạnh, nhận thức và trách nhiệm của một tu sĩ đối với tự thân, Tăng đoàn và Phật pháp.
Thiền sư Như Trừng Lân Giác và chùa Liên Phái
Nghiên cứu
09:52 17/12/2025
Liên Phái là ngôi cổ tự của đất Hà Thành. Chùa Liên Phái ban đầu có tên Liên Tông tự, về sau do kiêng húy chữ Tông thời Nguyễn, nên đã đổi sang Liên Phái tự. Thời Nguyễn, sơn môn pháp phái chùa Liên Phái cũng đã mở rộng khắp miền bắc. Chùa Liên Phái được mở ra từ Như Như Trừng Trừng, về sau trở thành tổ đình lớn của phái Lâm Tế miền bắc.
Xem thêm
