Vô thường giữa lòng thực tại

Đời người có khác chi một chiếc lá cuối Thu. Có những người ra đi trong bấn loạn, hối tiếc, khổ đau, nặng nhọc. Lại có người ra đi, về với cội nguồn một cách nhẹ nhàng, thanh thản. “Lá rụng về cội”. Lá rơi bên gốc cây. Lá chờ đợi một quá trình sinh học để trở thành dinh dưỡng nuôi cây. Lá góp thân xác tàn úa để trả ơn cho cây. Đời lá ngắn ngủi mà đầy ý nghĩa nhân sinh.

Nhìn lá vàng rơi, chúng ta nhận ra sự thật cay đắng nhất của đời người là chỗ dựa trần gian chẳng an toàn vững chắc. Nó đến bất ngờ làm ta bàng hoàng, lo âu không phải vì ngoại cảnh mà vì niềm tin và tưởng tượng về đời sống và phải bỏ lại tất cả mọi thứ chúng ta gắn bó và gom góp suốt đời như: “Tiền bạc, vật chất, bằng cấp, kiến thức, chức quyền, sức khỏe, sắc đẹp...” rồi hao mòn rệu rã theo tuổi đời năm tháng. Đời là vô thường. Vạn vật vô thường, chúng sanh vô thường, con người thân xác cũng vô thường. Chúng ta mỗi người đều là vô thường, nếu chỉ gặp một tích tắc nghịch cảnh nào đó thì hồn lìa khỏi xác. Thế mà hầu hết mọi người đều sống trong trạng thái đua chen về danh vọng, sắc dục, tiền tài, chẳng qua vì mỗi con người sinh ra sống chung trong một xã hội vô cùng phức tạp và hỗn loạn, ganh đua cũng chỉ vì cái tâm Tham, Sân, Si, Mạn nghi, Ác kiến.

Ngẫm về “định luật vô thường” của đức Phật Thích Ca Mâu Ni

Không có một ai hạnh phúc giữa cơn lốc của sợ hãi thấp hèn lo lắng như vậy. Nhưng thật khó có thể coi thường hay không lưu ý đến những bộc phát tự nhiên của bản năng để tự bảo vệ. Tuy nhiên có một phương pháp để vượt qua sự sợ hãi này là chúng ta hãy quên đi quan niệm về cái ‘tôi’; hãy đem tình thương phục vụ cho nhân loại và tỏ tình thương với người khác. Say mê phục vụ tha nhân, chẳng bao lâu chúng ta sẽ tự mình thoát khỏi cái tự kỷ luyến ái nặng nề, mơ ước, kiêu căng, và tự tôn.

Chúng ta hàng ngày cứ lao vào những thứ ân cần và quên đi những thứ bản thân đã có, chúng ta chẳng ngại vứt đi mọi thứ chỉ để cố đạt được những thứ cao quí hơn. Chúng ta bỏ mặc bạn bè, quên mất gia đình, mặc kệ cảm xúc, chúng ta dung túng cho cách sống vội, nuông chìu cho cách nghĩ về thời gian, chúng ta chạy, chạy thật nhanh và chạy một mình. Rồi dẫn ta đi đến nhiều sự nuối tiếc, dày vò. Vô thường là một định luật chi phối tất cả sự vật, từ thân, tâm cho đến mọi hoàn cảnh. Hiểu lý vô thường chúng ta đã có một phương thuốc thần diệu để trừ bệnh tham ái, mê mờ. Chúng ta đã đau khổ vì màu sắc tốt xấu, vì tiếng khen chê, mùi vị ngọt bùi, cay đắng, vì vật thích thân vừa ý. Nay chúng ta uống thuốc “giáo lý vô thường”, để trừ bệnh tham ái và tiến tới sự an tịnh của tâm hồn. Vì vậy chúng ta hãy sống chậm để từng phút giây bên gia đình mình thật sự trọn vẹn, không chen chúc nổi một lần nuối tiếc, không rách toạt vì những lo toan cho cuộc sống vội vàng.

Sống chết vô thường

Một trong những lời dạy quý giá nhất của Đức Phật là sự vô thường. Nếu biết sống hài hòa với sự thật đó thì chúng ta sẽ nhận được hạnh phúc rất lớn. Cuộc sống thật mong manh. Nhưng thật đáng quý vì nó là một món quà mà chúng ta được tặng. Khi nhận ra điều này, chúng ta sẽ tự hỏi: “Nếu cuộc sống mong manh mà tuyệt vời này thật sự là một món quà, vậy thì làm thế nào để chúng ta có thể thưởng thức nó, không phụ lòng nó và sống trọn vẹn với nó?”.

Trong quan niệm của Thiền học và của người bước đầu học Phật, cuộc sống con người giống như câu chuyện ngụ ngôn về bốn con ngựa mà Đại sư Suzuki từng kể: Một con bắt đầu chạy khi thấy bóng dáng chiếc roi trước khi bị roi quất vào da. Con ngựa thứ hai chạy khi roi vừa quất vào da, chạm vào đầu sợi lông. Nhưng con ngựa thứ ba chỉ chạy khi cảm nhận được cơn đau trên da thịt. Và con ngựa cuối cùng, nó chỉ đi khi nó cảm nhận được cơn đau thấm vào tận xương tủy.

Cái roi da đó là gì? Đó là sự phù du của cuộc đời, là sự cảnh tỉnh của vô thường. Sự thiết thực trong lời dạy của Đức Phật là chỉ ra sự thật của tất cả mọi sự, mọi vật, bất cứ ở đâu, bất cứ lúc nào là vô thường cho con người nhận diện lại mình:

“Tất cả mọi thứ đều vô thường

Chúng sinh khởi rồi đoạn diệt

Sống hòa hợp trong chân lý này

Nó sẽ mang lại hạnh phúc rất lớn”

Cuộc sống là một sự chịu đựng, ngay cả khi mọi thứ đều tốt đẹp, đều đang tươi vui. Chúng ta lại lo rằng mọi thứ sẽ trở nên không còn tốt, không còn vui, đây là tâm lý chung của con người mà bất cứ ai trong chúng ta đều đã trải qua. Chúng ta sống với vô thường nhưng chúng ta không thấy ra được sự thật của vô thường. Chúng ta chỉ có thể cảm nhận được vô thường trong cơ thể khi chúng đã đi qua. Chúng ta dường như không để ý đến cảm nghĩ về ý nghĩa cuộc đời. Vì vậy hàng ngày trong mỗi thời kinh chúng ta đều mở đầu là: “Phật pháp sâu xa rất nhiệm mầu; Trăm nghìn ức kiếp dễ gặp đâu; Nay con thấy nghe xin trì tụng; Nguyện giải nghĩa chân thật của Như Lai”. Vì vậy chúng ta hãy nhớ rằng: “Phật pháp sâu xa rất nhiệm mầu, trăm ngàn ức kiếp dễ gặp đâu” là chỉ cho chân lý của cái vốn có, luôn hiện hữu trong mỗi phút giây của cuộc đời. Nó ở ngay đây, không nơi nào khác. Và câu kệ cuối cùng: “Nguyện giải nghĩa chân thật của Như Lai” chính là lời thệ nguyện nhìn các pháp đúng như nó là nó, như lưỡi nếm vị, như thân xúc chạm vậy. 

Chùm thơ về quán vô thường

Cho nên chúng ta cần có một lượng thời gian ngắn ngủi để sống theo cách mà chúng ta cảm thấy hài lòng, cảm thấy đúng, cảm thấy phù hợp với bản chất của nó. “Sống hòa hợp với sự thật là đạt được hạnh phúc lớn nhất”. Cuối cùng, chúng ta cũng đã nhận ra được rằng cuộc sống là món quà, dù phải đến lúc không còn sống bao lâu nữa thì chúng ta cũng phải nghĩ rằng “Mọi thứ trên đời đều vô thường, nhưng không phải là tôi. Có lẽ tôi sẽ sống mãi và bất kể những gì tôi yêu thích đều sẽ sống mãi”. Nhưng cuộc sống con người vốn đầy dẫy những biến động, dịch chuyển. Trong đó, có không ít những đổi thay bất lợi, không như ý khiến chúng ta tuyệt vọng. Không ít người, chỉ sau một đêm thức dậy, cơ nghiệp tích cóp bấy lâu bỗng chốc hóa thành mây khói, những người thân thiết thì ngoảnh mặt quay lưng, còn chăng là chết lặng, cay đắng và ngậm ngùi. Chúng ta hãy nhìn thật sâu sắc vào sự sống, thì chúng ta sẽ thấy rất rõ trước khi ta có được bất cứ điều gì như tài sản, danh vọng, sự nghiệp thì đó là một con số không to tướng. Hiếm người khi mới sinh ra đã đầy đủ phước phần dư ăn dư để, mà phần lớn chúng ta đều đi lên từ khó nhọc của quá khứ hàn vi, thậm chí từ tay trắng. Ấy vậy mà khi có được rồi họ thường nghĩ cách làm cho được nhiều thêm. Nếu rủi thời không đủ phước duyên khiến mất đi những gì đã có thì họ đau khổ cùng cực đến nỗi không còn thiết sống.

Cuộc đời này mong manh là một sự cần thiết. Bởi lẽ, do chính sự mong manh đó mà người ta luôn phải trân trọng, nâng niu và giữ gìn. Biết ngày mai còn sống trên đời này không mà thờ ơ, hời hợt với thực tại, mà lẩn tránh trái tim mình… Đời người vẫn giống như chiếc lá khô rơi tan thành tro bụi. Chỉ những chiếc lá ở cạnh nhau mới thấy đau với khoảng trống khi chiếc lá ngay cạnh mình rơi xuống. Thế nhưng, chiếc lá ấy vẫn trở về trong trái tim những chiếc lá khác - vào mỗi ngày, mỗi giờ, mỗi phút- vào mỗi khoảnh khắc trong cuộc đời này. Mặt Trời lặn rồi sẽ mọc, không chỉ mọc ở hướng Đông, mà còn mọc ở tâm hồn những người ở lại…