Đừng để lỗi người đốt cạn đời mình

Nhưng như lời dạy của ngài Mahābodhi Myaing Sayadaw: nếu cứ nghĩ mãi về lỗi người, nói mãi chuyện xấu của người, ngồi nhìn người khác làm ác… ta đang phung phí chính phần đời quý nhất - thời gian để nuôi lớn điều thiện, để thốt ra lời lành, để tự mình làm việc tốt. Công đức chân thật vốn mát mẻ, tĩnh lặng; bất thiện thì ồn ào, nóng bức. Chọn đứng về phía nào, rốt cuộc là chọn số phận tâm mình.

Bớt tiêu hao bởi lỗi người

Phật học dạy “tam nghiệp” - thân, khẩu, ý - là cánh cửa thiện ác. Nghĩ (ý) về lỗi người liên tục, ta đã tiêu hao một phần đời sống nội tâm; nói (khẩu) về lỗi người không ngớt, ta kéo thêm người khác vào vòng lửa; ngồi nhìn việc ác (thân) mà không làm gì, ta để thân mình thụ động trước nghiệp xấu lan rộng. Ba chiều ấy, nếu không tỉnh, sẽ đốt cạn nhựa sống.

Điều cần trước hết không phải bịt tai, mà là đổi hướng chú ý. Chú ý là tài sản tinh thần: đặt vào điều gì, điều ấy lớn lên. Đặt vào lỗi người, lỗi ấy phình to trong trí tưởng; đặt vào điều thiện, thiện niệm lớn theo.

Tứ Chánh Cần là một khuôn vàng để chuyển hướng: (1) ngăn ác chưa sinh; (2) diệt ác đã sinh; (3) sinh thiện chưa sinh; (4) tăng trưởng thiện đã sinh. Ứng dụng rất đời: thấy mình sắp “xoắn” vào một drama (ác chưa sinh), dừng lướt, tắt màn hình, thở ba nhịp -ngăn; đã lỡ sa vào bình luận cay nghiệt (ác đã sinh), xóa comment, xin lỗi - diệt; thay vì buột miệng phán xét, gửi lời hỏi thăm, cung cấp thông tin hữu ích (thiện chưa sinh) - sinh; đang làm một việc tốt nho nhỏ như dạy con xếp hàng, giữ lời hẹn - duy trì đều, rủ thêm người cùng làm (thiện đã sinh) - tăng.

Một nguyên tắc đơn giản: Dừng - Thấy - Chọn. Dừng lại một nhịp trước khi nghĩ/xuất khẩu/hành động. Thấy rõ động cơ đang trỗi dậy - muốn hơn thua, muốn hả hê, hay thật lòng muốn giúp? Rồi chọn việc mát mẻ nhất cho thân, khẩu, ý. Ta sẽ ngạc nhiên: một nhịp thở đã đủ để kéo mình ra khỏi lửa nóng.

Giữ tâm mát, làm việc mát

Thế gian bức bối vì tấm lòng còn nóng. Mà đời người thì ngắn; chẳng ai biết ngày nào, giờ nào, cách nào mình sẽ đi. Vì vậy, giữ tâm an tĩnh không phải sang trọng tinh thần, mà là chuẩn bị căn bản cho đời sống. “An tĩnh” không có nghĩa trốn chạy thế sự, đó là sức ổn bên trong để làm việc đúng bên ngoài.

Có thể bắt đầu bằng ba thực tập mát mẻ:

Làm sạch khẩu nghiệp mỗi ngày. Sáng: phát nguyện “Hôm nay nói lời chân thật, nhu hòa, lợi ích”. Tối: rà soát ba câu đáng lẽ không nên nói - ghi lại, xin lỗi nếu cần. Lời nói là khí hậu của một ngôi nhà, một nhóm làm việc, một cộng đồng. Khi khẩu mát, phòng ốc tự nhiên mát.

Bố thí sự chú ý. Không chỉ tiền của mới là bố thí; sự chú ý yên ắng dành cho người thân, đồng nghiệp, hàng xóm… cũng là bố thí. Nghe hết câu chuyện của con, nhìn vào mắt người đang nói, nhắn một dòng động viên cho người vừa trải qua biến cố. Những động tác tưởng nhỏ đó khiến điều thiện có “đất” sống.

Chọn một việc thiện thiết thân và làm đều. Đừng đợi việc lớn. Mỗi tuần một giờ tình nguyện; mỗi ngày một hành động “lợi hành”: nhường đường, nhặt rác, chỉ đường; cuối tuần “đồng sự”: đưa con tham gia hoạt động cộng đồng. Khi thân bận rộn làm việc mát, tâm ít thì giờ nhen lửa nóng.

Bên cạnh đó, nuôi thói quen tĩnh: mười phút ngồi yên với hơi thở; ba lần “dừng” trước khi gửi tin nhắn quan trọng; một ngày trong tuần ít nói - nuôi dưỡng năng lượng an. Tĩnh không phải là im lặng bất lực; tĩnh là “máy nén” để lời mình có trọng lượng khi cần nói, tay mình vững khi cần làm.

Cũng đừng quên trí tuệ vô thường: mọi cơn nóng rồi nguội, mọi oan trái rồi qua. Nhìn cái “xấu” của người khác như một pháp đang sinh-diệt - không đồng lõa, cũng không đóng đinh. Khi cần góp ý, hãy góp ý trên nguyên tắc và hành vi, không tấn công con người. Phật dạy “ưng vô sở trụ” - đừng trụ vào đối tượng. Không trụ vào lỗi người, ta giữ chỗ cho việc lành khởi lên.

Cuối cùng, “công đức chân thật vốn tĩnh lặng, mát mẻ”. Công đức là năng lượng an lành tích tụ khi ta nghĩ thiện, nói thiện, làm thiện; nó không cần pháo hoa. Nhiều người nhầm: việc thiện phải ồn ào mới lan tỏa. Không. Việc thiện giống một dòng nước mát: thấm chậm mà sâu, lâu ngày thành mạch. Trái lại, bất thiện thường đòi tiếng vang; nó cần đám đông để tự nuôi. Bởi thế, lặng lẽ một chút không phải vì nhát, mà vì khôn ngoan: ta chọn nuôi cái sẽ ở lại với mình khi hơi thở mỏng đi.

Đời người đi nhanh. Nếu ta dành ngày hôm nay để nghĩ và nói về lỗi người, ngày mai đến lượt ai nghĩ và nói về lỗi ta? Còn nếu ta dùng hôm nay để gieo một việc mát - dù nhỏ - ngày mai biết đâu chính ta sẽ được mát bởi cái bóng cây ấy. Chọn ở đâu, lửa ở đó; nuôi điều gì, đời thành điều ấy.

Như lời nhắc giản dị mà sâu của ngài Mahābodhi Myaing Sayadaw: đừng phung phí thời gian cho những gì không sinh phước, không tăng trí, không nuôi tài sản chân chính - chỉ khiến tâm thêm nóng. Hãy giữ cho lòng mát; và khi lòng đã mát, thế gian quanh ta sẽ bớt bức bối. Bởi mỗi người tĩnh đi một chút, cuộc đời liền yên hơn một phần.