Bây giờ, với cái tâm bình thản, không lay chuyển, khinh an đó, tôi tin vào điều gì căn bản trong đạo Phật mà trước đây tôi còn nghi ngại? Hai niềm tin mà tôi cho là căn bản, bởi vì, thứ nhất, nó vẫn được trí tuệ soi sáng, và thứ hai, nó là nền móng của đạo đức mà đạo Phật hằng cống hiến cho xã hội.

Niềm tin thứ nhất là niềm tin ở bản thể đồng nhất nơi mọi người và mọi vật. Mọi vật, tuy khác nhau, vẫn có cùng một bản chất giống nhau. Bên ngoài là hiện tượng muôn màu muôn vẻ, bên trong là cùng một bản chất. Bản chất đó, ta gọi là Phật tính. Ai cũng có Phật tính cả. Phật tính đó, nơi ta và nơi Phật giống nhau. Bởi vậy, kinh Pháp Hoa mới khẳng định: “Ai cũng có thể thành Phật”. Đó là một niềm tin vô cùng đạo đức và lạc quan, bởi vì ai cũng có thể tốt cả, kể cả tên sát nhân.

Phật tính là một tuy biểu hiện ra muôn nghìn hình tướng khác nhau. Cứ lấy hình ảnh mặt trăng. Mặt trăng chỉ có một thôi, nhưng đâu lại không có trăng, trên khắp mặt đất, trong mỗi sông hồ cho đến mỗi giọt sương trên cỏ. Một trong tất cả; tất cả trong một. Khác nhau tất cả mà tất cả giống nhau. Y như Phật chỉ ngồi một nơi mà nơi nào cũng có Phật. Thấy như vậy, làm sao không thương mọi người, mọi vật, đời sống xung quanh? Có cái nhìn nào đạo đức hơn thế, đối với sự sống?

Niềm tin thứ hai là tin ở nghiệp. Phật đã nói rồi: người nào không tin ở kiếp sau thì không có điều ác nào không làm được. Giống như con chim bay trong nắng, đừng tưởng không có cái gì bay theo nó: hễ nó đậu xuống đất là cái bóng nó đậu theo. Nghiệp cũng vậy. Ở đây, tôi chỉ muốn nói thêm về lòng tin tích cực và sáng tạo của dân gian về nghiệp: dân gian Việt Nam tin rằng ăn hiền ở lành để đức cho con. Trong tình trạng sa đọa đạo đức ngày nay, một niềm tin như vậy là phước báu mà đạo Phật đem đến cho xã hội. Đó là đạo Phật đi vào cuộc đời.

Bây giờ, đến giai đoạn cuối cùng: ước muốn, cố gắng, cân nhắc, tin cần. Sự hiểu biết trong triết lý khác với sự hiểu biết trong đạo Phật. Trong triết lý - cũng như trong khoa học, sự hiểu biết đi qua cái đầu, nghĩa là qua sự vận dụng của tri thức. Trong đạo Phật, tri thức mà thôi không đủ đưa ta đến sự hiểu biết rốt ráo, hiểu biết tận cùng mọi sự mọi vật. Sự hiểu biết rốt ráo là sự hiểu biết trực tiếp, trực nhận. Mà muốn hiểu biết như vậy, tâm ý phải thanh tịnh. Hình ảnh mặt trăng trong nước là ví dụ hay. Mặt trăng chỉ nguyên vẹn hiện hình trung thực trong nước khi nước không bị sóng xao. Mà muốn không có sóng xao trong tâm - sóng dục vọng, sóng ham muốn, sóng sân si… - thì phải thực hành thanh tịnh. Giới, định, tuệ đi với nhau mật thiết, đưa lòng tin lên đỉnh cao chót vót của chứng đạt.”

(Trích trong bài “Lòng tin” từ tập Thấy Phật của Cao Huy Thuần)